نخستین فصل کتاب به ویژگی‌های جغرافیایی طبیعی و زمین شناختی بیشاپور اختصاص دارد و در آن به مباحث متعددی از جمله تداخل جغرافیایی تاریخی بیشاپور و کازرون در منابع اسلامی با حفظ نظم مکانی و زمانی در این بحث‌ها، شناسایی کلیه منابع قابل دسترس در این موضوع و به‌ویژه شاهنامه فردوسی به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین منابع برای توصیف جغرافیای تاریخی این خطه در دوران ساسانی و مکان‌یابی دقیق بیشاپور می‌پردازد.
در قسمتی از این فصل درباره اهمیت کاوش‌های باستان‌شناختی در بازسازی تاریخ این منطقه در دوران اسلامی آمده است: «درمیان نوشته‌هایی که درباره جغرافیای تاریخی بیشاپور و کازرون تا پیش از بررسی‌های باستان‌شناختی نگاشته شده‌اند مطالب چندانی راجع به اهمیت و وضعیت دو شهر کازرون و شاپور و چگونگی گسترش و مرکزیت آنها به چشم نمی‌خورد اما این مطالب که پس از فتح منطقه به دست سپاهیان اسلام نوشته شده‌اند و بیشتر تکرار گزارش‌های مورخین اولیه هستند نشان‌دهنده تغییرات و تحولات شگرف منطقه در دوران اسلامی هستند. جنگ‌ها، مهاجرت و جابه‌جایی گروه‌های انسانی، تحولات زیست محیطی و دگرگونی‌های فرهنگ‌های پیش از اسلام مهمترین عامل شکل‌گیری استقرارها و تشکیل اجتماعات و در نتیجه برجای ماندن بقایای انسانی در بستر تاریخ منطقه بوده است و برای بازسازی تاریخ منطقه در دوران اسلامی ناگزیر به بررسی‌ها و کاوش‌های باستان‌شناختی فراگیر نیاز است.»
در فصل دوم موضوعاتی همچون تاریخ پیدایش سلسله ساسانی و اهمیت تاسیس و نقش آنها در فرهنگ و تمدن ایرانی و نیز منابع شرقی و غربی درباره این دودمان و شرح جنگ‌های ساسانیان به‌ویژه در رابطه با بیشاپور و نتایج آن مطرح می‌شود.
فصل بعدی به بررسی‌ها و کاوش‌های هیات‌های خارجی در بیشاپور اختصاص دارد. در ابتدای این بخش مباحثی مانند تاریخچه علم باستانشناسی و نقش خاورمیانه و ایران در آن، معرفی مهمترین مورخان و باستان‌پژوهان مسلمان در ادامه فعالیت هیات‌های انگلیسی و فرانسوی به صورت جداگانه و زمینه‌های فعالیت‌های آنها و به‌ویژه اقدامات گیرشمن همراه با زوایای مختلف زندگی وی آمده است.
فصل پایانی کتاب نیز به پژوهش‌های باستان‌شناختی هیات‌های ایرانی در بیشاپور و شرح اقدامات آنها می‌پردازد. این تحقیقات با تلاش‌های هندیان پارس آغاز شده و پس از پیروزی انقلاب اسلامی پایان می‌یابد. از ویژگی‌های برجسته این قسمت تبیین نقش ایرانیان در آغاز فعالیت‌های باستانشناسی دوران تاریخی ایران است.
در بخشی از کتاب درباره نیایشگاه آب در دوران باستان می‌خوانیم: «وجود نیایشگاه آب و ساخت آن احتمالا در نزدیکی محل زندگانی و کاخ شاهان بود، در واقع آنها می‌بایست با اخلاص دست به دعا باشند که کشور از هر خشکسالی درامان باشد. قوم حاکم نیایشگاه آب را منحصرا در اختیار خود داشتند و ساخت و ساز آن را در کنار کاخ‌ها و بارگاه‌های خود ترتیب داده بودند تا از توسل به آن غافل نگردند. زمانی که از نیایشگاه‌های متولی آب یاد می‌شود محدود به اماکن معروف شوش، همدان و استخر می‌باشد که جایگاه پادشاهان بوده‌اند. آشنایی با نام این فرشته و پاسدار آب برای اولین مرتبه در زمان اردشیر دوم هخامنشی 358-404 ق.م معروف به اردشیر درازدست صورت می‌گیرد که خود را نیایشگر مهر و آناهیتا را در راستای کیش مزدیسنا معرفی می‌کند و دعا می‌کند کشوری را که مهر و آناهیتا به او داده‌اند همچنان حفظ نماید.»
چاپ نخست کتاب «شهر باستانی بیشاپور» تالیف مشترک علی‌اکبر سرفراز، احمد چایچی امیرخیز و محمدرضا سعیدی در 323 صفحه با شمارگان یک‌هزار نسخه و بهای 11 هزار و 500 تومان از سوی انتشارات سمت راهی بازار کتاب شد.
نظر شما