به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کتاب «اندیشه آزادی» نوشته مشترک محمد طبیبان، موسی غنی‌نژاد و حسین عباسی علی‌کمر باپرداختن به سه رویکرد تاریخی، تحلیلی و اقتصادی و با نگاهی متفاوت سعی در برطرف کردن ابهامات و آشفتگی فکری درباره عقب‌ماندگی جامعه و رهایی از مشکلات اقتصادی با استفاده از چاره‌جویی‌های معقول و موثر دارد.
نويسندگان در پيگيري اين پرسش اساسي که «چرا ایران به رغم تلاش‌های بسیار نتوانسته است وارد جرگه کشورهای توسعه‌یافته شود؟» نگاهي كوتاه به اين مقطع تاريخ ايران دارند و همانند برخی تحقيقات مرسوم از عباس ميرزا آغاز مي‌كنند، سپس به اميركبير و پروژه نوسازي او و افرادي چون ملكم خان، آخوندزاده و سپهسالار كه به همراهي مستشارالدوله نظام قانوني جديدي را براساس اصول عرفي نوشت كه در واقع نخستين طرح رسمي قانون اساسي است، اشاره مي‌كنند.
در ادامه مطالب کتاب به نهضت مشروطيت و كوشش علمایی مانند حاج ميرزا حسين تهراني، حاج شيخ عبدالله مازندراني و آخوند خراساني مي‌پردازند و سرانجام به رضاشاه و محمدرضا پهلوي اين شكست نهضت آزاديخواهي را گوشزد مي‌كنند و سپس به گرايش چپ در ايران مي‌پردازند كه چگونه در تناقض «فرد و جامعه» طرف جامعه را گرفتند و از فرد غافل شدند. نویسندگان کتاب با مرور بر تاريخ تفكر اروپا نشان می‌دهند كه چگونه خرد مدرن در آن‌جا شكل گرفت و در اين جا نتوانست پا بگيرد.
هدف اصلی این کتاب، اشاره اجمالی به برخی وجوه تجددخواهی ایرانیان و ارايه بسیار خلاصه‌ای از خردورزی مدرن در اقتصاد و سیاست است تا بتواند با زدودن ابهام‌ها و آشفتگی‌های فکری درباره عقب‌ماندگی جامعه ایران، راه را برای چاره‌جویی‌های معقول و موثر باز کند.
کتاب يادشده از هفت فصل تشکیل شده است که در سه فصل نخست آن، تلاش روشنفکران تجددخواه ایرانی و «آزادی‌های نافرجام» آن‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این سه فصل، عنوان می‌شود که غفلت این روشنفکران از تحولات فکری دنیای مدرن که بسترساز شکل‌گیری نهادهای اقتصادی ـ سیاسی مدرن بوده، تلاش‌های آن‌ها را در بسیاری از موارد به بیراهه برده است. در فصل چهارم، مبانی مفهومی اندیشه اقتصادی ـ سیاسی دوران جدید مورد بررسی قرار می‌گیرد و فصل‌های پنجم تا هفتم به ساختار و عملکرد نهادهای مهم سیاسی و اقتصادی جامعه مدرن می‌پردازد تا خواننده بتواند از چشم‌اندازی کلی، تصويری منسجم از واقعیت‌های دنیای مدرن پیدا کند.
نسبت آزادی و مالکیت خصوصی جانمایه کتاب ياد شده است زیرا نویسندگان کتاب معتقدند این دو مولفه دو روی یک سکه‌اند و یکی بدون دیگری تحقق‌پذیر نیست و مورد غفلت واقع‌شدن این مساله از سوی سیاستمداران و اندیشه‌ورزان ایرانی را واقعیت تاسف‌‌باری در تاریخ معاصر این کشور می‌انگارند. آن‌ها معتقدند که نتیجه ناگزیر این غفلت، تصور نادرست درباره اهمیت اقتصاد مبتنی بر بازار آزاد از یک سو و تفکیک ناموجه دو مفهوم مدرن آزادی سیاسی و اقتصادی از سوی دیگر بوده‌است.
فرضیه‌ای که در فصل نخست این کتاب مطرح شده و تا فصل سوم با آوردن مصادیق و مثال‌هایی از گفته‌های نویسندگان و سیاستمداران مختلف سعی در اثبات آن می‌شود، این است که با وجود تلاش‌های پیاپی برای پی‌افکندن نظمی جدید برای اصلاح امور، ایران نتوانست توسعه‌یافته شود و دلیل آن، جدی نگرفتن مهم‌ترین مبنای فکری تمدن جدید یعنی اصالت قایل نشدن برای کرامت فرد (حقوق فردی) به عنوان «واحد سازمانی اجتماعی» است.
به بیانی دیگر، این نویسندگان معتقدند که آن‌چه در اندیشه و عمل بسیاری از متفکران و سیاستمداران ایران غایب بوده، توجه به همین مبنای فکری مهم یعنی «محور قرار دادن ارزش و اصالت و حقوق فرد انسانی» است. بنابراین، آن‌چه در اندیشه و عمل متفکران و سیاستمداران ایرانی (خواسته یا ناخواسته) ظاهر شده، همان استبداد کهن است که در هر زمان در لباسی تازه (سلطنت مشروطه، ناسیونالیسم، سوسیالیسم و... ) خودنمایی می‌کند.
شاید پذیرش این فرضیه برای مخاطب درباره محمد مصدق که به عنوان سیاستمداری وطن‌پرست در تاریخ ایران شناخته می‌شود، دشوار به نظر بیاید اما نویسندگان کتاب معتقدند هرچند مصدق از حکومت مردم بر مردم دفاع کرده است و «دموکراسی حقیقی» و «ایجاد حکومت واقعی مردم بر مردم» را تنها راه نجات کشور می‌دانست اما در پرتو شرایط موجود آن زمان به نظر می‌رسد که منظور او از این دموکراسی در واقع نوعی خاص از حکومت به صورت وجود یک حکومت خیرخواه و ارتباط مستقیم و بی‌واسطه آن با مردم و همراهی مردم با حکومت در رسیدن به وحدت ملی و استقلال و آزادی کشور است.
احاطه دو نویسنده اصلی کتاب «انديشه آزادي» به دو حوزه مختلف از اقتصاد باعث شده‌است مجموعه‌ای خواندنی در دسترس مخاطبان قرار گیرد. طبیبان بر حوزه اقتصاد کلان احاطه ویژه‌ای داشته و غنی‌نژاد به دلیل آشنایی عمیق با تاریخ و جامعه‌شناسی ایران، زمینه مناسبی برای تولد کتابی در عرصه اقتصاد سیاسی ایران پدید آورده‌است.
در مجموع، به نظر می‌رسد آن‌چه کتاب را جالب و ارزشمند کرده، خط تحلیل و فرضیه ارایه شده‌است که برای مخاطب تازگی دارد و با تاثیرگذاری بسیار، خواننده کتاب را به فکر وامی‌دارد.
این کتاب با نثری ساده و روان می‌تواند برای اقشار بسیاری از افراد جامعه جذاب و همچنین فهم آن آسان باشد، همان‌طور که محمود صدری در مجله همشهری ماه درباره این کتاب می‌نویسد: «پانویس‌ها و ارجاعات کتاب نشانه‌ای از تلاش محققانه نویسندگان برای مستندکردن فرضیه‌های اين اثر است.»
در نقدی که وی از این کتاب آورده و می‌تواند قابل تامل باشد، می‌خوانیم: «وقتی از بی اعتنایی روشنفکران و مسافران غرب به علل پیشرفت اروپاییان و توجه آن‌ها به مظاهر سخن می‌گوییم در واقع از معلول سخن گفته‌ایم و این پرسش همچنان باقی است که چرا اندیشه آزادی در ایرانیان عصر صفوی و قاجار غایب یا کمرنگ است و تا امروز هم این وضع کم و بیش ادامه یافته‌است؟»
در مجموع کتاب «اندیشه آزادی» که با پرداختن به سه رویکرد تاریخی، تحلیلی و اقتصادی سعی در دفاع از تقویت مالکیت خصوصی در ایران و احترم به آزادی اندیشه دارد، اثری بسیار مهم و ارزشمند است که با نگرشی جدید و متفاوت به دیدگاه‌ها و متجددان یکصدسال اخیر و مطرح‌کردن فرضیه‌ای نو در این زمینه، می‌تواند الهام‌بخش بسیاری از آثار دیگر در این زمینه باشد و زمینه‌های پیشرفت و توسعه کشور را فراهم کند.
کتاب «اندیشه آزادی» در 272صفحه با شمارگان سه‌هزار نسخه و قیمت 14 هزار تومان از سوی انتشارات دنیای اقتصاد به چاپ رسیده‌است.
دوشنبه ۲۵ آذر ۱۳۹۲ - ۱۱:۳۲
نظر شما