خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)ـ زنده‌یاد مرتضی ممیز در سال 1348 پیشنهاد تاسیس رشته گرافیک را به پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران ارائه داد. از آن زمان تاکنون دانشکده‌های هنری بسیاری سالیانه در رشته گرافیک دانشجو می‌پذیرند. همچنین تعدادی از هنرستان‌ها نیز در دوره دبیرستان به تربیت دانش‌آموز در رشته گرافیک اشتغال دارند. در این میان آموزشگاه‌های آزاد و مدارس خصوصی که گرافیک را به عنوان یک رشته اصلی در میان خدمات آموزشی خود ارائه می‌دهند، نباید فراموش کرد.

در دهه اخیر با ورود نرم‌افزارهای کامپیوتری به حوزه‌های هنر، رشته طراحی گرافیک نیز با تکنولوژی‌های روز پیوند خورد و امروزه دیگر گرافیستی وجود ندارد که بدون بهره گرفتن از کامپیوتر به تولید آثار خود بپردازد. از طرف دیگر رشته طراحی گرافیک ارتباط مستقیمی با اقتصاد دارد، چرا که عمده فعالیت حرفه‌ای طراحان گرافیست در زمینه تبلیغات محصولات، کالاها و خدمات شرکت‌های مختلف تولیدی و خدماتی است.

سوال مهم اینجاست که با توجه به اهمیت رشته‌ گرافیک و ارتباط گسترده‌اش با دیگر رشته‌ها، آیا برای دانشجویان این رشته و دیگر علاقه‌مندان منابع آموزشی باکیفیت و علمی تهیه و تدوین شده است؟ سلسله گفت‌وگوهای جدید سرویس هنر «ایبنا» به بررسی این موضوع اختصاص دارد.

بهرام کلهرنیا مدرس، محقق و هنرمند پیشکسوت حوزه گرافیک و هنرهای تجسمی نخستین کسی بود که با او به گفت‌وگو نشستیم. وی درباره کمیت کتاب‌های آموزشی گرافیک در ایران اظهار کرد: واقعیت این است که نه تنها در رشته گرافیک که در تمامی رشته‌های هنرهای تجسمی با فقر جدی منابع آموزشی روبه‌رو هستیم.

هنرهای تجسمی رشته‌های خوش‌استقبالی هستند
کلهرنیا افزود: رشته‌های مختلف هنرهای تجسمی خوش‌استقبال هستند. پیش از انقلاب رشته پزشکی به خاطر وجاهت و جایگاه اجتماعی خاصی که داشت، از سوی متقاضیان کنکور بسیار مورد استقبال قرار می‌گرفت، پس از انقلاب رشته‌های مختلف هنری جای پزشکی را گرفتند.

وی ادامه داد: از یک دوره‌ای، نظام آکادمیک در ایران، به ویژه دانشگاه‌ها و دانشکده‌های غیردولتی که دروازه را باز دیدند، دانشجویان بسیاری را پذیرش کردند که در این میان سهم رشته گرافیک از همه بیشتر بود. ظاهرا این رشته تنها محلی بود که می‌توانستند از طریق آن از کشیدن بار سیستم سست آموزشی خود، شانه خالی کنند.

تهیدستی رشته گرافیک در زمینه کتاب‌های آموزشی
این مدرس گرافیک به پیامدهای برنامه‌ریزی آموزشی برای رشته گرافیک در دانشگاه اشاره کرد و گفت: طراحی سست نظام آموزشی گرافیک در دانشگاه‌ها باعث شد تا سرفصل‌های غیرکاربردی تعریف شود که البته مدرسان دلسوز امروزه در سر کلاس‌های خود به آن توجهی نمی‌کنند. همچنین جذب خیل عظیم نامعلم‌ها نیز از پیامدهای این برنامه‌ریزی غلط آموزشی بود. اکنون نیز کنترلی بر جذب معلم و مدرس در دانشکده‌های دارای رشته گرافیک وجود ندارد.

وی اضافه کرد: تهیدستی بسیار عجیبی در تولید منابع علمی در رشته گرافیک وجود دارد. اگر کتاب استانداردی تولید می‌شد، معلم نمی‌توانست از آموزش صحیح تخطی کند. دانشجویان با مطالعه این کتاب‌ها می‌توانستند از مدرسان و استادان خود آموزش صحیح را مطالبه کنند. وزارت آموزش و پرورش در برهه‌ای با حُسن نیت بسیار سعی کرد به تولید کتاب‌های درسی مناسب بپردازد، اما کار علمی چندانی در این زمینه صورت نگرفت.

متولی تولید کتاب در دل نظام دانشگاهی نیست
کلهرنیا در پاسخ به این سوال که «آیا تاکنون متولیان نظام آکادمیک در ایران از مدرسان پیشکسوت رشته گرافیک برای تدوین و تولید کتاب‌های درسی مناسب درخواست شده است یا خیر؟» گفت: نظام آموزشی دانشگاهی معمولا در دل خود به دنبال متولی تولید کتاب نمی‌گردد و معاونت‌های پژوهشی خود را مامور تهیه کتاب می‌کند که به نتیجه‌ای نمی‌رسد.

این طراح گرافیک ادامه داد: به‌طور کل نظام آکادمیک در ایران استادان را جدی نمی‌گیرد. استادان سال‌ها منتظر دریافت رتبه‌های علمی خود می‌شوند که حق طبیعی و مسلم‌شان است. یکی از اِلِمان‌های این دریافت رتبه نگارش کتاب در حوزه تخصصی است، اما نظام آکادمیک برای اینکه هزینه‌های این رتبه‌ها را نپردازد، دانشگاه‌ را به طرف غیرپژوهشی شدن و عدم تولید کتاب می‌کشاند. وضعیت در دانشکده‌های غیردولتی بغرنج‌تر است. این دانشکده‌ها با وجودی که شهریه‌های کلان از دانشجویان می‌گیرند، اما هیچگونه خدمات علمی و آموزشی درستی ارائه نمی‌کنند و حتی به سمت جذب مدرسان کم‌تجربه‌ای که دستمزدهایشان پایین است، می‌روند.

کیفیت کتاب‌های ترجمه‌ای گرافیک
کلهرنیا در بخش دیگری از این گفت‌وگو درباره کیفیت کتاب‌های ترجمه‌ای منتشر شده در حوزه گرافیک نیز اشاره کرد: مساله درخواست نکردن نظام آکادمیک از استادان پیشکسوت و خبره برای تولید کتاب باعث شده تا تنها منابع موجود در این حوزه، کتاب‌هایی باشد که مترجمان به صورت داوطلبانه به برگردان آنها اقدام می‌کنند. این کتاب‌ها معمولا طرف توجه داوطلبان کنکور قرار می‌گیرند و بار آموزشی چندانی ندارند.

بهترین راهکار برای تولید کتاب‌های آموزشی گرافیک
 این عضو هیات علمی دانشگاه صدا و سیما در ادامه بهترین راهکار برای رسیدن به مرحله تولید کتاب‌های آموزشی مناسب در حوزه گرافیک را به این شرح بیان کرد: نظام آکادمیک در معاونت‌های پژوهشی خود معیارهایی برای انجام کارهای پژوهشی دارد، که یکی از این معیارها داشتن مدرک دکتری است. در حوزه هنرهای تجسمی خنده‌دار است که به مدرک دکتری فکر کنیم.

وی افزود: مدرس و پژوهشگر حوزه هنرهای تجسمی باید کاربلد و دارای اندیشه باشد، حال چه پیشوند دکتر داشته باشد و چه نداشته باشد. متاسفانه تجربه و توانمندی‌های افراد برای این مساله مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

کلهرنیا ادامه داد: به دلیل آنکه معمولا هنرمندان هنرهای تجسمی چندان اهل نوشتن نیستند، برای تولید متون درسی مناسب باید شورایی مرکب از هنرمندان و مدرسان برجسته و پیشکسوت و کسانی که اهل تفکر علمی و نوشتن هستند، تشکیل شده و متولی تولید کتاب شود. این کار سخت و هزینه‌بر است، اما متاسفانه نظام آکادمیک در ایران حاضر به پول خرج کردن نیست.

درباره بهرام کلهرنیا
بهرام كلهرنيا متولد سال 1331 در كرمانشاه است. تحصيلات كارشناسی و كارشناسی ارشد وی به ترتيب در رشته‌های طراحی و پيكره‌سازی و گرافيک و تصويرسازی است.

وی از سال 1351 در حوزه طراحی گرافيک و هنر مشغول تدريس و فعاليت بوده و در حال حاضر عضو هیات علمی دانشگاه صدا و سیماست.

کلهرنیا همچنین عضو هیات مدیره انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران، عضو شورای تألیف كتاب‌های گرافیک دانشگاه جامع علمی كاربردی و همچنين مشاور و مدير هنری ـ پژوهشی در چندين وزارتخانه از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت نفت است.