به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) همایش ملی «قرآن و معرفت شناسی» امروز 5 آبان با حضور حجج اسلام علی‌اکبر رشاد، رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، علیرضا قائمی‌نیا، دبیر علمی همایش و سید یحیی یثربی، استاد فلسفه و جمعی از اندیشمندان در سالن عضدی دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.


مقايسه مدرکات سمعی و بصری نسبت به مدركات سایر حواس
در بخشي از همایش ملی «قرآن و معرفت شناسی» دو مقاله برگزیده در این همایش ارائه شد. حسین عابدی در این بخش با ارائه مقاله خود به بررسی حواس سمعی و بصری در قرآن کریم و ارتباط آن با مباحث معرفت‌شناسی پرداخت و گفت: برخی از مفسران تلاش می‌کنند تفاوت بین دو حس سمعی و بصری و سایر حواس انسانی را نشان دهند، چرا که انسان بسیاری از امور را با حس‌های دیگرش نمی‌تواند درك کند اما با استفاده از حواس سمعی و بصری می‌تواند. 

وی ادامه داد: مساله دوم این است که مدرکات سمعی و بصری نسبت به سایر حواس قدرت بیشتری دارند چنان که علامه طباطبایی می‌گوید: اگرچه قرآن ادراکات حسی دیگری را قبول دارد اما عمده درک انسان از طریق حواس سمعی و بصری است.

وی به پنج ویژگی حواس سمعی و بصری در قرآن اشاره کرد و گفت: حدت، شهادت بر انسان، غشاوه، تصرف‌پذیری و تقلب، مسئول بودن و غایت‌مندی از جمله ویژگی‌هایی است که در قرآن در مورد حواس سمعی و بصری انسان آمده است.

وی در بخش دیگری از سخنانش با طرح این سوال که آیا حواس سمعی و بصری با وحی رابطه دارند گفت: در قرآن آمده است که آیات الهی بر زبان پیامبر جاری می‌شد. منظور از این آیه این است که حس سمعی ظرفیت آن را دارد که عین پیامی را که دریافت می‌کند به مخاطب خودش منتقل کند. در غیر این صورت نمی‌توان برای پیامبران و امامان ویژگی عصمت را قائل شد.

وی در پایان سخنانش گفت: قرآن ظاهرش زيبا و باطنش عمیق است و باید درباره موانع ظاهری و باطنی فهم قرآن مطالعات بیشتری کرد.

الگوی تفکر قرآنی براساس معرفت‌شناسی همزمانی
در ادامه، حجت‌الاسلام محمد رکعی مقاله «الگوی تفکر قرآنی براساس معرفت‌شناسی همزمانی» را به نیابت از دو مولف آن ارائه کرد و گفت: این مقاله در دو بخش، روشی که درباره تفکر در قرآن آمده و نیز موضوع تفکر در قرآن را که با این روش بررسی می‌شود ارائه كرده است.

وی ادامه داد: روشی که درباره تفکر در قرآن آمده معناشناسی همزمان نام دارد. معناشناسی در این مقاله به سه بخش معناشناسی فلسفی، معناشناسی منطقی و معناشناسی زبانی تقسیم شده است و با استفاده از این سه قسم، تفکر در قرآن بررسی می‌شود.

وی در بخش دیگری از سخنانش با بیان این که تفکر در قرآن با دو صیغه تفعیل و تفعل به کار رفته است، گفت: زمانی که واژه تفکر در صیغه تفعیل صرف شده است بار منفی و زمانی که با صیغه تفعل صرف شده بار مثبت پیدا کرده است. در صیغه تفعل بحث جمع‌گرایی، پویایی و مثبت بودن تفکر مطرح می‌شود و در مقابل آن تفکر در باب تفعیل به معنای تفکر ایستا و همگرایی است که ممکن است به جهان‌بینی‌های قومی راه پیدا کند.

وی افزود: هر متن مادری که براساس جهان‌بینی شکل گرفته باشد با استفاده از فرایند مهندسی معکوس می‌توان به جهان‌بینی برای آن دست پیدا کرد. بین ایمان و معرفت رابطه وجود دارد و برخلاف دیدگاه ایمان‌گرایان افراطی که معتقدند معرفت نقشی در ایمان ندارد، قرآن می‌گوید این دو با یکدیگر در ارتباط هستند و علاوه بر این معرفت با تفکر نیز ارتباط دارد.

رکعی‌ در بخش پایانی سخنانش به ارتباط رابطه علم با قرآن اشاره کرد و گفت: واژه‌های علمی در قرآن با تفکر مثبت جانشین‌ شده‌اند و در واقع خداوند در کتاب آسمانی‌اش به علم بار مثبت داده است.

خدمات علامه طباطبایی درباره فهم قرآن مجید  
بخش پایانی همایش ملی قرآن و معرفت‌شناسی به میزگردی اختصاص داشت که با حضور حجت‌الاسلام علیرضا قائمی‌نیا، حسین کلباسی و رضا سلیمان حشمت برگزار شد.

کلباسی در ابتدای این میزگرد با اشاره به خدمات علامه طباطبایی درباره فهم قرآن مجید گفت: شیوه‌ای که ایشان برای تفسیر قرآن به قرآن بیان کرده برکات بسیاری را به همراه داشته است. اما اینکه این تفسیر در کلام و ضمیر علامه چگونه انعکاس یافته است با ذکر حکایتی که من با یک واسطه از آیت‌الله بهجت نقل می‌کنم قابل بیان است.

وی ادامه داد: مرحوم بهجت فرمودند در نجف در مجلس درس آقا میرزا علی قاضی نشسته بودیم و علامه طباطبایی هم در آخر جلسه تفسیر قرآن به قرآن می‌کردند. روزی در جلسه درباره معنای صراط مستقیم صحبت شد و هرکس چیزی گفت. علامه طباطبایی هم فرمودند معنای صراط مستقیم «و ان اعبدونی» است و این برای شنوندگان بسیار آموزنده بود که ایشان از خود قرآن برای تفسیر آن بهره می‌گرفتند.

وی افزود: علامه طباطبائی در کتاب المیزان بحث عقلی را از بحث روایی جدا می‌کند و اگر چه این دو مفهوم جدا از یکدیگر دارند اما در اصل یکی هستند. علامه طباطبایی در کتاب «توحید علمی و عینی» خود درباره این مساله صحبت کرده است و در آنجا در مقام قضاوت، مکاتبات بین آیت‌الله کمپانی و حاج سید احمد کربلایی را بررسی کرده است.

نباید قرآن را به نگرش‌هاي غربیان تقليل دهیم
حجت‌الاسلام قائمی‌نیا نیز در بخش دیگری از این نشست با بیان این که گستره معرفت‌شناسی بسیار وسیع است گفت: ما در این همایش می‌خواستیم تمامی نسبت‌ها میان معرفت‌شناسی و قرآن را پیدا کنیم، اگرچه عده‌ای گفتند ما می‌خواهیم به یک معرفت‌شناسی خاص بسنده کنیم اما چنین نبوده است.

وی افزود: علامه طباطبایی ذیل آیه مربوط به هابیل و قابیل مباحث معرفت‌شناسی را بیان کرده و این آیه در قرآن، آیه منحصر بفردی است.

وی همچنین یادآور شد: ما نباید قرآن را تنها به نگرش‌هایی که غربیان نسبت به آن دارند تقليل دهیم بلکه باید تمامی نگاه‌ها را در نظر بگیریم. 

در بخش پایانی این نشست نیز رضا سلیمان حشمت با اشاره به این که در جامعه ما مدرنیته با خودبنیادی تعریف می‌شود که آن هم با قدسیت سازگاری ندارد گفت: به همین دلیل است که مباحث اینچنینی در جامعه دینی ما با مشکلاتی مواجه می‌شوند.

وی ادامه داد: براین اساس کسی که مدرن است، خودبنیاد است و خودبنیاد در ناخودآگاه، مدرن است.

وی در بخش پایانی سخنانش گفت: هر پرسش مبادی دارد و شما باید به مبادی هر پرسش توجه کنید. درباره مبادی مرتبط به معرفت‌شناسی جدید در قرآن نیز باید ببینیم که در چه جاهایی این مباحث با قرآن سر ناسازگاری دارد. در غیر این صورت معتقدم نمی‌توانیم یک پرسش را مطرح سازيم و بخواهیم پاسخ آن را از قرآن دریافت کنیم.