به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست «نسبت میان عقل نظری و عملی (ارسطو ـ کانت)» سه‌شنبه (4 خردادماه 1395) با سخنرانی مزدک رجبی، پژوهشگر حوزه فلسفه و عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در محل این پژوهشگاه برگزار شد. 
 
نقش فارابی در نسبت «ایمان و عقل»
رجبی با اشاره به طرح پرسش نسبت «عقل و ایمان» در سنت اسلامی گفت: فارابی نخستین اندیشمند اسلامی است که به این نسبت پرداخته و به حق باید وی را موسس فلسفه اسلامی دانست. دکتر رضا داوری‌اردکانی نیز نخستین و آخرین فیلسوف ایرانی است که در سنت فکری و در اثر خود با عنوان «فارابی؛ موسس فلسفه اسلامی» به نسبت «عقل و ایمان» پرداخته است.

وی ادامه داد: پرسش «فارابی» از نسبت «عقل و ایمان» در ادامه همان سنت ادیان ابراهیمی است. هر دو از یک سرچشمه منشا می‌گیرد. به عبارتی بین «عقل بشری» و «وحی» که مستقل از عقل بشری است یک امر الهی در جریان است. فارابی در برخی از آثار مشهور خود به «مدینه فاضله» اشاره می‌کند. وی موسس و رهبر «مدینه فاضله» را فردی «فیلسوف» و در عین حال «پیغمبر» می‌داند یعنی کسی که در او عقل نظری و عقل عملی به یگانگی رسیدند. در سنت تفکر فارابی شناخت نه تنها منافاتی با وحی ندارد بلکه هم‌سو با آن است. 
 
این پژوهشگر حوزه فلسفه با تاکید بر اینکه در تاریخ تفکر فلسفه اسلامی از پرداختن به فارابی غفلت شده است، گفت: نمی‌توانیم در سنت فلسفه اسلامی دائما از ابن‌سینا و ملاصدرا حرف بزنیم زیرا صورت‌بندی دغدغه‌های فیلسوفان اسلامی برخاسته از پرسش اصلی فارابی است به همین دلیل در جامعه ایرانی و اسلامی بازخوانی آثار فارابی باید مورد توجه قرار بگیرد. 
 
یونان؛ خاستگاه تاریخ فلسفه غرب
رجبی با بیان اینکه عنوان سخنرانی وی (نسبت میان عقل نظری و عملی (ارسطو ـ کانت)) طرحی است که سه سال زمان برای ساماندهی آن صرف کرده است، گفت: قصد دارم این طرح پژوهشی را در آینده‌ای نزدیک منتشر کنم. صرف‌نظر از برخی مخالفت‌ها مبنی بر اینکه یونان خاستگاه اندیشه فلسفی نیست باید بگویم دست‌کم باید بپذیریم که تاریخ فلسفه غرب از یونان آغاز می‌شود. مهمترین پرسش در نزد فلاسفه یونان به ویژه ارسطو این است که نسبت به عقل نظری و عملی چیست؟
 
وی با اشاره به اینکه «ارسطو» نقطه اوج فلسفه یونان است اظهار کرد: «ارسطو» جایگاه ویژه‌ای برای انسان و هستی قائل است از نظر ارسطو و فلاسفه یونان، انسان تنها موجودی است که می‌تواند هستی را بشناسد و آن را تفسیر کند. ارسطو امری با عنوان «تئوریا» (عقل نظری) را اشرف بر «عقل عملی» می‌داند. این فیلسوف یونانی در رساله «اخلاق نیکوماخوس» فضیلت فلسفه را بالاتر از تمام فضایل می‌داند و فلسفه را شرافتمندانه‌ترین فضیلت‌ها و فیلسوفان را فاضل‌ترین افراد معرفی می‌کند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: ارسطو در منظر خود «عقل نظری» را بالاتر از «عقل عملی» می‌داند جایگاه انسان در «مدینه»ای که فیلسوفان یونانی به آن اشاره کرده‌اند، مهم است. باید بگویم روح فلسفه یونانی با فیلسوفی مانند ارسطو به اوج و ایستگاه پایانی می‌رسد. 
 
رجبی در بخش دیگری از سخنانش به دوره پس از یونان یعنی مرحله ظهور دو دین ابراهیمی «مسیحیت» و «اسلام» اشاره کرد و افزود: نگاه فیلسوفان یونانی در ظاهر هیچ شباهت و همسویی با نگاه توحیدی پیروان ادیان ابراهیمی به هستی نداشت. موحدان مسیحی صراحتا با این پرسش مواجه بودند که نسبت بین نگاه فلسفی که در یونان است با آنچه که به عنوان دین و اخلاق دینی در بین موحدان مسیحی وجود دارد متفاوت است. 
 
کانت و نقش وی در تمدن جدید
رجبی همچنین به وضع تمدن جدید، گسست فکری در این تمدن و اوج تمدن جدید در نظرگاه «کانت» پرداخت و گفت: «کانت» مهمترین فیلسوف دوره تمدن جدید است. وی سه کتاب مهم نوشته است. این سه کتاب نسبت بشر و هستی را به خوانندگان نشان می‌دهد. این فیلسوف آلمانی در کتاب «نقد عقل محض» و در بخش آخر آن به‌طور مفصل به حس، مکان و فاهمه می‌پردازد و «خدا»، «نفس» و «جاودانگی نفس»‌ را به عنوان سه ایده عقل محض برای قوانین محض اخلاقی برمی‌شمارد. «ایده خدا» مهمترین ایده‌ از منظر کانت است. باید به این نکته اشاره کنم که در نظرگاه «کانت» و در تمدن جدید همچنان نسبت «عقل نظری و عملی» مهم‌ترین پرسش است اما در تمدن جدید عقل عملی اشرف بر عقل نظری است.