حجت‌الاسلام محمدرضا هدایت‌پناه در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، با اشاره به این که این کتاب را در بررسی نقش و تاثیر خاندان زبیر بن عوام، سر سلسله آل زبیر که از صحابی مشهور رسول خدا(ص) بود به رشته تحریر درآورده است، اظهار کرد: زبیریان به دلیل جایگاه اجتماعی‌شان و این که از خاندان‌های متنفذ صدر اسلام بودند از حوادث صدر اسلام به‌ویژه وقایع پس از رحلت پیامبر(ص) و مسایلی که در شورای شش نفره رخداد، اطلاعات وسیع و مستقیمی داشتند.

مدیر گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه درباره اهمیت این خاندان و مکتوبات آن‌ها در سیره‌نویسی نبوی گفت: ارتباط این خاندان با خلفا و حکومت‌های بعدی اموی و عباسی، موقعیت ویژه در عرصه سیاسی و فرهنگی موجب شده بود خاندان زبیر از مراکز مهم نشر و وقایع صدر اسلام قرار گیرند. یکی از دختران ابوبکر، همسر زبیر و عایشه خاله فرزندان او بود. ارتباط و دستیابی آن‌ها به اخبار دست اول صدر اسلام کاملا محسوس است دستیابی به این اطلاعات برای هرکسی مقدور نبوده است؛ چرا که این خاندان علاوه بر آگاهی از این اخبار، خودشان نیز اخبارساز بوده‌اند.

نویسنده کتاب «زبیریان و تدوین سیره نبوی» شناسایی محدثان اخبار سیره نبوی را از  رسالت‌های اثر پژوهشی خود معرفی کرد و گفت: تمام منابع اولیه سیره نبوی پر از اخبار خاندان زبیر است در این اثر با ارزیابی این متون به نقد و بررسی روایات این خاندان پرداختم.

حجت‌الاسلام والمسلمین هدایت‌پناه در پاسخ به این پرسش که «آگاهی از راویان احادیث چه ضرورتی دارد و در مکتوبات و تحقیق‌های کنونی چه تاثیری دارد؟» عنوان کرد: منبع اولیه حدود 50 درصد از اخبار سیره نبوی آل زبیرند. در کتاب‌هایی که از سوی سیره‌نویسان نخستین مانند ابن شهاب نوشته شده‌اند، بیشترین روایاتی که از گزارشگران نقل کرده‌اند متعلق به آل زبیر است. روایات این خاندان به سیره‌نویسان بعدی نیز منتقل شده و از حجاز به عراق، شام، مصر و ایران رسیده است.

وی افزود: نمایندگان آل زبیر، شاگردان یا با یک واسطه منابعی از شاگردان آن‌ها روایات را به تمام جهان اسلام منتشر می‌کردند. منبع اصلی و اولیه‌ تدریس یا نقل اخبار سیره نبوی، آل زبیرند، از این رو چنان‌چه بخواهیم از حوادث صدر اسلام آگاه شویم، در شرایط فعلی به جز این که از پنجره دریافت‌های آل زیبر به این وقایع بنگریم، هیچ چاره‌ای نداریم.

نویسنده کتاب «دولت ایوبیان» درباره اهمیت بررسی روایات نقل شده از خاندان زبیر بیان کرد: چندین نفر از این خاندان در شمار سیره‌نویسان مشهور سیره نبوی بودند که از این میان می‌توان به عروةبن زبیر، بزرگ خاندان آل زبیر که از فقهای سبعه مدینه بود، اشاره کرد. عروة به عنوان نخستین سیره‌نویس جهان اسلام شناخته می‌‌شود. «ابن شهاب زهری» شاگرد عروة بود که در بسیاری از متون از او [البته به اشتباه] به عنوان نخستین سیره‌نویس یاد شده است.

این محقق و استاد تاریخ اسلام یادآور شد: در این اثر می‌خواستم این محدثان را شناسایی و معرفی کنم. درباره راویان خاندان زبیر باید گفت که آمار این افراد به جز زبیر به 23 نفر می‌رسد. برخی از این افراد از نویسندگان کهن سیره نبوی‌اند نظیر مصعب‌بن عبدالله و موسی بن عروه‌اند. در این اثر این افراد را معرفی کرده‌ام. 

حجت‌الاسلام هدایت‌پناه در پاسخ به این پرسش که «بخش مهمی از این کتاب به مناسبات آل زبیر با خلفا و علویان می‌پردازد، این موضوع چه ارتباطی با سیره‌نویسی آن‌ها و انتقال احادیث نبوی دارد؟» گفت: در تحقیقاتم به این نکته دست یافتم که گزارش‌های زبیریان بدون اندیشه‌های سیاسی و مذهبی‌شان نمی‌توانست منتشر شود، این مسایل در نحوه و چینش گزارش‌ها تاثیر به‌سزایی داشتند. این خاندان کمترین مناسبات را با علویان داشتند. زبیریان بعد از جنگ جمل کاملا از علویان جدا شدند. امویان و عباسیان نیز به این دشمنی دامن زدند.  

یکی از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر سیره‌نگاری آل زبیر، خطوط فکری حاکم بر اندیشه این خاندان بود، هدایت‌پناه در این زمینه اظهار کرد: از  مباحث بسیار مهمی که در چند زاویه آن را بررسی و بیان کردم، خطوط فکری آل زبیر است. این خاندان منبع اصلی دریافت و انتقال گزارش‌های سیره نبوی بودند. از آنجایی که افراد این خاندان خود را بسیار با اهمیت می‌دانستند و به دیگران خیلی اعتماد نمی‌کردند چرا که می‌خواستند مطابق با اهداف خود اخبار را دریافت و بر اساس منافعشان آن‌ها را تدوین کنند. با وجود حجم فراوانی از روایات نبوی که از آل زبیر بر جای مانده و به ادوار بعدی انتقال یافته است، تنها در چهار روایت از کل روایات نام امیرالمومینین امام علی(ع) قید شده است، آن هم نه روایتی که مختص به ایشان باشد بلکه در روایاتی که به سایر خلفا اختصاص داشته و اشاره‌ای به ایشان شده است. با وجود آن که امام علی(ع) در حوادث مهمی نظیر جنگ احد، خندق و حتی ماجرای مباهله نقش بسیار پررنگی داشتند!

وی در پاسخ به این پرسش که «چه عناصری بر خطوط فکری آل زبیر اثر بیشتری داشتند؟» گفت: حاکمیت تفکر عثمانی در روایات آل زبیر شاخصه‌های مختلفی دارد؛ دفاع از خلفای ثلاثه، حمایت از سران جنگ جمل و مقابله با فضائل امیر مومنان امام علی(ع) از سه منظر اخبار ساختگی، سانسور کردن اخبار و تحریف وقایع از مهم‌ترین‌های این خطوط فکری‌اند. همچنین موضع‌گیری‌های مثبت برای امویان.
 
این استاد تاریخ اسلام یاد آور شد: عبدالله‌بن زبیر بعد از شکست، چاره‌ای نداشت جز آن که در شمار احزاب گوناگون درآید یا به سوی شیعیان سوق پیدا کند. به دلیل آن‌که خوارج با همه دشمنی داشتند، نمی‌توانستند به سوی آن‌ها گرایش پیدا کنند، در جنگ جمل نیز با شیعیان اختلاف نظر پیدا کرده‌ بودند، از این رو تنها راه باقی مانده این بود که به سوی نزدیک‌ترین خاندان فکری و نسبی‌شان یعنی امویان گرایش پیدا کنند و در میان خاندان آن‌ها حل شوند. این موضوع را از جهت‌گیری‌های نقل احادیثشان می‌توان دریافت. 

نویسنده این کتاب درباره اقداماتش گفت: در نگارش این اثر، تحریفات قبل از بعثت تا زمان وفات پیامبر(ص) را جمع‌آوری و از نظر سند و متن با اصول علمی شیعه و اهل سنت بررسی کردم. کتاب حاضر در حقیقت پایه و فونداسیون منابع اولیه سیره نبوی است. بدون مراجعه به درون و متن منابع اولیه سیره‌نویسی نمی‌توان به ارزشگذاری و اهمیت کتاب‌های حوزه سیره نبوی پی برد. 

نخستین چاپ کتاب «زبیریان و تدوین سیره نبوی» به همت پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با شمارگان هزار نسخه در 500 صفحه به بهای قیمت هفت هزار و 900 تومان منتشر شده است.