حامد هاتف، دبیر گروه ادب و هنر خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): اگر انتقال مجانین و دیوانگان را به زندان‌ها و کمپ‌های مخصوص و رها کردن‌شان در قایقی روی رودخانه‌ها را در سال‌های قرون وسطی به‌درستی «گام‌های نخستین روان‌شناسی» ندانیم، همان دیوانگانی که در تابلوی «کشتی دیوانگان» هیرونیموس بوش تصویر شده‌اند، ناچار باید بپذیریم که تاریخ این علم در شکل غربی آن بیش از دو قرن نیست.
ولی روان‌شناسانی که در سنت علمی غربی طی دو سده اخیر رشد کرده‌اند، خود، نمودهای کاملا متفاوتی از این سنت را بازنمایی می‌کنند. چهار ضلع فروید، یونگ، فروم و لکان، سه اروپایی و یک امریکایی، تقریبا مهم‌ترین انقلاب‌ها را در جریان پیشرفت علم روان‌شناسی در قرن بیستم ایجاد کرده‌اند. با این حال، این چهار روان‌شناس، به دلایلی بسیار مهم، عموما خود را «روانکاو» معرفی می‌کردند، نه روان‌شناس.
در این میان، یونگ روان‌شناسی است که بی‌تردید بیش از هر روان‌شناس دیگری در تاریخ این علم، با انگ «غیر علمی» بودن مواجه شده است. تاکیدهای یونگ بر نقش مثبت باورهای دینی در حفظ یکپارچگی روان، و جنس و نتایج تحقیقات درازدامن او در روان‌شناسی کتاب‌های مقدس مسیحیان و یهودیان، ازجمله تفسیرهایش بر کتاب مکاشفات یوحنا از عهد جدید و کتاب ایوب از عهد عتیق، از عواملی بوده‌اند که اگرنه دشمنی صریح، ولی انتقادهای آشکارا خصمانه‌ای را موجب شده است؛ انتقادهایی که از جانب سه گروه بیش‌تر صادر می‌شود: پوزیتیویست‌ها، پراگماتیست‌ها، مارکسیست‌ها.
گروه اول در کشورهای شمالی اروپا،به‌ویژه در انگلستان ساز مخالف کوک می‌کنند. پایگاه اصلی گروه دوم آمریکای شمالی است، ولی سال‌هاست شمارشان در همه جای جهان رو به فزونی است. گروه سوم نیز بیش‌تر در مرکز و شرق و جنوب اروپا پراکنده‌اند، اگرچه پس از گذشت دوران مک‌کارتیسم در آمریکا و فروپاشی شوروی و پایان یافتن ترس از مارکسیسم سیاسی و عمل‌گرا و تبدیل آن به یک جریان فکری نه‌چندان پرخطر در نگاه دولت‌مردان آمریکایی، شمارشان طی دو دهه اخیر در آمریکا نیز افزوده شده است.
جالب است که اتهاماتی که این سه گروه به یونگ وارد می‌کنند، مشابه است؛ و البته نوک پیکان به سوی همان انگی است که پیش‌تر ذکر شد: غیر علمی بودن. اتهامات یونگ بیش از همه شامل این موارد است: کلی‌گویی (گاه کلی‌بافی) و دیدگاه کلان‌نگر، دیدگاه مذهبی، تحمیل باورهای شخصی به جریان بی‌طرف تحقیق.
یونگ بارها با تساهل و تسامح علمی خود در رساله‌های متعددش به این ابهامات و اتهامات پاسخ داد. از نظر او، روش علم می‌تواند در حوزه‌های مختلف اعمال شود و او به همین دلیل روش علمی را در حوزه شناخت اساطیر و مذاهب نقاط مختلف جهان و دوره‌های تاریخی گوناگون استفاده می‌کرد. یونگ بارها گفت و نوشت که «روان» یک واقعیت است و نه یک خیال؛ و تقریبا در تمام عمر خود به انحای مختلف سعی داشت به منتقدان خود «واقعیت» روان را بباوراند.
آنچه برای این سه گروه «مساله» ایجاد می‌کند، این است که یونگ مواد خام پژوهش‌های خود را عموما از سه حوزه خواب‌ها، مذاهب و اساطیر اختیار می‌کند؛ سه حوزه‌ای که اصولا پوزیتیویست‌ها، پراگماتیست‌ها و مارکسیست‌ها برای آنها واقعیتی قائل نیستند، سهل است، گاه باور به آنها را هم‌ارز دشمنی با خود می‌پندارند. بنابراین علمی بودن «روش» یونگ در تحلیل محتوای این سه حوزه، آنها را قانع به علمی بودن آرای یونگ در حوزه روان‌شناسی نمی‌کند. ولی بسیار اندک‌شمار بوده‌اند منتقدانی که انتقاد خود را به لهجه صریح بیان کنند، و بگویند مشکل ما با این سه حوزه است، خواه آقای یونگ روش علمی را در تحلیل محتوای آنها به کار برد خواه روش غیر علمی؛ بلکه عمده انتقادها با دوراندیشی غیر علمی ناصوابی به روش یونگ معطوف شده است. اگرچه همان‌طور که گفته شد، مشکل اصلی آنها با مقدمات است، نه با روش تحلیل آن مقدمات.
در زبان فارسی منابع متعددی برای آشنایی با آرای یونگ موجود است؛ برخی از آنها چون «روان‌شناسی و کیمیاگری» انتشارات آستان قدس سال‌هاست نایابند و چه بد که نایابند؛ و برخی چون «انسان و سمبل‌هایش» مدام تجدید چاپ می‌شوند و چه خوب که تجدید چاپ می‌شوند.
بهترین منابع برای آشنایی با آرای یونگ:
انسان و سمبل‌هایش
شناخته‌شده‌ترین و شاید کامل‌ترین و بهترین منبع فارسی در زمینه آرای یونگ -- یونگ نویسنده بخش نخست این کتاب است که آن را با توضیحاتی درباره عناصر کلیدی و اصطلاحات خاص روان‌شناسی‌اش (چون آرکی‌تایپ و آنیما و آنیموس و پیر خرد) آغاز می‌کند و از خواب‌ها و اساطیر و مذاهب مختلف مثال‌هایی برای فهم بهتر اندیشه‌هایش ارائه می‌دهد. دیگر نویسندگان کتاب همه در شمار یونگ‌شناسان مشهور و معقولند. فارسی کتاب نیازمند ویرایش است، ولی نه‌آنقدر که فهم آن را دشوار کند. در اغلب کتابفروشی‌ها در دسترس است و حجم زیادش هم خواننده آماتور را نترساند، فونت چاپی درشتی انتخاب شده که حجم کتاب را به ۴۹۵ صفحه رسانده است. ناشر: جامی. مترجم: دکتر محمود سلطانیه. چاپ‌های متعدد.
یونگ
از بهترین منابع آشنایی با روان‌شناسی یونگ – شاید نویسنده این کتاب بتواند مدعی باشد که اهم اصطلاحات روان‌شناسی تحلیلی یونگ را در این کتاب شرح داده است. برگردان فارسی کتاب نیز اگرچه گاه با برابرهای نامانوس برخی اصطلاحات مواجه می‌شویم، نسبتا روان است؛ همان‌قدر که می‌توان از کتاب دشواری که زبان روان‌شناسی تحلیلی را آموزش می‌دهد انتظار داشت. ناشر: طرح نو. مترجم: دکتر حسین پاینده. نویسنده: ریچارد بیلسکر.
پاسخ به ایوب
از تاثیرگذارترین آثار یونگ -- کسی که این کتاب را به جدیت و البته پس از آشنایی با اصطلاحات و روش تحلیل یونگ مطالعه کند، بعید است اگر نه تمام عمر، در بخشی از سال‌های زندگی‌اش تاثیر آن را با خود نداشته باشد. حوزه مطالعه یونگ در این کتاب، کتاب ایوب، از کتاب‌های عهد عتیق است. یونگ در این کتاب به تحقیق در این باره می‌نشیند که چرا یهوه آن‌چنان بر ایوب سخت می‌گیرد، و تلاش می‌کند از نگاه روان‌شناسی تحلیلی خود، جایگاه مقطع تاریخی تالیف کتاب ایوب را در جریان رشد اندیشه مذهبی یهودیان با توجه به مقاطع تاریخی پیش و پس از آن تبیین کند. قطعا او در این راه ناگزیر از یادآوری بخشی از تاریخ حیات قوم یهود بوده است. کتاب بیش از آن‌که روان‌شناسی ایوب باشد، روان‌شناسی یهوه است؛ به بیان بهتر، روان‌شناسی روان یهودیان است از این منظر که در مقاطع تاریخی متفاوت چگونه با مفهوم یهوه در روان‌شان مواجه شده‌اند و احیانا آن را تغییر داده‌اند. تنها ضعف کتاب، نیاز جای‌به‌جای آن به ویرایش است. ناشر: جامی. مترجم: فواد روحانی. چاپ‌های متعدد.
جهان‌نگری
مجموعه مقالاتی نوشته یونگ به ترجمه دقیق و علمی آقای جلال ستاری – هیچ ویرایشی هم نیاز ندارد. به ظاهر کتابچه‌ای کوچک در ۲۳۲ صفحه و قطعی نزدیک به رقعی است؛ ولی خواندنش قطعا بیش از خواندن ۴۹۵ صفحه «انسان و سمبل‌هایش» در قطع وزیری زمان می‌برد. ناشر: توس. چاپ ۱۳۷۲. هنوز در برخی کتابفروشی‌ها ازجمله کتابفروشی انتشارات توس، نبش خیابان دانشگاه، شاید بتوانید بیابیدش.
خاطرات، رویاها، اندیشه‌ها
اتوبیوگرافی یونگ -- آنچه موثق و از زبان خود یونگ درباره زندگی‌اش بخواهید بدانید، در این کتاب هست. از ماجراهای چگونگی علاقه‌مند شدنش به روان‌شناسی و آن خواب عجیب که در آن به زیرزمین خانه پدری‌اش می‌رود و با مجموعه‌ای از اسکلت انسان‌ها مواجه می‌شود، زندگی والدینش و باورهای آنها، ماجرای کار کردنش با فروید و مشکلاتی که در این بین ایجاد می‌شود و دلخوری آن دو از هم، کناره گرفتن‌های گاه‌به‌گاهش در خانه‌ای کوچک نزدیک یک دریاچه و لذت روانی آشپزی با دست‌های ناکارآزموده تا ماجرای سکته‌اش که به اداعای خود یونگ، در جریان آن روانش دستخوش تصاویری غریب شده است؛ و بسیاری چیزهای دیگر. برای یک یونگ‌پژوه خواندن این کتاب واجب است. البته مدت‌هاست دیده نشده. ناشر: آستان قدس رضوی. مترجم: پروین فرامرزی. ۱۳۷۰. ۴۲۵ صفحه وزیری.
تحلیل رویا: گفتارهایی در تعبیر و تفسیر رویا
از شیرین‌ترین آثار یونگ – او در بین جمعی از بیمارانش نشسته و آنها خواب‌های خود را تعریف می‌کنند و دیگران در تلاشند با روش یونگ آنها را تحلیل کنند؛ یونگ هم نقش یک راهنما و جهت‌دهنده را بازی می‌کند. نمونه‌هایی عملی و عالی از تحلیل‌های یونگی رویاها در این کتاب گنجانده شده است. این کتاب به هر خواننده‌ای کمک می‌کند از پس تحلیل برخی خواب‌های خود با روش یونگ برآید. ناشر: افکار. مترجم: رضا رضایی. ۱۳۷۷.
البته شمار کتاب‌هایی که این روزها در بازار کتاب ایران درباره یونگ در دسترس‌اند، بسیار بیش از این‌هاست. دیروز، ۱۶ خرداد، برابر با ششم ژوئن، پنجاهمین سال‌مرگ کارل گوستاو یونگ بود.
چهارشنبه ۱۸ خرداد ۱۳۹۰ - ۰۸:۰۰
نظر شما