به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، ستاد خبری بیست و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، نشست «انسان‌شناسی در ادبیات دفاع‌مقدس» جمعه 20 اردیبهشت ماه با حضور جهانگیر خسروشاهی و محمود بشیری در سرای اهل قلم بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.

خسروشاهی در آغاز این نشست به مسایلی درباره ساختار ادبیات دفاع‌مقدس اشاره کرد و گفت: جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در فاصله کوتاهی از انقلاب اسلامی رخ داد. طبق بررسی‌ها در هفته اول جنگ داستان‌های کوتاه دفاع‌مقدس در مطبوعات منتشر شد و در قالب شخصیت‌ها و گره ‌افکنی، موضع ملت ایران را در برابر تهاجم‌ها ثبت کرد و به تدریج ادبیات دفاع‌مقدس بالیدن گرفت و آرام آرام بر دیگر گونه‌های ادبی تسلط یافت.

وی افزود: تاکنون کتاب‌های گوناگونی با موضوع‌هایی مانند زندگینامه نیرو‌های پشتیبانی در دفاع مقدس نوشته شده است مانند نگارش کتاب از طرح‌های عظیم مهندسی در جهاد سازندگی یا رمان‌هایی که در حد قد و قامت هشت سال دفاع مقدس نیستند، اما مولفان زحمات بسیاری برای نگارش آن متحمل شدند. در کنار آن‌ها شاهد رمان‌هایی با نگاه انتقادی به جنگ یا با موضوع وضعیت اقلیت‌ها در دوران هشت سال دفاع مقدس هستیم.

محمود بشیری در ادامه به جریان‌های گوناگون ادبی در کشور و موضوع‌ها و گونه‌‌های آن‌ها اشاره کرد و گفت: امروز آنچه به عنوان دو گونه اصلی پس از انقلاب می‌توان از آن‌ها یاد کرد، ادبیات داستانی دفاع‌مقدس و ادبیات مذهبی و دینی است. این آثار دارای ده مضمون فرعی‌ است. نخست داستان‌هایی که حوادث قبل انقلاب را شرح می‌دهد و به نوعی به دفاع‌مقدس پیوند می‌خورد؛ مانند کتاب «اسماعیل» اثر مرحوم امیرحسین فردی. دوم داستان‌های تاریخی اجتماعی و سیاسی است، نظیر «جاده جنگ» اثر منصور انوری.

وی افزود: سوم رمان‌هایی با تم مذهبی است و چهارم آثاری که به مسایل امروز پیوند می‌خورد، مانند «سوگ مغان» محمدعلی علومی. دسته پنجم داستان‌هایی است که به واسطه جنگ آمریکا با کشور‌های همسایه شکل گرفته است، مانند داستان‌های نویسندگان افغان یا داستان‌هایی از اشغال عراق. دسته ششم داستان‌هایی دارای موضوع عرفانی است. دسته هفتم داستان‌های تک‌نگاری و هشتم داستان‌هایی است که سبک مقاومت و نقش زنان در دوره انقلاب اسلامی را مطرح می‌کند. دسته نهم داستان‌ها به مشکلات یک قشر خاص می‌پردازد و آخرین نوع به موضوع مهاجرت اختصاص دارد.

خسرو‌شاهی در ادامه از بشیری درباره جایگاه ادبیات دفاع‌مقدس در ده سال آینده پرسید و بشیری گفت: هنوز داستانی که تمام جنبه‌های گوناگون دفاع‌مقدس را نشان دهد و همچنین جنبه‌های ادبی را در گیرد، نوشته نشده است. نگارش کتاب‌های فعلی مشقی است که باید برای رسیدن به نقطه اوج ادامه یابد.

خسرو‌شاهی در ادامه، خود به این پرسش پاسخ داد و افزود: آنچه باعث غنای ادبیات دفاع‌مقدس می‌شود تغییر نگاه است. بهتر است امروز به سراغ افرادی برویم که در آن سوی خاکریز بودند و به ما حمله می‌کردند. افرادی که عامل جنایان بودند مانند افسران، ژنرال‌ها و سرباز‌ان ارتش صدام که امروز از وضع گذشته خود پشیمان هستند و می‌خواهند درباره مسایل آن حرف بزنند. این تغییر نگاه می‌تواند چشم‌انداز متفاوتی از جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را به نسل‌هایی که جنگ را ندیده‌اند نشان دهد.

وی ادامه داد: نمونه این نگاه را می‌توان در کتاب «جمجمه‌ات را قرض بده برادر» نوشته مرتضی کربلایی‌لو دید. او در داستان خود از زنی به نام عایشه نوشته، فردی که کارش فراهم آوردن تدارکات عیش و عشرت افسران اطلاعات ارتش صدام بود و نویسنده از طریق برش زمانی حوادث، به شرح ماجرا‌های مختلف می‌پردازد یا کتاب «طناب کشی» مجید قیصری.

خسروشاهی در ادامه به ساخت فیلم مستندی با نگاه به آن سوی خاکریز در دوران هشت سال دفاع‌مقدس اشاره کرد و افزود: مرتضی سرهنگی نوشته‌‌هایی را برای فیلم مستند «مدال‌های شکسته» فراهم کرد که با کارگردانی رضا برجی ساخته شد. در این مستند، افرادی که پشتیبانی جبهه ارتش صدام را بر عهده داشتند یا در حوزه اطلاعات و لجستیک و نیرو‌های انسانی به رژیم بعث عراق کمک می‌کردند با زبان خود مسایلی را شرح می‌دهند اما در حوزه رمان یا داستان کتابی با این موضوع نوشته نشده است.

وی افزود: در کتاب‌های فعلی دفاع‌مقدس شاهد اشتباهات اطلاعاتی و موقعیتی بسیار هستیم، رفع این نقص نیازمند توجه به پژوهش است. برخی ناشران با عنوان تخصصی در این حوزه کتاب منتشر می‌کنند اما در متن آثار خود دچار اشتباهات فاحش‌ شده‌اند. حوزه هنری، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس، هیات معارف جنگ ارتش جمهوری اسلامی و مرکز اسناد و تحقیقان دفاع مقدس سپاه می‌توانند مانع از انتشار این نوع کتاب‌ها شوند.

بشیری در ادامه گفت: این مراکز برای رفع اشکالات موثرند اما نمی‌توان در حرکت‌های فرهنگی با کار‌های سفارشی به نگارش آثار جهت داد زیرا تولید اثر باید از درون جامعه بجوشد.

خسروشاهی افزود: دوران هشت سال دفاع مقدس خاکریزی در برابر دشمن بود و امروز همین نقش را ادبیات دفاع‌مقدس در برابر هجوم بیگانگان برعهده دارد. ما برای ده سال آینده نیازمند نگارش رمان‌های قوی هستیم که توانایی مقابله با هجوم غرب را داشته باشد.

بشیری هم در این باره گفت: رواج ادبیات دفاع‌مقدس سنگری در برابر دشمن است تا به واسطه ‌آن دشمن خود را از یاد نبریم و بر حیله‌های او اشراف داشته باشیم. نویسندگان باید در داستان‌های ده سال آینده خود بیگانه هراسی و بیگانه ترسی را مورد توجه قرار دهند تا از دشمن غفلت نکنیم و در کنار ‌آن شاهد انتشار داستان‌های خوب باشیم. 

بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا فردا (21 اردیبهشت ماه) در مصلای امام خمینی(ره) برپاست.