به گزارش نمایندگی خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) از قم، نشست نقد و بررسی مجموعه شعر «خاک باران‌خورده» با حضور سید محمدجواد شرافت، نویسنده کتاب، رقیه ندیری، منتقد و جمعی از روشندلان استان و دیگر علاقه‌مندان شعر آیینی یکشنبه (10 آبان) در کتابخانه آیت‌الله خامنه‌ای قم برگزار شد.

دوری «خاک باران خورده» از آسیب تک‌بعدی بودن در شعر مذهبی

در ادامه این برنامه، رقیه ندیری منتقد اثر با اشاره به اینکه، شعر مذهبی از قرن اول هجری شکل‌گرفته است، گفت: در یک دسته‌بندی کلی، به شعرهایی که بتواند اهداف و معارف دینی را به مخاطبان معرفی کرده و محتوای آن آشنایی با اخلاق اهل‌بیت، تاریخ زندگی آنان و رویارویی‌های تاریخی باشد، شعر مذهبی گفته می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر به علت کم‌لطفی شاعران جوان و کمبود مطالعات تاریخی، شعر مذهبی بیشتر حول محور شخصیت اهل‌بیت (ع) و اتفاقاتی که برای آن‌ها افتاده، می‌پردازد و کمتر وارد معارف و مسائل عمیق‌تر زندگی آنان می‌شود.

این منتقد آسیب دیگر در زمینه شعر مذهبی و  آیینی را اسطوره‌سازی و غلو عنوان کرد و افزود: برخی شاعران، شخصیت ائمه (ع) را به حدی دور از دسترس توصیف می‌کنند که موجب می‌شود، مخاطب با این بزرگواران احساس فاصله کرده و نتواند از آنان در زندگی شخصی خود الگوبرداری کند. همچنین پایین آوردن منزلت اهل‌بیت (ع) و استفاده از لحن کوچه و بازار برای مخاطب قرار دادن آن‌ها در شعر نیز شایسته این بزرگواران نیست.

ندیری پس از ارائه مقدمه‌ای درباره شعر مذهبی و آسیب‌های آن، به معرفی مجموعه شعر «خاک باران‌خورده» پرداخت و گفت: در این کتاب با غزل‌های مذهبی روبه‌رو هستیم و به‌جز دو شعر که محتوای آن درباره جنگ و شخصیت امام خمینی (ره) است، باقی اشعار این کتاب به توصیف اهل‌بیت (ع) می‌پردازد.

وی با اشاره به اینکه در تعریف شعر مذهبی، تفاوت زیادی بین شعر گذشته و امروز وجود دارد، گفت: امروزه، تعداد معدودی از شاعران مذهبی هستند که با مطالعات خود و یادگیری معارف اسلامی، توانسته‌اند تفاوت شعر مذهبی درگذشته و امروز را کاهش دهند.

ندیری، سید محمدجواد شرافت را از جمله شاعران آیینی موفق معرفی کرد و افزود: شاعرانی مانند آقای شرافت، هنگام توصیف اهل‌بیت و پیامبر (ص)، به سجایای اخلاقی و واقعیت‌های عمیق‌تر زمانه آن‌ها نیز می‌پردازند که اخلاق، گمشده بشر امروز است و تا به اخلاق نپردازیم به حقیقت شخصیت پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع) پی نخواهیم برد.

وی این کتاب را از لحاظ دارا بودن معارف دینی غنی عنوان کرد و گفت: اشعار این کتاب، به علت آگاهی شاعر از معارف مذهبی و اسلامی، از آسیب تک‌بعدی بودن در شعر مذهبی دور است. برای مثال در ابیات «ای جذبه‌ی ذی‌الحجه و شور رمضانم/ در شادی شعبان تو غرق است جهانم/تقدیر مرا نور نگاه تو رقم زد/ باید که شب چشم تو را قدر بدانم» به این واقعیت اشاره شده است که شب عاشورا و شب نیمه شعبان به‌اندازه شب قدر منزلت و کیفیت دارد.

ندیری با بیان اینکه شعر محمدجواد شرافت به شعر مذهبی ایده‌آل و مورد انتظار نزدیک‌تر است، خاطرنشان کرد: دغدغه‌های شاعر درباره امام زمان (عج)، تنها توصیف ظاهری ایشان و اکتفا به شکوه از غیبت و فراغ نیست بلکه جنبه‌های عرفانی حضور امام زمان (عج) را نیز در شعر خود بیان می‌کند.

وی ادامه داد: با توجه به معماری خاص اشعار آقای شرافت، بعضی از تصاویر این کتاب، کلی هستند مانند بیت «آینه‌ای و خلق حیران صفاتت/تابیده بر جان تو از ذات خدا نور» که این ویژگی به مخاطب کمک می‌کند با توجه به وجه مثبت آینه در شعر، بتواند سجایای اخلاقی اهل‌بیت را در ذهن خود بازسازی کند.

ندیری توجه شاعر به جایگاه و منزلتی که هر یک از اهل‌بیت (ع) دارند را دیگر ویژگی بارز این کتاب عنوان کرد و افزود: شاعر، با اشاره به جایگاهی که پیامبر (ص) و حضرت علی (ع) دارند و بدون کاستن از شان هیچ‌یک از آنان، در وصف امیرالمؤمنین می‌سراید «خورشیدی و بر شانه خورشید رفتی»
 

وی با اشاره به اینکه توجه شاعر به زبان باید بیشتر از عناصری مانند تخیل و عاطفه باشد ادامه داد: شعر آقای شرافت، زبان فخیمی دارد و از زبان کوچه و بازاری دور است. وی، زبان معیار را وارد زبان شعری خودکرده و از نظر زبانی، هیچ افت‌وخیزی در شعرهای این کتاب دیده نمی‌شود.

ندیری عدم استفاده از کلمات پیچیده و مهجور توسط شاعر را نکته مثبت دیگر این کتاب بیان کرد و گفت: اگر مخاطب معمولی این کتاب را مطالعه کند،‌ از نظر زبانی مشکلی نخواهد داشت زیرا که شعرهای این مجموعه، عام‌پسند است، هرچند برای خواص هم ویژگی‌های خود را دارد.

وی با اشاره به اینکه عاطفه موجود در شعر، به دو دسته عاطفه فردی و جمعی تقسیم می‌شود گفت: شعرهای این کتاب بیشتر از عاطفه جمعی برخوردار است و مخاطب در بیشتر احساس‌ها با شاعر همراه می‌شود.

ندیری بابیان اینکه صور خیال جزء تفکیک‌ناپذیر شعر از گذشته تاکنون بوده است، خاطرنشان کرد: اشعار این مجموعه از نظر تخیل، مبتنی بر تصویر نیستند و معماری خاص شاعر موجب شده است بیشتر تصاویری که توصیف می‌کند، ذهنی باشد نه عینی. مانند عشق زلال، بی دلانه به حافظ بدل شدن، آه نیستان، نسیم غم‌زده، زهراترین زینب، پنهان‌ترین پیدا و... که باوجود ذهنی بودن، دارای ساخت هنری هستند.

ناقد این اثر افزود: می‌توان این‌گونه توجیه کرد که توصیف تصاویر عینی، دست شاعر را در ارائه مفاهیم بیشتر می‌بست زیرا تصاویر ذهنی برای انتقال مفهوم، بار معنایی بیشتری دارند.

وی اشعار این کتاب را از نظر زبان و معنا، جزء سالم‌ترین اشعار در حوزه شعر آیینی دانست و ادامه داد: دغدغه شاعر مانند فضای برخی از جشنواره‌های ادبی، ساختن شعر و نشان دادن برتری خود نبوده است. نکاتی که مطرح شد و دغدغه‌های متفاوتی که شاعر در سرودن اشعار خود داشته، جوایزی را برای این کتاب به ارمغان آورده است.

 شاعری خود را وامدار اهل‌بیت (ع) هستم

در ابتدای این نشست، سید محمدجواد شرافت، نویسنده کتاب با اشاره به نخستین تجربه شعری خود اظهار کرد: در شب شهادت امام جواد (ع) در سال 78، نوحه‌ای سرودم و مورد تشویق یکی از دوستان قرار گرفتم. این نوحه، اولین قدم برای ادامه دادن مسیر شاعری من به شکل حرفه‌ای بود.

وی عنوان کرد: علاقه‌ای به چاپ کتاب نداشتم اما در سال 89 و پس از 10 سال از سرودن نخستین شعرم از سوی دفتر تبلیغات اسلامی، پیشنهاد چاپ کتاب به بنده داده‌ شده که پذیرفتم. پس از آن چاپ دوم کتاب «خاک باران‌ خورده» توسط انتشارات فصل پنجم منتشر شد.

شرافت با بیان اینکه اهداف شاعران از سرودن شعر و چاپ کتاب متفاوت است، گفت: شاعر شدم که عاشقیم را بیان کنم و اگر طبع شعری در این زمینه دارم به دلیل عنایت و بزرگواری اهل‌ بیت(ع) و توفیقاتی است که در این راه شامل حال من شده است.

وی با اشاره به اینکه شاعری خود را وامدار اهل‌بیت (ع) است گفت: برخی از شعرای آیینی، به علت آنکه سرودن شعر مذهبی الهام گرفته از اهل‌بیت و عنایت آنان است،‌ تلاشی برای بهبود سروده‌های خود نمی‌کنند که خطای بزرگی است.

مولف اثر حاضر افزود: من در چاپ‌های مختلف این کتاب تلاش کردم برخی شعرها را تغییر داده یا حذف کنم و اگر موفقیتی در این زمینه داشته‌ام به علت فضای مثبت و مذهبی شهر قم و بهره‌گیری از محضر استادانی چون استاد مجاهدی بوده است.

وی گفت: قبول دارم که عدم استفاده از تصاویر عینی از ایرادهای بزرگ من در این مجموعه بوده است، زیرا مخاطب با تصاویر عینی به‌راحتی ارتباط برقرار می‌کند و اگر تعداد تصاویر عینی این کتاب بسیار کم است، به علت توانایی کم من در سرودن بوده است. محافظه‌کاری و وسواس‌های بیش‌ازحد من در ویرایش این اشعار، منجر به ایجاد تغییراتی شد که شاید اعمال نکردن آن‌ها بهتر بود.

این شاعر علاوه بر عناصری چون زبان، عاطفه و تخیل، دو عنصر ساختار و قالب را از دیگر ویژگی‌های شعر بیان کرد و گفت: در این کتاب، قالب‌های شعری متفاوتی را تجربه کرده‌ام تا منتقد و مخاطب بتواند با خواندن آن‌ها، موفقیت شاعر را در ارائه هریک از این قالب‌ها بررسی و مقایسه کند.

شرافت در پایان سخنانش با اشاره به اینکه از چاپ دوم کتاب رضایت بیشتری دارد گفت:‌ در چاپ دوم کتاب توسط انتشارات فصل پنجم، برخی از سروده‌ها حذف و سه شعر جدید اضافه شد و علاوه بر این، تغییراتی نیز از حیث محتوا در اشعار لحاظ شده که نسبت به چاپ اول، راضی‌کننده‌تر بوده است.

سید محمدجواد شرافت، چهره‌ای شناخته‌شده در حوزه شعر آیینی، متولد 1360 و اهل قم است. از آثار وی می‌توان به مجموعه‌های «خاک باران‌خورده»، «از دیار روشنی»، «در پناه رضوان»، «حسینیه دل» و «همواره حسین» اشاره کرد. این شاعر، در جشنواره‌های ادبی ازجمله کنگره سراسری شعر دفاع مقدس، کنگره سراسری انتظار، جشنواره شعر رضوی، جشنواره بین‌المللی شعرنبوی، جشنواره سراسری اشراق حائز رتبه برتر شده است. مجموعه اشعار آیینی محمدجواد شرافت بانام «خاک باران‌ خورده» توسط انتشارات فصل پنجم در سال 1391 منتشرشده است.