سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ مستند «من جلال آلاحمد هستم» به کارگردانی علی اکبری، در بخش فیلمهای نیمهبلند نوزدهمین جشنواره سینماحقیقت پذیرفته شده است. در همین راستا با اکبری، کارگردان این فیلم به گفتوگو پرداختیم تا بیشتر در جریان ساخته شدن این مستند و پرداختن به شخصیت جلال آلاحمد قرار بگیریم.
ایده اولیه ساخت این مستند از کجا شکل گرفت؟ روند فیلمبرداری و پژوهش چگونه بود؟
ایده اولیه کار از آنجایی شکل گرفت که آثار و خط فکری جلال آلاحمد و همینطور شخصیت خودش، بهعنوان شخصیتی که در زمانه و دورهاش ویژگیهای خاصی داشته، برای من یک درگیری ذهنی ایجاد کرده بود. همین باعث شد که طرح یک مستند درباره چند سال پایانی زندگی جلال که دورهای ملتهب و بسیار مهم است ارائه کنم. از آنجا روند ساخت آغاز شد که ابتدا وارد فاز پژوهش شدیم. پژوهش حدود هفت تا هشت ماه طول کشید و در این مدت به مستنداتی رسیدیم که بسیاری از آنها برای نخستینبار در این فیلم ارائه میشود.
منابع پژوهشی ما گسترده بود؛ از آرشیو صوتی دانشگاه هاروارد گرفته تا مخزن کتابخانه ملی، مرکز بررسیهای تاریخی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی و دیگر منابع عمومی مثل کتابهایی که در دسترس بود. بخشی از اسناد نیز برای اولینبار توسط خود ما از داخل مخازن و گنجینهها استخراج و اسکن شد و در روایت فیلم مورد استفاده قرار گرفت.
در این مستند بیشتر به جلال از منظر کنشگری اجتماعی پرداختیم؛ یعنی آن بُعد از شخصیتش که کمتر مورد توجه بوده است. جلال معمولاً فقط به عنوان نویسنده شناخته میشود، اما ما سراغ زندگی اجتماعی و رفتارهای سیاسی او رفتیم. مسئله محوری مستند نیز مرگ مرموز و مشکوک آلاحمد است؛ موضوعی که درباره آن اقوال مختلفی از اطرافیان، نزدیکان و طرفدارانش تا امروز وجود دارد. این روایتها را نقل و بررسی کردیم و بعد از آن وارد ریشهیابی شدیم. در این مسیر، چند سال پایانی زندگی او بهطور کامل مورد بازبینی قرار گرفت.
چرا سراغ این موضوع رفتید؟ انگیزه شخصی بود یا نگاه اجتماعی داشتید؟
هر دو در هم تنیده است. علایق شخصی من همیشه با مسائل اجتماعی پیوند خورده و جلال هم از این قاعده مستثنا نبود. من به جلال هم بهعنوان شخصیت محبوب و اثرگذار در ادبیات علاقه داشتم و هم بهعنوان کنشگر اجتماعی دوره خودش. روایت زندگی و مرگ او برایم جذابیت ساخت یک مستند جدی را داشت.
مهمترین چالشهای مسیر پژوهش و تولید چه بود؟
یکی از چالشها این بود که بسیاری از اسناد بکر بودند و در دسترس نبودند. برای پیداکردن آنها باید فرایندهایی طی میشد که واقعاً میتوانم بگویم بعضی جاها لطف خدا بود؛ یعنی ناگهان جرقههایی زده میشد که ما را به سمت بخشی از پژوهش هدایت میکرد و در آن مسیر به حجم زیادی سند میرسیدیم.
چالش دیگر این بود که آلاحمد چون فرزندی نداشت و همسرش هم فوت کرده بود، اطرافیان و محاصرینش بسیار محدود بودند. فقط چند نفر بودند و آنها هم در دوران کهنسالی به سر میبردند. از این نظر دست ما کمی بسته بود، اما خدا را شکر همان افرادی که یافتیم، اطلاعات دقیقی ارائه کردند و آنچه که لازم داشتیم در مصاحبهها به دست آوردیم.
بخشی از روایت نیز مبتنی بر بازسازی انیمیشنی از بخشهای زندگی جلال است؛ بخشهایی که فیلمی از آنها وجود نداشت، چون جلال از او فیلمهای بسیار کمی باقی مانده. بنابراین از انیمیشن استفاده کردیم و ساختار فیلم به صورت ترکیبی درآمد؛ شامل مصاحبه و گفتوگو، انیمیشن، اتاق پژوهشگر و ارائه اسناد تاریخی، و همچنین فضای تاریکخانه عکاس که تصاویر مرتبط در آن دیده میشود.
نظر شما درباره بخش نیمهبلند جشنواره «سینماحقیقت» چیست؛ بخشی که فیلم شما در آن پذیرفته شده؟
بخش نیمهبلند جشنواره حقیقت از نظر اعتبار در حوزه مستند جایگاه بسیار بالایی دارد. امسال هم وقتی فهرست فیلمهای این بخش را دیدم، خدا را شکر آثار خوبی حضور دارند و فکر میکنم رقابت جذابی در پیش است. به نظرم کیفیت بسیاری از آثار بالا است و این باعث میشود فضای رقابت امسال جدیتر و هیجانانگیزتر باشد.
بهطور کلی نگاهتان به جشنواره حقیقت و پیشبینیتان از دوره امسال چیست؟
امسال فیلمهای باکیفیت زیادی داریم؛ چه بر اساس شنیدهها و چه شناختی که از فیلمسازها و سوابقشان داریم. رقابت برای ورود به جشنواره هم بسیار سخت و جدی بوده و غربالگری مفصلی انجام شده است. این یعنی جشنواره امسال هم از نظر کیفیت آثار و هم از نظر سختگیری داوران دوره مهم و قابل توجهی خواهد بود.
پیشبینی من این است که انشاءالله اتفاقات جالبی در طول جشنواره خواهیم دید. من همیشه جشنواره حقیقت را دنبال میکردم و از نظر من جشنوارهای است که میشود از آن یاد گرفت و تجربه کسب کرد.
استقبال مخاطبان از فیلم خودتان را چگونه پیشبینی میکنید؟
تلاش کردم حقیقت تاریخی مربوط به جلال را بهشکلی ارائه کنم که صرفاً یک روایت خطی نباشد. سعی کردم روایت را دراماتیکتر کنم، هم در فرم و هم در ساختار بصری، تا بتواند بر مخاطب تأثیر بگذارد. امیدوارم این تلاشها موجب شود فیلم به سطح مطلوب اثرگذاری برسد و مخاطبان جشنواره با آن ارتباط خوبی برقرار کنند.
نظر شما