به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی کتابی را با عنوان «ادبیات داستانی جنگ در ایران» به قلم دکتر مهدی سعیدی منتشر کرد.
وی در مقدمه کتاب آورده است: «تحولات سياسی و اجتماعی، سبب تغيير در سبک‌های ادبی و هنری می‌شود. پديده جنگ نيز عامل حرکت، تحوّل، تغيير و زايش در فرهنگ، زبان، سنت و باورها است و در ساختِ ذهنيتِ نويسندگان و هنرمندان اثرگذار است. در سال 1359 با شروع جنگ، به مسئله جنگ در ادبيات داستاني توجه شد و پرداختن به آن و تبعاتِ اجتماعي، انساني، سياسي و اقتصادي اش راه‌هاي نويني را پيش پاي نويسندگان قرار داد و جنگ كه بخشي از تاريخ معاصر ايران است، در ادبيات جلوه ويژه‌اي يافت. چِرايي نوشتن از جنگ، موجب چگونگي نوشتن درباره آن شد و بنابر نگاهي كه نويسندگان به مسئله و موضوع و پيامدهاي آن داشتند، جريان‌ها و رويكردهاي متفاوتي در داستان‌نويسي جنگ پديد آمد.»
مسئله اصلي کتابِ ادبیات داستانی جنگ در ایران، توصیف، تحليل و نقد ادبيات داستاني جنگ و ترسيم رويكردها و به دست دادن جریان‌هاي عمده ادبياتِ داستانيِ جنگ است.
در فصل نخست کتاب، تعریف جنگ و نیز ادبیات جنگ را می‌خوانیم و با استدلال‌های نویسنده درباره چرایی انتخاب اصطلاح «ادبیات جنگ» آشنا می‌شویم. در بخشی از این فصل آمده است: «درباره آثار داستاني اي كه درباره جنگ پديد مي‌آيد، عناوين و تعابيرِ متفاوتي به كار مي‌رود؛ از جمله: ادبياتِ جنگ، ادبياتِ پايداري، ادبياتِ مقاومت و ادبياتِ دفاع مقدس. هرکدام از اين عناوين را مي‌توان به بخش‌هايي از داستان‌هايي که درباره جنگ پديد آمده اطلاق کرد. در تحليل‌هاي علمي اين پديده (ادبيات داستاني با موضوع جنگ)، موضوع بحث، جنگ است. هرچند هر جنگي يك مهاجم دارد و يك مدافع. به عبارت ديگر، جنگ از زاويه ديد هر‌كدام از طرفين به گونه‌هاي متفاوت تعبير و تفسير مي‌شود و بدون شك مدافع، حق دارد از دفاع، پايداري و مقاومت و نيز تحميل جنگ سخن بگويد؛ زيرا در هرحال، اوست كه آسيب ديده. روال تاريخي جنگ هشت ساله ما نيز نشان داد، ايرانيان در اين سال‌ها در حال دفاع بوده‌اند.
بخش اعظمي از اين ادبيات نيز ضمن اينکه در خدمت دفاع بوده است، با خلق تصاوير اصيل ديني (به ويژه آموزه‌هاي مذهبيِ شيعي) مدعي اثبات حقانيتِ ماهيت و هويت انقلاب اسلامي است. با اين همه، ادبياتي كه در چنين وضعيتي پديد آمده، چه ستايشگر دفاع يا جنگ باشد يا مذمت كننده آنها؛ چه ادبيات مهاجم باشد يا ادبيات مدافع، در کليت خود ادبيات جنگ ناميده مي‌شود. ادبياتِ جنگ يک اصطلاح (term) پذيرفته شده در تقسيم بندي‌هاي انواع (genre) ادبي است.
بنابراين، آنچه در حوزه انواع ادبي در موضوع جنگ نوشته مي‌شود، ادبيات جنگ است و نوع نگاه‌هاي متفاوت، جريان‌ها و رويكردهاي متفاوت را پديد مي‌آورد. در ايران، گاه نوع نگاه به جنگ و استفاده از تعابيري چون «ادبياتِ مقاومت، ادبياتِ پايداري يا ادبياتِ دفاع مقدس» سبب شده است به جاي ادبيات جنگ، جنبه‌هايي از آن (مقاومت، دفاع و پايداري) ملاك تعريف قرار گيرد و منتقدان به جاي تعريف ادبيات جنگ در پي تعريف ادبياتِ مقاومت باشند. قطعاً برخي از آثار در همين باره پديد آمده؛ امّا بايد ديد آيا اين تعريف و نام‌گذاري مي‌تواند همه آثار را در بر بگيرد يا نه؟»
در فصل دوم و سوم نیز به ترتیب زمان انتشار، سی رمان و مجموعه داستان (که برخی همزمان با جنگ و بعضی پس از آن منتشر شده‌اند) تحلیل شده است. نویسنده در این دو فصل، نوع نگاه نویسندگان به مسئله و موضوع جنگ را بررسی کرده است. رویکرد نویسنده در این تحلیل‌ها هم جریان‌شناسی ادبی است و هم تحلیل روایی. در مقدمه تحلیل هر رمان یا داستان ویژگی‌ها و جایگاه آن در ادبیات جنگ آمده است.
در فصل چهارم بر اساس نقد و تحليل‌هاي دو فصل پيش، رويكردهاي عمده ادبيات داستاني جنگ ترسيم شده است. فصل چهارم به گونه‌اي نمايي از کلّ کتاب است و در شمايلي توصيفي - تحليلي به نگاه ها و جريان اي گوناگون داستان نويسي جنگ پرداخته و چهار رویکرد مهم در داستان نویسی جنگ را این چنین معرفی کرده است: رويکرد نخست «داستانهاي ارزش محور» رويکرد دوم «داستانهاي جامعه محور» رويکرد سوم «داستانهاي انتقادمحور» و رويکرد چهارم «داستانهاي انسان محور»
وی در مقدمه کتاب آورده است: «تحولات سياسی و اجتماعی، سبب تغيير در سبک‌های ادبی و هنری می‌شود. پديده جنگ نيز عامل حرکت، تحوّل، تغيير و زايش در فرهنگ، زبان، سنت و باورها است و در ساختِ ذهنيتِ نويسندگان و هنرمندان اثرگذار است. در سال 1359 با شروع جنگ، به مسئله جنگ در ادبيات داستاني توجه شد و پرداختن به آن و تبعاتِ اجتماعي، انساني، سياسي و اقتصادي اش راه‌هاي نويني را پيش پاي نويسندگان قرار داد و جنگ كه بخشي از تاريخ معاصر ايران است، در ادبيات جلوه ويژه‌اي يافت. چِرايي نوشتن از جنگ، موجب چگونگي نوشتن درباره آن شد و بنابر نگاهي كه نويسندگان به مسئله و موضوع و پيامدهاي آن داشتند، جريان‌ها و رويكردهاي متفاوتي در داستان‌نويسي جنگ پديد آمد.»
مسئله اصلي کتابِ ادبیات داستانی جنگ در ایران، توصیف، تحليل و نقد ادبيات داستاني جنگ و ترسيم رويكردها و به دست دادن جریان‌هاي عمده ادبياتِ داستانيِ جنگ است.
در فصل نخست کتاب، تعریف جنگ و نیز ادبیات جنگ را می‌خوانیم و با استدلال‌های نویسنده درباره چرایی انتخاب اصطلاح «ادبیات جنگ» آشنا می‌شویم. در بخشی از این فصل آمده است: «درباره آثار داستاني اي كه درباره جنگ پديد مي‌آيد، عناوين و تعابيرِ متفاوتي به كار مي‌رود؛ از جمله: ادبياتِ جنگ، ادبياتِ پايداري، ادبياتِ مقاومت و ادبياتِ دفاع مقدس. هرکدام از اين عناوين را مي‌توان به بخش‌هايي از داستان‌هايي که درباره جنگ پديد آمده اطلاق کرد. در تحليل‌هاي علمي اين پديده (ادبيات داستاني با موضوع جنگ)، موضوع بحث، جنگ است. هرچند هر جنگي يك مهاجم دارد و يك مدافع. به عبارت ديگر، جنگ از زاويه ديد هر‌كدام از طرفين به گونه‌هاي متفاوت تعبير و تفسير مي‌شود و بدون شك مدافع، حق دارد از دفاع، پايداري و مقاومت و نيز تحميل جنگ سخن بگويد؛ زيرا در هرحال، اوست كه آسيب ديده. روال تاريخي جنگ هشت ساله ما نيز نشان داد، ايرانيان در اين سال‌ها در حال دفاع بوده‌اند.
بخش اعظمي از اين ادبيات نيز ضمن اينکه در خدمت دفاع بوده است، با خلق تصاوير اصيل ديني (به ويژه آموزه‌هاي مذهبيِ شيعي) مدعي اثبات حقانيتِ ماهيت و هويت انقلاب اسلامي است. با اين همه، ادبياتي كه در چنين وضعيتي پديد آمده، چه ستايشگر دفاع يا جنگ باشد يا مذمت كننده آنها؛ چه ادبيات مهاجم باشد يا ادبيات مدافع، در کليت خود ادبيات جنگ ناميده مي‌شود. ادبياتِ جنگ يک اصطلاح (term) پذيرفته شده در تقسيم بندي‌هاي انواع (genre) ادبي است.
بنابراين، آنچه در حوزه انواع ادبي در موضوع جنگ نوشته مي‌شود، ادبيات جنگ است و نوع نگاه‌هاي متفاوت، جريان‌ها و رويكردهاي متفاوت را پديد مي‌آورد. در ايران، گاه نوع نگاه به جنگ و استفاده از تعابيري چون «ادبياتِ مقاومت، ادبياتِ پايداري يا ادبياتِ دفاع مقدس» سبب شده است به جاي ادبيات جنگ، جنبه‌هايي از آن (مقاومت، دفاع و پايداري) ملاك تعريف قرار گيرد و منتقدان به جاي تعريف ادبيات جنگ در پي تعريف ادبياتِ مقاومت باشند. قطعاً برخي از آثار در همين باره پديد آمده؛ امّا بايد ديد آيا اين تعريف و نام‌گذاري مي‌تواند همه آثار را در بر بگيرد يا نه؟»
در فصل دوم و سوم نیز به ترتیب زمان انتشار، سی رمان و مجموعه داستان (که برخی همزمان با جنگ و بعضی پس از آن منتشر شده‌اند) تحلیل شده است. نویسنده در این دو فصل، نوع نگاه نویسندگان به مسئله و موضوع جنگ را بررسی کرده است. رویکرد نویسنده در این تحلیل‌ها هم جریان‌شناسی ادبی است و هم تحلیل روایی. در مقدمه تحلیل هر رمان یا داستان ویژگی‌ها و جایگاه آن در ادبیات جنگ آمده است.
در فصل چهارم بر اساس نقد و تحليل‌هاي دو فصل پيش، رويكردهاي عمده ادبيات داستاني جنگ ترسيم شده است. فصل چهارم به گونه‌اي نمايي از کلّ کتاب است و در شمايلي توصيفي - تحليلي به نگاه ها و جريان اي گوناگون داستان نويسي جنگ پرداخته و چهار رویکرد مهم در داستان نویسی جنگ را این چنین معرفی کرده است: رويکرد نخست «داستانهاي ارزش محور» رويکرد دوم «داستانهاي جامعه محور» رويکرد سوم «داستانهاي انتقادمحور» و رويکرد چهارم «داستانهاي انسان محور»
در این فصل، به چگونگی برآمدن و رشد و نمو هر کدام از این رویکردها پرداخته شده و در کنار برشمردن ویژگی‌های هر رویکرد، داستان‌نویسی جنگ در این چهار رویکرد تحلیل شده است. مبناي ترسيم اين رويکردها، نوع نگاه نويسنده به موضوع جنگ، درونمايه و چگونگي بيان آن، نوع شخصيت‌پردازي و پيوند آن با درونمایه است. بنابراين، در اينجا متن اهميت دارد نه نويسنده. ممکن است آثار متعدد يک نويسنده در رويكردهای متفاوت قرار گيرد. همچنين در قرار گرفتن يك اثر رويكردي خاص، مسئله بسامد برخي ويژگي‌ها مهم است، هرچند باز هم ممكن است بتوان آثاري را نشان داد كه به بيش از يك رويكرد توجه كرده‌اند. در كنار آثاري كه اختصاصاً در اين کتاب بدان‌ها پرداخته شده، آثار ديگري نيز مطالعه شده‌اند و در مثال‌هاي هر رويكرد از آنها ياد مي‌شود.
انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی کتاب «ادبیات داستانی جنگ در ایران» را با شمارگان یک‌هزار نسخه، در قطع وزیری، 392 صفحه و به بهای 240 هزار ریال منتشر کرده است.
انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی کتاب «ادبیات داستانی جنگ در ایران» را با شمارگان یک‌هزار نسخه، در قطع وزیری، 392 صفحه و به بهای 240 هزار ریال منتشر کرده است.
نظر شما