به گزارش نمایندگی خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) از قم، مراسم رونمایی از کتاب سترگ «انوار الفقاهه»، تألیف فقیه بزرگ و نامدار شیعه شیخ حسن کاشف الغطاء (رحمه‌الله علیه) با حضور آیت‌الله رضا استادی، عضو برجسته جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و جمعی از استادان حوزه و دانشگاه پنجشنبه (چهاردهم آبان ماه) در سالن همایش‌های پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم برگزار شد.
آیت‌الله رضا استادی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اظهار کرد: تولید و تصحیح کتاب‌های گذشتگان در ذات خود کار خوب و ارزشمندی است اما آنچه اهمیت دارد، مراجعه نویسندگان، محققان و فقها به این کتاب‌ها و استفاده از آنها است.
وی با اشاره به اینکه فلسفه برگزاری مراسم رونمایی، معرفی کتاب‌های تازه منتشر شده است، گفت: در سطح کشور، کتاب‌های خوب زیادی چاپ می‌شود اما برخی از آنها، حتی باوجود داشتن شمارگان بالا خوانده نمی‌شوند. ارزش احیای آثار گذشتگان و چاپ آنها در قبال مراجعه به آن‌هاست و تنها در این صورت است که می‌توان گفت تلاش و زحمت‌ها برای تصحیح این آثار به نتیجه مطلوب خود رسیده است.
قضاوت درباره وزن علمی کتاب «انوار الفقاهه» زود است
آیت‌الله استادی بابیان اینکه در حال حاضر، قضاوت درباره وزن علمی کتاب «انوار الفقاهه» زود است، افزود: کتاب باید مورد مطالعه قرارگرفته و به دقت بررسی شود و بعد از مقایسه با کتاب‌هایی همچون جواهرالکلام درباره ارزش علمی آن قضاوت کرد.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه بیشتر محققان در زمینه آثار فقهی، تنها به کتاب «جواهرالکلام» اکتفا می‌کنند، ابراز کرد: اگر آن‌طور که از برخی بررسی‌ها برمی‌آید، این دو کتاب ازنظر علمی هم‌عرض هم باشند باید کسانی که به جواهرالکلام مراجعه می‌کنند، این کتاب را نیز در تحقیقات خود مورداستفاده قرار دهند.
وی ادامه داد: در قرون اولیه هجری، مشکلاتی اعم از تتبّع و مراجعه به کتاب‌های مختلف و بررسی سندیت پیش روی فقیهان وجود داشت که بعد از قرن یازدهم، بسیاری از این مسائل حل‌شده است. افرادی که پس از آن، کتاب‌های فقهی نوشته‌اند نیمی از زحمت را انجام داده و ارزش کتاب‌شان تنها در نوآوری و کیفیت استدلالات آن است.
آیت‌الله استادی با اشاره به کتاب شرح حال شیخ حسن کاشف الغطاء که توسط فرزند ایشان نوشته شده است، گفت: اگر آنچه فرزند شیخ کاشف الغطاء در کتاب شرح حال ایشان گفته درست باشد، ممکن است نسخه‌های نامعلوم و بدون اسمی از این کتاب در نجف موجود باشد، لذا نیاز به بررسی و تحقیق بیشتری در این زمینه است.
اهمیت بررسی منابع مورد استفاده نویسندگان
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: آنچه در بررسی‌ها و تحقیقات مهم است، آشنایی با کتابی است که مؤلف و نویسنده در تحقیقات خود، آن را در نظر داشته و مرتب به آن مراجعه کرده است، در این صورت می‌توانیم از نوآوری‌های صورت گرفته در کتاب، مطلع شویم. بنا بر گفته مرحوم سید حسن صدر، روش شیخ کاشف الغطاء در نوشتن این کتاب، روش شهید اول است که این سخن نیز باید بررسی شود و تنها اکتفا به آنچه در نقل‌قول‌ها و شرح‌حال‌ها آمده است، درست نیست.
وی ابراز کرد: بهتر آن بود محققانی که به تصحیح این کتاب بزرگ اقدام کرده‌اند، مبانی اصولی نویسنده را نیز از متن کتاب استخراج می‌کردند تا با مبانی کتاب‌ها و تالیفات دیگر مقایسه شود.
آیت‌الله استادی روان بودن نثر کتاب «انوارالفقاهه» را از ویژگی‌های بارز آن عنوان کرد و افزود: از روان بودن متن کتاب می‌توان تسلط شیخ حسن کاشف الغطاء به مسائل فقهی را به خوبی متوجه شد. در جایی نقل‌شده است که وقتی به وی خبر دادند، قسمتی از کتاب گمشده است، ایشان با مراجعه به حافظه خود، آن را مجدداً نوشت.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به آنچه در این کتاب در باب ولایت‌فقیه آمده است، اظهار کرد: آنچه در روایات مربوط به امام صادق (ع) درباره ولایت فقیه نقل می‌شود مبنی بر نصب شدن فقها توسط امام معصوم (ع) است اما در این کتاب، به‌جای نصابت، مسئله وکالت آورده شده است درحالی‌که وکالت غیر از نصب شدن و نیابت است زیرا اگر فقها از سوی امام صادق (ع) وکیل باشند، این وکالت پس از وفات آنها به‌پایان می‌رسد.
جایگاه علمی و دینی بالای شیخ کاشف الغطاء نسبت به دیگر هم‌عصران خود
وی با اشاره به اینکه شیخ حسن کاشف الغطاء از حیث معنویات نیز مقام بالایی در عصر خود داشته است، گفت: بر اساس آنچه در متون و نقل‌قول‌ها درباره نویسنده «انوارالفقاهه» آمده است، علاوه بر مقام فقهی و ریاست علمی که در حوزه نجف داشته است، بر ویژگی‌های معنوی و دینی وی نیز تاکید زیادی شده است. تعبیرهای اکمل‌الافقه، المراقبین علی السنن و الآداب، الداعی الی الله تعالی بالاقوال و الافعال و... دلالت بر آن دارد که نویسنده انوارالفقاهه علاوه بر مرتبه علمی بالا، از نظر نظر دینی نیز نسبت به دیگر هم‌عصران خود برتری داشته است.
آیت‌الله استادی خاطرنشان کرد: افرادی چون شیخ حسن کاشف الغطاء با علم و عمل خود توانستند دین را حفظ کنند و به دینداری مردم کمک کنند و تا التزامات عملی نباشد علم به‌تنهایی، سودمند نخواهد بود. ما نیز در جامعه کنونی باید به‌گونه‌ای رفتار کنیم که مردم، دین و دیانت را در زندگی ما لمس کنند.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به اهمیت میراث فرهنگی و علمی گذشتگان افزود: آشنایی و اطلاع از اندیشه گذشتگان برای رسیدن به اندیشه‌های نوین مهم و لازم است اما علاوه بر این‌ها، اگر در دینداری نیز تابع علمای گذشته نباشیم نمی‌توانیم مردم را تنها با اکتفا به متن و کتاب دین‌دار کنیم.
انوارالفقاهه در گسترش مسائل فقهی و اجتهادی بسیار موثر است
حجت‌الاسلام نجف لک زایی، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم آغاز کار احیای کتاب «انوارالفقاهه» را مربوط به هشت سال پیش عنوان کرد و گفت: بنا به گفته آیت‌الله شبیری زنجانی برنامه تصحیح و احیای این کتاب در دستور کار مرکز احیای آثار اسلامی پژوهشگاه قرار گرفت که پس از هشت سال مشارکت پژوهشگران به‌پایان رسیده و امروز از آن رونمایی شد.
وی با اشاره به اینکه شیخ حسن کاشف الغطاء، نویسنده این کتاب ارزشمند، به‌درستی معرفی و شناخته نشده است، گفت: حتی در دانشنامه‌های الکترونیک نیز کمتر نامی از این فقیه پیدا می‌شود. وی کوچک‌ترین فرزند شیخ جعفر کاظم الغطاء است. زمان تولد ایشان، سال 1201 و وفات وی سال 1262 هجری است.
رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم با بیان اینکه دوران زندگی این فقیه برجسته همزمان با سلطنت سه پادشاه قاجار بوده است، گفت: در دوران زندگی شیخ حسن کاشف الغطاء، ایران گرفتار انحطاط امنیتی بوده و جنگ‌های ایران و روسیه و بسته شدن قرار دادهای ترکمانچای و گلستان نیز در همین زمان رخ داده است.
لک زایی خاطرنشان کرد: در مقایسه‌هایی که میان «انوارالفقاهه» و «جواهر الکلام» صورت گرفته است، انوارالفقاهه را به‌عنوان کتاب برتر معرفی کرده‌اند اما باب مستقلی درباره جهاد در این کتاب وجود ندارد و جزء ابواب مفقوده است.
وی اضافه کرد: از مجموعه نقل‌هایی که آورده شده است، اهتمام این فقیه برجسته برای جلوگیری از ریخته شدن خون مسلمانان در دوران ناامنی کاملاً مشخص است. توجه ایشان به گفت‌وگو با علمای اهل‌سنت، نگاه منصفانه و توام با متانت علمی از دیگر ویژگی‌های اخلاقی ایشان بوده است.
رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم با اشاره به اهمیت تاریخی و هویتی اینکتاب گفت: ارزش ذاتی این کتاب در زمینه مسائل فقهی از جمله دلایلی است که پژوهشگاه علوم و فرهنگ نسبت به احیای آن اهتمام داشته است. امروزه این کتاب می‌تواند در گسترش مباحث فقهی و شیوه‌های جهادی مفید و مؤثر باشد و ایفای نقش کند.
احیای آثار گذشتگان پشتوانه و زیربنای تفکر امروزی است
در ادامه این مراسم، حجت‌الاسلام علی ناطقی، رئیس مرکز احیای آثار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم با اشاره به اهمیت میراث علمی علمای سلف اظهار کرد: برای بسیاری از افراد، جای سؤال است که چرا به‌جای احیای آثار به سمت تولید اندیشه‌های جدید قدم برنمی‌داریم. در پاسخ این افراد باید گفت، اگر از دانشی که در گذشته‌های دور شکل گرفته اطلاع نداشته باشیم نمی‌توانیم به سمت تولید اندیشه حرکت کنیم زیرا آثار گذشتگان پشتوانه و زیربنای تفکر امروزی است.
وی بابیان اینکه حوزه‌های علمیه باید درباره احیای آثار گذشتگان بیشتر تلاش کنند، گفت: بدون توجه به گذشتگان، حرکت ما در تولید اندیشه مانند حرکت بر سطح لغزنده‌ای است که احتمال ایجاد مشکلات و انحرافات در آن وجود دارد. به همین دلیل باید از تمام ظرفیت‌های موجود در این زمینه به نحو احسن استفاده شود.
رئیس مرکز احیای آثار اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم افزود: مسئولیت اصلی رسیدگی به امور فرهنگی به‌ویژه میراث گرانقدر علمای گذشته بر عهده ماست و وظیفه‌داریم در حفظ و حراست و تصحیح این آثار تلاش کنیم. اگر این تلاش‌ها صورت نگیرد، ظلم مضاعفی نسبت به اندیشه‌های دینی و علمی گذشته روا داشته‌ایم.
ناطقی با اشاره به اینکه شیخ حسن کاشف الغطاء از شمّ فقاهه بسیار قوی‌ای برخوردار بوده است، گفت: تفاوت زیادی میان آثار ایشان و دیگر فقها وجود دارد و همین موضوع لزوم پرداختن به این آثار و بررسی آنها را ثابت می‌کند. فقهای امروز، به آراء و نظرات مختلف برای اجتهاد خود نیاز دارند و اگر نتوانند به آنچه فقهای گذشته بیان داشته‌اند دسترسی پیدا کنند در تحقیق و اجتهاد خود دچار مشکل شده و ممکن است از مسیر درست، منحرف شوند.
وی خاطرنشان کرد: گروه احیای آثار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی متشکل از 15 نفر، با استفاده از نظرات کارشناسان زبده در این عرصه، تلاش کرده است کیفیت کارها را به بالاتر از سطح متوسط برساند. ممکن است تصحیح برخی آثار زمان زیادی به طول بینجامد اما کار، درنهایت دقت و حوصله صورت می‌گیرد تا برای تمام طلاب حتی کسانی که در سطوح پایین تدریس می‌کنند قابل‌استفاده باشد.
رئیس مرکز احیای آثار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم در پایان ضمن تشکر از افرادی که در احیا و تصحیح این اثر بزرگ نقش داشته‌اند، گفت: از دوستان، علاقه‌مندان و اعضای هیات علمی و دیگر محققان انتظار داریم با نقد و نظرات ارزشمند خود ما را در ادامه این راه یاری رسانند.
آیت‌الله رضا استادی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اظهار کرد: تولید و تصحیح کتاب‌های گذشتگان در ذات خود کار خوب و ارزشمندی است اما آنچه اهمیت دارد، مراجعه نویسندگان، محققان و فقها به این کتاب‌ها و استفاده از آنها است.
وی با اشاره به اینکه فلسفه برگزاری مراسم رونمایی، معرفی کتاب‌های تازه منتشر شده است، گفت: در سطح کشور، کتاب‌های خوب زیادی چاپ می‌شود اما برخی از آنها، حتی باوجود داشتن شمارگان بالا خوانده نمی‌شوند. ارزش احیای آثار گذشتگان و چاپ آنها در قبال مراجعه به آن‌هاست و تنها در این صورت است که می‌توان گفت تلاش و زحمت‌ها برای تصحیح این آثار به نتیجه مطلوب خود رسیده است.
قضاوت درباره وزن علمی کتاب «انوار الفقاهه» زود است
آیت‌الله استادی بابیان اینکه در حال حاضر، قضاوت درباره وزن علمی کتاب «انوار الفقاهه» زود است، افزود: کتاب باید مورد مطالعه قرارگرفته و به دقت بررسی شود و بعد از مقایسه با کتاب‌هایی همچون جواهرالکلام درباره ارزش علمی آن قضاوت کرد.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه بیشتر محققان در زمینه آثار فقهی، تنها به کتاب «جواهرالکلام» اکتفا می‌کنند، ابراز کرد: اگر آن‌طور که از برخی بررسی‌ها برمی‌آید، این دو کتاب ازنظر علمی هم‌عرض هم باشند باید کسانی که به جواهرالکلام مراجعه می‌کنند، این کتاب را نیز در تحقیقات خود مورداستفاده قرار دهند.
وی ادامه داد: در قرون اولیه هجری، مشکلاتی اعم از تتبّع و مراجعه به کتاب‌های مختلف و بررسی سندیت پیش روی فقیهان وجود داشت که بعد از قرن یازدهم، بسیاری از این مسائل حل‌شده است. افرادی که پس از آن، کتاب‌های فقهی نوشته‌اند نیمی از زحمت را انجام داده و ارزش کتاب‌شان تنها در نوآوری و کیفیت استدلالات آن است.
آیت‌الله استادی با اشاره به کتاب شرح حال شیخ حسن کاشف الغطاء که توسط فرزند ایشان نوشته شده است، گفت: اگر آنچه فرزند شیخ کاشف الغطاء در کتاب شرح حال ایشان گفته درست باشد، ممکن است نسخه‌های نامعلوم و بدون اسمی از این کتاب در نجف موجود باشد، لذا نیاز به بررسی و تحقیق بیشتری در این زمینه است.
اهمیت بررسی منابع مورد استفاده نویسندگان
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: آنچه در بررسی‌ها و تحقیقات مهم است، آشنایی با کتابی است که مؤلف و نویسنده در تحقیقات خود، آن را در نظر داشته و مرتب به آن مراجعه کرده است، در این صورت می‌توانیم از نوآوری‌های صورت گرفته در کتاب، مطلع شویم. بنا بر گفته مرحوم سید حسن صدر، روش شیخ کاشف الغطاء در نوشتن این کتاب، روش شهید اول است که این سخن نیز باید بررسی شود و تنها اکتفا به آنچه در نقل‌قول‌ها و شرح‌حال‌ها آمده است، درست نیست.
وی ابراز کرد: بهتر آن بود محققانی که به تصحیح این کتاب بزرگ اقدام کرده‌اند، مبانی اصولی نویسنده را نیز از متن کتاب استخراج می‌کردند تا با مبانی کتاب‌ها و تالیفات دیگر مقایسه شود.
آیت‌الله استادی روان بودن نثر کتاب «انوارالفقاهه» را از ویژگی‌های بارز آن عنوان کرد و افزود: از روان بودن متن کتاب می‌توان تسلط شیخ حسن کاشف الغطاء به مسائل فقهی را به خوبی متوجه شد. در جایی نقل‌شده است که وقتی به وی خبر دادند، قسمتی از کتاب گمشده است، ایشان با مراجعه به حافظه خود، آن را مجدداً نوشت.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به آنچه در این کتاب در باب ولایت‌فقیه آمده است، اظهار کرد: آنچه در روایات مربوط به امام صادق (ع) درباره ولایت فقیه نقل می‌شود مبنی بر نصب شدن فقها توسط امام معصوم (ع) است اما در این کتاب، به‌جای نصابت، مسئله وکالت آورده شده است درحالی‌که وکالت غیر از نصب شدن و نیابت است زیرا اگر فقها از سوی امام صادق (ع) وکیل باشند، این وکالت پس از وفات آنها به‌پایان می‌رسد.
جایگاه علمی و دینی بالای شیخ کاشف الغطاء نسبت به دیگر هم‌عصران خود
وی با اشاره به اینکه شیخ حسن کاشف الغطاء از حیث معنویات نیز مقام بالایی در عصر خود داشته است، گفت: بر اساس آنچه در متون و نقل‌قول‌ها درباره نویسنده «انوارالفقاهه» آمده است، علاوه بر مقام فقهی و ریاست علمی که در حوزه نجف داشته است، بر ویژگی‌های معنوی و دینی وی نیز تاکید زیادی شده است. تعبیرهای اکمل‌الافقه، المراقبین علی السنن و الآداب، الداعی الی الله تعالی بالاقوال و الافعال و... دلالت بر آن دارد که نویسنده انوارالفقاهه علاوه بر مرتبه علمی بالا، از نظر نظر دینی نیز نسبت به دیگر هم‌عصران خود برتری داشته است.
آیت‌الله استادی خاطرنشان کرد: افرادی چون شیخ حسن کاشف الغطاء با علم و عمل خود توانستند دین را حفظ کنند و به دینداری مردم کمک کنند و تا التزامات عملی نباشد علم به‌تنهایی، سودمند نخواهد بود. ما نیز در جامعه کنونی باید به‌گونه‌ای رفتار کنیم که مردم، دین و دیانت را در زندگی ما لمس کنند.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به اهمیت میراث فرهنگی و علمی گذشتگان افزود: آشنایی و اطلاع از اندیشه گذشتگان برای رسیدن به اندیشه‌های نوین مهم و لازم است اما علاوه بر این‌ها، اگر در دینداری نیز تابع علمای گذشته نباشیم نمی‌توانیم مردم را تنها با اکتفا به متن و کتاب دین‌دار کنیم.
انوارالفقاهه در گسترش مسائل فقهی و اجتهادی بسیار موثر است
حجت‌الاسلام نجف لک زایی، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم آغاز کار احیای کتاب «انوارالفقاهه» را مربوط به هشت سال پیش عنوان کرد و گفت: بنا به گفته آیت‌الله شبیری زنجانی برنامه تصحیح و احیای این کتاب در دستور کار مرکز احیای آثار اسلامی پژوهشگاه قرار گرفت که پس از هشت سال مشارکت پژوهشگران به‌پایان رسیده و امروز از آن رونمایی شد.
وی با اشاره به اینکه شیخ حسن کاشف الغطاء، نویسنده این کتاب ارزشمند، به‌درستی معرفی و شناخته نشده است، گفت: حتی در دانشنامه‌های الکترونیک نیز کمتر نامی از این فقیه پیدا می‌شود. وی کوچک‌ترین فرزند شیخ جعفر کاظم الغطاء است. زمان تولد ایشان، سال 1201 و وفات وی سال 1262 هجری است.
رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم با بیان اینکه دوران زندگی این فقیه برجسته همزمان با سلطنت سه پادشاه قاجار بوده است، گفت: در دوران زندگی شیخ حسن کاشف الغطاء، ایران گرفتار انحطاط امنیتی بوده و جنگ‌های ایران و روسیه و بسته شدن قرار دادهای ترکمانچای و گلستان نیز در همین زمان رخ داده است.
لک زایی خاطرنشان کرد: در مقایسه‌هایی که میان «انوارالفقاهه» و «جواهر الکلام» صورت گرفته است، انوارالفقاهه را به‌عنوان کتاب برتر معرفی کرده‌اند اما باب مستقلی درباره جهاد در این کتاب وجود ندارد و جزء ابواب مفقوده است.
وی اضافه کرد: از مجموعه نقل‌هایی که آورده شده است، اهتمام این فقیه برجسته برای جلوگیری از ریخته شدن خون مسلمانان در دوران ناامنی کاملاً مشخص است. توجه ایشان به گفت‌وگو با علمای اهل‌سنت، نگاه منصفانه و توام با متانت علمی از دیگر ویژگی‌های اخلاقی ایشان بوده است.
رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم با اشاره به اهمیت تاریخی و هویتی اینکتاب گفت: ارزش ذاتی این کتاب در زمینه مسائل فقهی از جمله دلایلی است که پژوهشگاه علوم و فرهنگ نسبت به احیای آن اهتمام داشته است. امروزه این کتاب می‌تواند در گسترش مباحث فقهی و شیوه‌های جهادی مفید و مؤثر باشد و ایفای نقش کند.
احیای آثار گذشتگان پشتوانه و زیربنای تفکر امروزی است
در ادامه این مراسم، حجت‌الاسلام علی ناطقی، رئیس مرکز احیای آثار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم با اشاره به اهمیت میراث علمی علمای سلف اظهار کرد: برای بسیاری از افراد، جای سؤال است که چرا به‌جای احیای آثار به سمت تولید اندیشه‌های جدید قدم برنمی‌داریم. در پاسخ این افراد باید گفت، اگر از دانشی که در گذشته‌های دور شکل گرفته اطلاع نداشته باشیم نمی‌توانیم به سمت تولید اندیشه حرکت کنیم زیرا آثار گذشتگان پشتوانه و زیربنای تفکر امروزی است.
وی بابیان اینکه حوزه‌های علمیه باید درباره احیای آثار گذشتگان بیشتر تلاش کنند، گفت: بدون توجه به گذشتگان، حرکت ما در تولید اندیشه مانند حرکت بر سطح لغزنده‌ای است که احتمال ایجاد مشکلات و انحرافات در آن وجود دارد. به همین دلیل باید از تمام ظرفیت‌های موجود در این زمینه به نحو احسن استفاده شود.
رئیس مرکز احیای آثار اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم افزود: مسئولیت اصلی رسیدگی به امور فرهنگی به‌ویژه میراث گرانقدر علمای گذشته بر عهده ماست و وظیفه‌داریم در حفظ و حراست و تصحیح این آثار تلاش کنیم. اگر این تلاش‌ها صورت نگیرد، ظلم مضاعفی نسبت به اندیشه‌های دینی و علمی گذشته روا داشته‌ایم.
ناطقی با اشاره به اینکه شیخ حسن کاشف الغطاء از شمّ فقاهه بسیار قوی‌ای برخوردار بوده است، گفت: تفاوت زیادی میان آثار ایشان و دیگر فقها وجود دارد و همین موضوع لزوم پرداختن به این آثار و بررسی آنها را ثابت می‌کند. فقهای امروز، به آراء و نظرات مختلف برای اجتهاد خود نیاز دارند و اگر نتوانند به آنچه فقهای گذشته بیان داشته‌اند دسترسی پیدا کنند در تحقیق و اجتهاد خود دچار مشکل شده و ممکن است از مسیر درست، منحرف شوند.
وی خاطرنشان کرد: گروه احیای آثار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی متشکل از 15 نفر، با استفاده از نظرات کارشناسان زبده در این عرصه، تلاش کرده است کیفیت کارها را به بالاتر از سطح متوسط برساند. ممکن است تصحیح برخی آثار زمان زیادی به طول بینجامد اما کار، درنهایت دقت و حوصله صورت می‌گیرد تا برای تمام طلاب حتی کسانی که در سطوح پایین تدریس می‌کنند قابل‌استفاده باشد.
رئیس مرکز احیای آثار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم در پایان ضمن تشکر از افرادی که در احیا و تصحیح این اثر بزرگ نقش داشته‌اند، گفت: از دوستان، علاقه‌مندان و اعضای هیات علمی و دیگر محققان انتظار داریم با نقد و نظرات ارزشمند خود ما را در ادامه این راه یاری رسانند.
نظر شما