به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست «گونه‌شناسی مطالعات قرآنی در جهان معاصر؛ نقد و بررسی دیدگاه‌های عابدالجابری» یکشنبه 16 خردادماه، با سخنرانی محسن آرمین، نویسنده و مترجم و پژوهشگر حوزه دین و با حضور دکتر فروغ پارسا، نویسنده، پژوهشگر و عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و جمعی از پژوهشگران و استادان دانشگاه به همت این پژوهشکده با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
 
آرمین در این نشست با اشاره به این‌که عمده کار «محمد عابد‌الجابری» در حوزه نقد معرفت‌شناسانه عقل عربی است، گفت: «الجابری» چهر‌ه‌ای است که حداقل در جهان عرب در دهه‌های 80 و 90 حرف آخر را می‌زد. وی دارای دیدگاه‌‌ها و آرای بحث‌انگیزی بود و مطالعات قرآنی جزو کارهای متاخر وی محسوب می‌شود.
 
وی در ادامه درباره بحث «میراث» از نگاه این متفکر گفت: از نظر «الجابری» میراث منظومه‌ای حاصل تلاش و مجاهدت‌های فکری گذشتگان و دارای ظرفیت‌های بسیاری است که براساس دستاوردهای جدید موردنقد قرار می‌گیرد. وی معتقد است که برای نقد میراث باید از بیرون به آن بپردازیم نه از فضایی که ارتباطات خاصی با آن داریم.
 
این پژوهشگر اظهار کرد: «الجابری» به قرآن به‌عنوان میراث نگاه نمی‌کند اما تفسیر، حدیث، فرهنگ و تاریخ را که حاصل تلاش‌های فکری گذشتگان است در پاسخ به مسائل دوران‌شان میراث قلمداد می‌کند. به نظر وی قرآن کتاب آسمانی و نتیجه وحی است؛ آنچه می‌توان نقد کرد قرآن نیست بلکه فهمی است که از قرآن داریم.
 
آرمین با اشاره به آرای «الجابری» در کتاب «مدخل الی القرآن» با عنوان فارسی «رهیافتی به سوی قرآن کریم» ادامه داد: این کتاب در سه بخش «شناخت قرآن»، «بررسی زمینه‌های تاریخی در عربستان قبل از ظهور اسلام» و «قصص قرآنی» تدوین شده است. «الجابری» در این کتاب کاملا فضا و عصر نزول قرآن را با شیوه‌ تحلیل تاریخی مورد بررسی قرار داده است.
 
وی گفت: به‌طور کلی اصول و مبانی رویکرد «الجابری» را به قرآن در چند محور می‌توان خلاصه کرد؛ نخستین محور «تدریجی بودن نزول قرآن» است. همین نزول تدریجی، رهیافتی مناسب برای پاسخ به این پرسش است که «قرآن چگونه کتابی است؟» به عقیده وی تعریف و فهم قرآن زمانی میسر است که قرآن را در طی این مسیر تدریجی بشناسیم. «الجابری» با تحلیل محتوای سوره‌های قرآن در کنار روایات و گزارش‌های تاریخی به این نتیجه می‌رسد که هر کدام از سوره‌ها در کدام مقطع نازل شده‌‌اند. بررسی کیفیت نزول سوره‌ها در مقطع و فضای اجتماعی و سیاسی و با مخاطبان خاص، درک درستی برای شناخت و فهم آن سوره به‌دست می‌دهد.
 
مترجم کتاب «رهیافتی به سوی قرآن کریم» افزود: دومین محور «رویکرد زبان‌شناسانه به قرآن» است. به عقیده شیخ محمد عبده، قرآن پیش از اینکه کتاب هدایت باشد، یک شاهکار ادب عرب است که باید در فضا و ظرف و زبان خود شناسایی شود. «الجابری» نیز تاکید دارد که قرآن وحی الهی و دارای اصالت است و با زبان مخاطب عصر نزول سخن گفته و باید در همان چارچوب نیز معنا شود و نمی‌توان مفاهیم امروزی را به آن نسبت داد. نظر او نزدیک به نظر روشنفکران دینی جدید عرب است.
 
این پژوهشگر حوزه مطالعات دین عنوان کرد: به عقیده «الجابری» قرآن دو شأن دارد؛ «قرآن معاصر با خود» و «قرآن معاصر با ما». «قرآن معاصر با خود» به معنای نزول قرآن متناسب با شرایط و مخاطبان عصر نزول است اما شرط فهم «قرآن معاصر با ما» این است که با رویکردی علمی، بی‌طرفانه و معرفت‌شناسانه، ابتدا قرآن معاصر با خود را معنا کنیم تا بتوانیم دلالت‌های آن‌را به خودمان درک کنیم.
 
آرمین درباره سومین محور رویکرد «الجابری» به قرآن ادامه داد: وی به شدت با ایده‌های تصوفی و عرفانی در فهم قرآن مخالف است. به نظر وی بین فلسفه مغرب عربی و مشرق گسستی وجود دارد. وی می‌گوید امثال فارابی و ابن سینا ایده‌های تصوف و عرفانی را وارد فلسفه کرده‌اند که با منطق و فهم قرآنی تناسبی ندارد.
 
وی گفت: محور چهارم مربوط به روش پیشنهادی «الجابری» برای تفسیر قرآن کریم است. به بیان وی قرآن دو وجه دارد؛ «قرآن به مثابه مصحف و متن» و «قرآن به مثابه پاره‌های وحی». «الجابری» به‌رغم تاکید بر فهم قرآن در ظرف فرهنگی و تاریخی عرب، قرآن را دارای وجهه تاریخ‌مند نمی‌داند. به اعتقاد وی بخشی از آیات قرآن نازل به موضوعات لازمانی و لامکانی، بخشی از آیات نازل به موضوعات تاریخی و بخشی از آیات جنبه دوگانه دارند. برای فهم آیاتی که موضوع فراتاریخی دارند، می‌توان از روش تفسیر قرآن به قرآن استفاده کرد ولی در آیات نازل به موضوعات تاریخی باید در قالب تحلیل تاریخی با درک واقعیات زمان آن‌ها را فهم کرد. در نتیجه می‌توان گفت روش فهم قرآن روشی کاملا تلفیقی است.

فروغ پارسا، نویسنده، پژوهشگر و عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نیز در این نشست در قالب پاورپوینت به ارائه سیری از تاریخچه مطالعات قرآنی در جهان عرب و در دوران معاصر از سیدجمال‌الدین اسدآبادی تا شاگردانش از جمله شیخ محمد عبده و در ادامه نسل سوم شاگردان شیخ محمد عبده از جمله محمد عابد الجابری پرداخت.
 
وی افزود: تحول مطالعات قرآنی از حرکت سیدجمال‌الدین اسدآبادی از اواخر سده 13 هجری قمری آغاز شده است. وی پایه‌گذار تحول و حرکت اصلاح و نوسازی دینی است. سیدجمال‌الدین حرکت خود را در قلمروی جهان عرب، ایران، هند و امپراتوری عثمانی پیگیری کرد. به عقیده وی برای مبارزه با استبداد و استعمار و نوشتن تمدن اسلامی، باید به سراغ قرآن برویم و پاسخ همه مشکلات را از قرآن بخواهیم.