به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، «مكتوب بودن يا نبودن گات‌هاي اوستا و برخي متون كهن» عنوان نشست تخصصي موسسه فرهنگي هنري جمشيد جاماسيان بود، كه عصر روز يك‌شنبه (22 خرداد) با سخنراني سورنا فيروزي، نويسنده و پژوهشگر فرهنگ و تاريخ ايران برگزار شد.
فيروزي، نويسنده كتاب «زادسال سپيتمان» در اين نشست گفت: نخستين كسي كه به اين برداشت نادرست كه ساسانيان مخترع خط بوده‌اند، اعتراض كرد، «نرمان شارپ» در كتاب «فرمان شاهان هخامنشي» بود. او در اصالت و اعتبار سخن كريستن سن ترديد جدي مي‌كند و دلايلي بر نادرست بودن سخن او مي‌آورد و بر اين نكته تاكيد مي‌ورزد كه ايرانيان پيش از داريوش نيز خط داشته‌اند.
ايرانيان از ديرباز داراي خط بوده‌اند
وي افزود: دلايل متعددي وجود دارد كه نشان مي‌دهد نه تنها ايرانيان از ديرباز داراي خط بوده‌اند، بلكه كهن‌ترين نوشته آنها «گاتها» نيز مكتوب بوده است اما پيش از برشمردن آن دلايل، بايد به تاريخچه خط و جايگاه آن در ايران اشاره كرد. براي پيدايش خط بايد به تمدن مصر، يونان، ميانرودان و در كنار آنها به چين نگاه كرد.
اين پژوهشگر تاريخ و تمدن ايران خاطرنشان كرد: قديمي‌ترين نشانه خط كه در چين به دست آمده به 6600 پيش از ميلاد بازمي‌گردد. كلاسيك‌ها زمان پيدايش زرتشت را در هزاره هفتم پيش از ميلاد مي‌دانند. پس پيدايش خط در چين، ديرتر از زمان زرتشت بوده است. به هر حال خط چيني، قديمي‌ترين خط جهان است.
وي افزود: در اروپا و در كشور كنوني مجارستان، خطي پيدا شده است كه قدمت آن به سال 4500 پيش از ميلاد مي‌رسد. اين خط به نام «لوحه تارتاريان» معروف است. اين نيز قديمي‌ترين خط اروپايي است. در يونان نيز خطي يافته‌اند كه «ديسپيليو» نام دارد و به 5200 پيش از ميلاد، يعني 900 سال پيش از تاريخي كه كلاسيك‌ها براي زمان زرتشت در نظر گرفته‌اند، مي‌رسد.
به گفته اين پژوهشگر، در حوزه تمدني سند نيز خطي يافته شده كه مربوط به سياهپوستان آنجاست و سه هزار سال پيش از ميلاد پيشينه دارد. اين خط به خطي كه در ايلام و جيرفت (در 2600 تا 200 پ.م) پيدا شده، بسيار شبيه است.
وي افزود: در كرت (جنوب يونان) نيز خطي پيدا شده كه مربوط به 1900 سال پيش از ميلاد است. يك نمونه ديگر از خط يافته شده در يونان، به 1500 سال پيش از ميلاد مي‌رسد. اين تاريخ مربوط به زمان جنگ «تروا» است. در سومر نيز خطي وجود داشته است كه ابتدايي بوده و به سمت خط ميخي گرايش داشته است. در اين خط، هيچ فاصله‌اي بين واژه‌ها نيست اما مصريان هم از خط هيروگليف كه از 3300 پيش از ميلاد پذيرفته شد، به سمت خط هيراتيك روي آوردند.
فيروزي يادآور شد: اين را خط مردمي مصريان ناميده‌اند و تا پيش از تسلط هخامنشيان بر مصر، اين خط وجود داشته است. قديمي‌ترين پاپيروس پزشكي كه پيدا شده است به همين خط است.نكته مهم اين است كه اگر خط هيراتيك را در كنار خط دين دبيره بگذاريم، شباهت آن دو را مي‌توانيم تشخيص دهيم. من هشت شباهت يافته‌ام؛ يكي از آنها همساني حرف «ميم» در اين دو خط است. اكنون از اين شباهت‌ها مي‌توان دريافت كه ريشه خط هيراتيك در كجا بوده است.
ويژگي‌هاي خط ميخي فارسي
وي افزود: خط ميخي فارسي (خط كتيبه بيستون) چندين ويژگي دارد كه در خط‌هاي ديگر نيست. اين ويژگي‌ها نشان مي‌دهد كه اين خط داراي پيشينه‌اي بوده است. نخست آن كه در خط ميخي باستان، سطرها تعريف شده‌اند، در حالي كه در خط ميانرودان چنين ويژگي ديده نمي‌شود. ديگر آن كه خط به سمت حرف‌نگاري رفته و از آوانگاري دور شده است.
نويسنده كتاب «پرتوي از دانش در ايران باستان» خاطرنشان كرد: از سويي ديگر، سطرها، يك واژه جدا كننده دارند كه در هيچ خط باستاني ديگري ديده نمي‌شود. اينها تفاوت خط ميخي فارسي با خط ميانرودان (بين النهرين) است و نشان مي‌دهد كه ريشه‌هاي خط، در ايران پيش از هخامنشيان، وجود داشته است.
وي افزود: يكي از دلايل ريشه‌دار بودن خط كتيبه بيستون، شباهت‌هاي آن با خط يافته شده در جيرفت (2200 پ.م) است. تا بدان حد كه مي‌توان گفت خط جيرفت، الگوي خط هخامنشيان بوده است. از سويي ديگر در خط پيدا شده در جيرفت، با آن كه هنوز خوانده نشده است اما اگر براي هر حرف، آوايي در نظر گرفته شود مي‌توان آن را سطرهايي آهنگين فرض كرد. اين نشان مي‌دهد كه در جيرفت پيش از ميانرودان، شعر وجود داشته است.
اكنون بايد به پاسخ اين پرسش رسيد كه خط دين دبيره از كي وجود داشته است و آيا «گاتها» مكتوب بوده است؟ دلايل و اسنادي در دست است كه نشان مي‌دهد اين خط يا توسط خود زرتشت اختراع شده است، يا آن كه در دربار گشتاسپ وجود داشته و هنگامي كه زرتشت «گاتها» را به گشتاسپ و اطرافيان او عرضه كرده، آن را به خط دين دبيره نگاشته‌اند.
وي افزود: در يكي از اين اسناد آمده كه نخستين كسي كه خط را اختراع كرد، جمشيد پيشدادي بود. پس پيش از اختراع خط دين دبيره، خط در ايران وجود داشته است. حتي نوشته شده كه هنگامي كه فريدون جهان را ميان فرزندان خود به سه قسمت كرد، اين تقسيم‌بندي را «مكتوب» كرد. باز در اسناد آمده كه اوستا بر 12 هزار پوست گاو نوشته و در زمان گشتاسپ در «دژنپشت» نگهداري شد.
وي افزود: اين اسناد گواهي مي‌دهند كه سرودهاي «گاتها» مكتوب و نوشته شده بوده است و اين كه كريستين سن ادعا مي‌كند كه خط دين دبيره ساخته ساسانيان است، سخني بي پايه‌اي است. چون آواهاي خط ساساني بسيار كمتر از آواهاي دين دبيره است؛ پس چگونه ساسانيان مي‌توانستند از خطي كه آواهاي كمتري دارد به خطي برسند كه آواهاي آن بسيار افزون‌تر است؟
دوشنبه ۲۳ خرداد ۱۳۹۰ - ۱۱:۵۳
نظر شما