وساطت

با اين حال، رابطه نفس با بدن شبيه به رابطه هر شكل فيزيكي عادي با ماده آن نيست. همه شكل‌هاي فيزيكي با ماده خود طوري ادغام نمي‌شوند كه مركبي از دو عنصر تشكيل دهند (دو عنصر از لحاظ وجودي قابل تشخيص از يكديگر هستند)، بلكه كاملاً‌در يكديگر ذوب مي‌شوند و در هم مي‌آميزند تا اتحاد كاملي تشكيل دهند. به اين ترتيب، به شكل تماماً و به طور مستقيم در ماده حادث مي‌شود. اما نفس، در تضاد با اشكال مادي خالص، به واسطه بعضي شكل‌ها يا قوّه‌هاي پست‌تر، در ماده خود تأثير مي‌گذارد و آن را هدايت مي‌كند. اين پديده،‌ يعني آنجا كه يك قوه يا يك شكل، از طريق ديگر قوه‌ها يا شكلها، به صورت مستقيم در ماده تأثير مي‌گذارد، «نفس» نام دارد. به اين ترتيب، ملاصدار مي‌گويد كه نفس انته‌لكي (كمال) جسم مادي است زيرا با وساطت قوه‌ها وارد عمل مي‌شود، و تأكيد مي‌كند كه كلمه «اندام»، آنطور كه در تعريف ارسطو از نفس ديده مي‌شود، نمي‌تواند به معناي اندامهاي فيزيكي، مثل دست، كبد يا معده باشد، بلكه معناي آن قوا يا نيروهايي است كه نفس از طريق آنها كار مي‌كند، نيروهايي مثل اشتها، تغذيه و هضم.

صفحه 122/ علم النفس از ديدگاه دانشمندان اسلامي/ آمبر حق، ياسين محمد/ ترجمه مهدي گنجي/ انتشارات ساوالان/چاپ اول/ سال 1390/ 288 صفحه/ 6000 تومان