به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) سومین نشست از سلسله نشست‌های آسیب‌شناسی، ارزیابی و الگوی برتر نمایشگاه کتاب تهران عصر امروز (یکشنبه، 23 شهریور) با حضور نجفعلی میرزایی، مدیرعامل موسسه خانه کتاب، سید فرید قاسمی، نویسنده و تاریخ‌نگار حوزه مطبوعات ایران، مجید غلامی جلیسه، معاون آموزشی، فرهنگی و پژوهشی موسسه خانه کتاب، داود موسایی، مدیر انتشارات فرهنگ معاصر، دکتر علی اشرف صادقی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، حجت‌الاسلام محمدرضا زائری، مدیرموسسه فرهنگی سرچشمه و فعال رسانه‌ای، سید مهدی جهرمی، مدیرعامل اسبق خانه کتاب و دکتر فاطمه فهیم‌نیا، رئیس کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاه تهران در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.



هدف بنیادین و نهایی نمایشگاه کتاب تهران چیست؟
نجفعلی میرزایی، مدیرعامل موسسه خانه کتاب در این نشست اظهار کرد: موسسه خانه کتاب با برگزاری این سلسله نشست‌ها، در صدد نظرخواهی درباره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، البته با رویکرد آسیب‌شناسانه و ارائه الگوی برتر با تاکید بر ضرورت تخصصی‌سازی است. در نتیجه این نشست‌ها صرفا مکانی برای ارائه طرح‌ها و ایده‌های برتر موسسه خانه کتاب برای کیفی‌سازی نمایشگاه کتاب تهران نیست، بلکه می‌خواهیم با جمع‌آوری نظرات مختلف از سوی کارشناسان و صاحبنظران در این نشست‌ها، آسیب‌های الگوی فعلی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را بررسی و الگوی برتری برای آن ارائه کنیم.

وی توضیح داد: در نشست‌های قبلی این موضوع، برخی افراد نگاه صرفاً اقتصادی به نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران داشتند. بنابراین وقتی ما سخن از تخصصی سازی نمایشگاه کتاب تهران به میان می آوردیم، چندان استقبال نمی‌کردند.

مدیرعامل موسسه خانه کتاب در ادامه سخنانش با بیان این‌که اگر ما نتوانیم به این پرسش که «هدف بنیادین و نهایی نمایشگاه کتاب تهران چیست؟» پاسخ دهیم، نمی‌توانیم در راستای بهبود کیفی آن گام برداریم گفت: یکی از میهمانان نشست‌های قبلی این موضوع، به ما گفت که«چرا اصرار دارید نمایشگاه کتاب تهران، فروشگاه نباشد؟!» ما در جواب این میهمان گفتیم که نمایشگاه کتاب تهران نباید صرفا فروشگاه باشد بلکه باید پیش تر از هر چیزی، یک نمایشگاه در سطح عالی باشد.

تجمیع یا تفکیک مساله این است
مجید غلامی جلیسه، معاون آموزشی، فرهنگی و پژوهشی موسسه خانه کتاب در این نشست گفت: موضوع تخصصی شدن نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از جمله موضوعاتی بود که در نشست‌های قبلی مطرح شد؛ به این معنا که «آیا ما می‌توانیم یک نمایشگاه آن هم به نام نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران داشته باشیم یا این‌که هر یک از بخش‌های مختلف این نمایشگاه را با توجه به کارکرد، ارزش و محتوایی که دارند، می‌توان به صورت تفکیک شده و تخصصی برگزار کرد؟»

وی ادامه داد: اساسا نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با این شکل و شمایلی که تاکنون برگزار شده، رشد قابل ملاحظه‌ای نداشته است. بنابراین، برای این‌که بتوانیم آینده بهتری برای این نمایشگاه ترسیم کنیم، به برگزاری کارگاه‌های تخصصی با هدف آسیب‌شناسی نمایشگاه و ارائه راهکار برای بُرون‌رفت از مشکلات آن نیازمندیم.



بی مکانی نمایشگاه کتاب باعث شده است که ما به آسیب‌شناسی بپردازیم
استاد سید فرید قاسمی، نویسنده و تاریخ‌نگار حوزه مطبوعات ایران نیز در این نشست، با اشاره به تاریخچه و فلسفه برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفت: هدف از برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران کنش‌گری نبود بلکه واکنش‌گری بود.

وی توضیح داد: اگر زمان نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تغییر کند، از بین‌المللی بودن خارج می‌شود؛ چرا که شاهدیم روزی که نمایشگاه کتاب تهران پایان می‌یابد در سایر کشورها بلافاصله نمایشگاه کتاب برگزار می‌شود و میهمانان شرکت‌کننده در این نمایشگاه می‌کوشند هرچه سریع‌تر خود را به آن نمایشگاه برسانند. بنابراین، باید در برخی موارد، منافع ملی را هم در نظر بگیریم.

استاد قاسمی با بیان این‌که نباید اساسا دنبال این باشیم که زمان نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را تغییر دهیم گفت: می‌توان این نمایشگاه را با تعدد و تنوع بهتری برگزار کرد اما زمان آن قابل تغییر نیست.

این تاریخ‌نگار حوزه مطبوعات ایران با بیان این‌که اِعمال تغییرات اساسی در نمایشگاه کتاب تهران مستلزم بررسی تمام نگاه‌ها اعم از نگاه مولفان، ناشران و حتی اغذیه فروشان و مسافرکِش‌های نمایشگاه‌ کتاب تهران است توضیح داد: کتابدار کتابخانه‌های دانشگاهی تمام بودجه‌بندی‌ها و برنامه‌های خود را برای برپایی نمایشگاه کتاب تهران در اردیبهشت ماه تعیین و تنظیم کرده‌اند.

وی ادامه داد: اگر بخواهد نگاه جامع‌الاطرافی به نمایشگاه کتاب تهران شود، باید نگاه‌ها و دیدگاه‌های همه کسانی که در چند سال برگزاری نمایشگاه کتاب تهران با آن مرتبطند در تصمیم‌گیری‌ها لحاظ شوند.

استاد قاسمی با اشاره به چرایی آسیب‌شناسس نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفت: بی‌مکانی نمایشگاه کتاب تهران باعث شده است که ما به آسیب‌شناسی این رویداد فرهنگی بپردازیم. اگر این نمایشگاه مکان مشخصی داشت قطعا دبیرخانه دائمی داشت و برای آن برنامه ریزی‌های دقیقی صورت می‌گرفت.

این تاریخ‌نگار حوزه مطبوعات ایران ضمن ابراز نارحتی از این که تا کی ما باید آزمون و خطا کنیم گفت: در برخی رسانه‌ها خواندم که قرار است نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از مصلا به محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران منتقل شود! با این کار یعنی همه آن نظرات و تجربیاتی که در زمان انتقال این رویداد فرهنگی از محل دائمی به مصلا صورت گرفت باید دفن شوند.

وی ادامه داد: البته ما نمی‌گوییم که مصلا مکان خوبی برای نمایشگاه کتاب تهران است اما کاملا آشکار است که یک بازدید کننده شهرستانی به راحتی می‌تواند با مترو به مصلا برود، اما متاسفانه ما همه چیز را تهرانی می‌بینیم و براساس این دیدگاه غلط برنامه‌ریزی می‌کنیم.

استاد قاسمی عنوان کرد: همه ما از گرفتاری‌ها و مشکلات برپایی نمایشگاه کتاب تهران در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران آگاه هستیم. یادمان نرفته است  در زمانی که نمایشگاه کتاب تهران در این مکان برگزار می‌شد، چه ترافیک عظیمی در چهار راه پارک‌وی و سئول رُخ می‌داد! خب این تجارب باید کجا مدون شوند.

وی اظهار کرد: کلید حل مشکلات نمایشگاه کتاب تهران را مکان آن می‌دانم؛ اگر این مسئله حل شود، باور دارم که بقیه مسائل حل می‌شوند.

دسترسی مخاطب عام را از طریق کتابفروشی‌ها فراهم کنیم

حجت‌الاسلام محمدرضا زائری، مدیر موسسه فرهنگی سرچشمه و فعال رسانه‌ای از دیگر سخنرانان این مراسم بود. وی عنوان کرد: همه ما خاطرمان است که اوایل انقلاب به واسطه ارج و قربی که کتاب پیدا کرده بود، نمایشگاه‌های کتاب مختلفی شکل گرفتند. در آن زمان شمارگان کتاب‌ها و مجلات به یکباره فزونی یافتند. همچنین ممیزی خاصی هم وجود نداشت. کتابفروشی‌ها دیگر توان ارائه این حجم وسیع از کتاب‌ها را نداشتند؛ در نتیجه نمایشگاه‌های کتاب شکل گرفتند.

مدیر موسسه فرهنگی سرچشمه افزود: نمایشگاه کتاب تهران فرصتی برای عرضه و تبادل نظرات و تجربیات تولیدکنندگان و مخاطبان آنهاست. ما باید دسترسی مخاطب عام را از طریق مرسوم خود یعنی کتابفروشی‌ها فراهم کنیم.

وی ادامه داد: نمایشگاه کتاب تهران می‌تواند تخصصی شود اما مشروط بر این‌که مخاطب خاص داشته باشد و مخاطب عام، حاصل این نمایشگاه را در کتابخانه‌های مدارس، دانشگاه‌ها، مساجد و ... ببیند.

حجت‌الاسلام زائری با بیان این‌که به نظرم جز مشکل مکان نمایشگاه، متاسفانه نقش‌های جایگزینی که نمایشگاه کتاب تهران پیدا کرده است، زمینه ایجاد مشکلات متعددی را فراهم کرده است، گفت: نخستین نقش جایگزینی نمایشگاه کتاب تهران، فروشگاهی شدن آن است؛ تا زمانی که چرخه فروش کتاب در فروشگاه‌ها اصلاح نشود، مشکلات نشر کشور نیز حل نخواهند شد. باید توجه داشته باشیم هر کاری که ما انجام می‌دهیم باید به نشر کشور کمک کند.

مدیر موسسه فرهنگی سرچشمه عنوان کرد: چون نتوانسته‌ایم کتابفروشی‌ها را رونق بخشیم، نتیجه‌اش برپایی نمایشگاه کتاب تهران، آن هم با این حجم بالای تعداد کتاب‌ها شده است.

وی با اشاره به دومین نقش جایگزینی نمایشگاه کتاب تهران، گفت: متاسفانه چون در سطح شهر و کشور، مکان‌های تفریحی و استراحتگاهی به ندرت یافت می‌شود، مردم نمایشگاه کتاب تهران را فرصتی برای تفریح خود می‌پندارند.

حجت‌الاسلام زائری با بیان این‌که متاسفانه  در نمایشگاه کتاب تهران هنوز مکان مناسبی برای گفت‌وگو و مصاحبه مسئولان و مقامات عالی کشور نداریم، اظهار کرد: تصور می‌کنم با حفظ زمان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران (اردیبهشت ماه) تخصصی شدن نمایشگاه کتاب تهران اقدامی مناسب برای کیفی سازی آن به شمار می‌آید.



پرداختن به خرید و خواندن کتاب بنیادی‌تر شود

در ادامه این نشست، دکتر علی اشرف صادقی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی با بیان این‌که باید به مسئله خرید و خواندن کتاب به صورت بنیادی‌تر پرداخت اظهار کرد: مسئله خرید کتاب، یک جنبه اقتصادی دارد که متاسفانه از این جنبه وضعیت اسفباری دارد. همچنین مسئله خرید کتاب، جنبه اجتماعی دارد. متاسفانه کتاب از این جنبه برای برخی‌ها صرفا تزئینی است و در کتابخانه‌هایشان خاک می‌خورد.

وی با بیان این‌که اصلا جامعه فرهنگی ما جامعه کتابخوانی نیست، گفت: برپایی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در این شرایط هم انگیزه‌ای است حتی برای تماشای کتاب‌ها. همچنین چون در نمایشگاه، کتاب‌ها با تخفیف عرضه می‌شوند، فرصتی است برای آن دسته از افرادی که بضاعت چندانی برای خرید کتاب ندارند.

استاد صادقی با بیان این‌که اولیای فرهنگی کشور باید به وضع فرهنگی نگاه تخصصی‌تر و بنیادی‌تری داشته باشند اظهار کرد: از دید من که کتاب تخصصی می‌نویسم و می‌خوانم، تخصصی شدن نمایشگاه کتاب تهران، خوب است اما در نگاه کلی‌تر اگر این رویداد بزرگ فرهنگی، تخصصی شود، ممکن است تعداد اندکی از افراد از آن بازدید کنند. بنابراین، شاید تخصصی شدن نمایشگاه کتاب تهران دردی را دوا نکند و به اشاعه کتابخوانی نیز کمک نکند.

این عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی افزود: متاسفانه با جدا شدن نمایشگاه مطبوعات از نمایشگاه کتاب تهران، تعداد بازدیدکنندگان آن نیز کاهش پیدا کرده است؛ به این معنا که طبیعتاً وقتی افراد به بهانه خرید مجلات و مطبوعات به نمایشگاه مطبوعات می‌آمدند، گذری هم به نمایشگاه کتاب تهران داشتند.

با تخصصی شدن نمایشگاه کتاب تهران مخالفم
سخنان داود موسایی، مدیر انتشارات فرهنگ معاصر بخش دیگر این نشست را به خود اختصاص داد. وی در این نشست ضمن مخالفت با تخصصی شدن نمایشگاه کتاب تهران گفت: تخصصی شدن این رویداد بزرگ فرهنگی نه به نفع مردم و نه به نفع ناشران است. چرا که وقتی این نمایشگاه به صورت یک مجموعه بزرگ برگزار می‌شود، خانواده با تمام اعضای خود در این نمایشگاه حضور پیدا می‌کند و هر یک از اعضا متناسب با سن و موقعیت اجتماعی‌ای که دارند، از بخش‌های مختلف آن بهر‌مند می‌‌شوند؛ در حقیقت این رویه فعلی، به جو روانی کتاب‌خریدن و کتابخوانی کمک شایانی می‌کند اما تخصصی شدن آن جلو این روند را خواهد گرفت.

مدیر انتشارات فرهنگ معاصر ادامه داد: به‌جای این‌که نمایشگاه کتاب تهران را به صورت تخصصی برگزار کنید، بیایید آن را در دو قسمت برگزار کنید؛ به این معنا که بخشی از آن در شهریورماه (در آستانه بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها) با هدف ارائه کتاب‌های عمومی، آموزشی، کمک آموزشی و دانشگاهی برپا و بخش دیگر آن به صورت بین‌المللی برگزار شود.

موسایی با بیان این‌که بین‌المللی بودن نمایشگاه چهارچوب و تعریفی دارد که باید به آنها توجه شود، یادآور شد: البته نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که اکنون برگزار می‌‌شود به معنای واقعی بین‌المللی نیست؛ این که ما کتاب چاپ شده سایر کشورها را در ایران عرضه کنیم، در شان و منزلت فرهنگ غنی ملت ایران نیست.

من و محسن پرویز نمایشگاه کتاب را به مصلا آوردیم

از دیگر سخنرانان این مراسم، سید مهدی جهرمی، مدیرعامل اسبق خانه کتاب بود. وی اظهار کرد: جا‌به‌جایی نمایشگاه کتاب تهران از محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران به مصلا به اصرار بنده و دکتر محسن پرویز صورت گرفت. اما متاسفانه در این مدت هیچ فردی نیامد و از ما نپرسید که به چه علت این کار را انجام دادیم!

وی توضیح داد: در این چند سالی که در حوزه کتاب فعالیت می‌کنم هنوز متوجه نشدم که مدیران فرهنگی و مدیران نظام هدفشان چه بوده است؛ آیا می‌خواهند نمایشگاه کتاب تهران، نمایشگاه باشد یا فروشگاه؟ آیا می‌خواهند این نمایشگاه به نفع ناشران باشد یا مولفان؟ تا زمانی که این مبانی و حاشیه‌ها رفع نشوند، بحث کردن درباره سایر موضوعات نمایشگاه کتاب تهران راه به جایی نمی‌برد.

مدیرعامل اسبق خانه کتاب عنوان کرد: اگر می‌خواهیم نمایشگاه کتاب تهران، فروشگاهی باشد، تخصصی شدن آن به صنعت نشر ضربه می‌زند. اما اگر می‌خواهیم این رویداد بزرگ فرهنگی، نمایشگاهی باشد، تخصصی شدن آن به صنعت نشر کشور کمک شایانی می‌کند.

ناشران خارجی در نمایشگاه کتاب مستقل حاضر نمی‌شوند

فاطمه فهیم‌نیا، رئیس کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاه تهران نیز در این نشست اظهار کرد: باید در برنامه‌ریزی‌های نمایشگاه کتاب تهران توجه داشت که آیا کتاب‌های خارجی با توجه به تحریم‌هایی که وجود دارد، اولویت دارند یا خیر. متاسفانه باید بگویم که به دلیل گستردگی تحریم‌ها، تعداد ناشران خارجی شرکت کننده در این نمایشگاه کم شده است. اکنون ناشران خارجی هیچ یک به صورت مستقل در نمایشگاه کتاب تهران حاضر نمی‌شوند.

وی با بیان این‌که متاسفانه تحریم‌ها باعث شده است که بحث مذاکرات بین‌المللی نیز کمرنگ شود گفت: اگر قرار است نمایشگاه کتاب تهران به صورت بین‌المللی برگزار شود، به شدن با تخصصی شدن آن مخالفم.

فهیم‌نیا افزود: متاسفانه در این چند سال اخیر با کاهش رضایت‌ از نمایشگاه کتاب تهران مواجه شده‌ایم. این موضوع باعث کاهش میزان کتابخوانی شده است.

مکان یکی از بحرانی‌ترین مشکلات نمایشگاه کتاب تهران است

در پایان این نشست، نجفعلی میرزایی، مدیرعامل موسسه خانه کتاب اظهار کرد: مکان یکی از بحرانی‌ترین مشکلات نمایشگاه کتاب تهران است اما ما نمی‌توانیم نمایشگاه کتاب تهران را از صنعت نشر کشور جدا کنیم؛ نمایشگاه کتاب تهران تابع صنعت نشر کشور است.

وی توضیح داد: تصور می‌کنم اگر حمایت‌های دولت از نمایشگاه کتاب تهران صرف بهبود زیرساخت‌های پخش کتاب در ایران شود، همه مشکلات حل می‌شوند. اگر دولت رقم‌های میلیاردی حمایتی خود را به پخش کتاب اختصاص دهد، بسیاری از مشکلات نشر کشور رفع می‌شوند.

مدیرعامل موسسه خانه کتاب افزود: هر سال شاهدیم که در طول 10 روز برپایی نمایشگاه کتاب تهران فقط به قشر خاصی از نشر کشور پرداخته می‌شود. هیچ‌گاه در این نمایشگاه شاهد برپایی نشست‌های چالشی و کاربردی در حوزه نشر به‌ویژه در حوزه‌های تخصصی نشر نبودیم. بنابراین، منظور ما از تخصصی شدن نمایشگاه کتاب تهران این است که در 10 روز برپایی این نمایشگاه، نمی‌توان به همه مسائل صنعت نشر کشور پرداخت.

وی در ادامه سخنانش، گفت: چند درصد از ناشران ما به مسئله کتابسازی و زرد نویسی اهمیت می‌دهند؟ اینها مسائل اساسی هستند که کمتر به آنها پرداخته شده است. بنابراین، من تصور می‌کنم مسئله تخصصی شدن نمایشگاه کتاب تهران به معنای پرداختن‌ها، واکاوی‌ها و مدیریت‌های تخصصی حوزه نشر است.

مدیر عامل موسسه خانه کتاب ادامه داد: بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب تهران اصلا قابل دفاع نیست. برگزاری این بخش با شکل کنونی، جز آسیب به اعتبار فرهنگ غنی ایران فایده‌ای ندارد. همچنین در سایر بخش‌های تخصصی داخلی نمایشگاه کتاب تهران نیز نتوانسته‌ایم به معنای واقعی اوج بگیریم.

میرزایی در پایان سخنانش گفت: این‌که مقام معظم رهبری می‌فرمایند «نمایشگاه کتاب تهران بهار کتاب است.» به این معناست که نمایشگاه کتاب تهران موسمی است که در آن باید براساس یک منطق درست، به صنعت نشر به‌گونه‌ای پرداخته شود که بازدیدکننده خود را در فضای بهاری احساس کند.