به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در بوشهر، «کتاب شکست» عنوان تازه‌ترین اثر مجید اجرایی شاعر و منتقد ادبی جنوبی، روز گذشته (چهارشنبه، 17 آذرماه) در آیینی با حضور اساتید دانشگاه و چهره‌های ادبی بوشهر و به همت گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خلیج و با همکاری انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران، شعبه استان بوشهر، رونمایی شد. مجاهد غلامی، مدیرگروه ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خلیج فارس اجرای این برنامه را برعهده داشت.

همچنین در این برنامه سیدناصر جابری اردکانی، بشیر علوی، حسین سلیمی و عبدالله رئیسی به ترتیب به نقد و بررسی «کتاب شکست» پرداختند؛ اثری که عصیان شاعر را به تصویر می‌کشد؛ عصیانی که بیشتر به زیستی تازه نزدیک می‌شود و در این مسیر، شاعر به‌جای اتکا بر یک نحله زبانی، می‌کوشد تجربه شاعرانه خود را در معبر تجربه‌های سیال و گوناگون به کنشی نو و خلاقانه بدل کند.

سیدناصر جابری‌اردکانی، استاد دانشگاه و منتقد ادبی در بخش نخست این آیین در خصوص این مجموعه‌شعری گفت: یکی از ویژگی‌های برجسته این مجموعه شعری «ابهام» است که فضای لازم را برای توجه بیشتر مخاطب به موضوع شعر ایجاد می‌کند. این آرایه را به استثنای دو یا سه شعر در اغلب شعرهای کتاب شکست می‌بینیم.

وی ادامه داد: زبان این مجموعه نو است و ترکیبات به کاررفته در آن خاص و خلاقانه است. همچنین شیوه‌ای شبیه جریان سیال ذهن که بیشتر در داستان‌ها و رمان‌ها می‌بینیم در این مجموعه‌شعر دیده می‌شود. افزون بر این، جابه‌جایی نهاد که معمولا در شعر پست‌مدرنیسمی می‌بینیم، در شعرهای این کتاب دیده می‌شود. در مجموع زبان این مجموعه، زبان متفاوتی است. البته در عین حال که ویژگی‌های شعر پست‌مدرنیسمی دارد اما زبان بیانی هم در آن دیده می‌شود. در خیلی از جاها شاعر از سجع‌های آهنگین بهره گرفته است که قابل تامل هستند و به موسیقی شعر افزوده است.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: نگاه صادق‌ هدایت‌وار بر این مجموعه حاکم است؛ انگار یک شکستی در سراسر این مجموعه جریان دارد. همین مساله موجب تفحص مخاطب در یافتن ریشه‌های این شکست می‌شود که آیا این شکست در درون خود شاعر اتفاق افتاده است که البته شاعر هنرمندانه این موضوع را پیچانده است یا اینکه ریشه در یکی از مسائل اجتماعی دارد! مثل آسیب‌های اجتماعی یا ملالت انسان دردمند امروز!
جابری‌اردکانی افزود: مضمون‌آفرینی با جهان شعر دیگر ویژگی بارز این اثر است؛ «شاعران کارگران کلمه‌به‌دوش»، «می‌دهد چاقوهای روانی/ پوست از سر سطر‌ها می‌کنند.» و... از جمله تعبیرهای نویی هستند که آفریده ذهن شاعر در این مجموعه‌اند. البته مضامینی که با این کلمات ساخته شده‌اند در عین تازگی، در زیر بار معنایی شکست هستند.

جابری‌اردکانی در پایان با بیان اینکه طنز خاصی در شعرهای این مجموعه دیده می‌شود که به لطف آن می‌افزاید، گفت: همچنین در کتاب شکست موسیقی در متن رعایت شده است. از دید من، شاعری آفرینش کلمات با جهان معنایی نو است که اجرایی از عهده این مهم برآمده است با ترکیب‌ها و تعبیرهای نو و قابل تامل ولی جهان منعکس‌شده در این مجموعه جهان شکست است!

بشیر علوی، نویسنده‌، پژوهشگر و منتقد ادبی نیز در بخش بعدی این نشست درباره مجموعه‌شعر «کتاب شکست» گفت: این کتاب بسیار باارزش است؛ زیرا جریان یا وضعیتی را دارد دنبال می‌کند که مدتی است در بوشهر باب‌شده است و نمونه آن را می‌توانیم در «معشوقه در کشو»ی حسین باقری یا سروده‌های موسی زنگنه، احمد فکراندیش، زری شاه‌حسینی و «ژن مغلوب» خود مجید اجرایی ببینیم.

وی ادامه داد: اینکه شاعر پس از 14 سال دومین مجموعه خود را راهی بازار کرده است، از دید من دلیلش این است که اجرایی شاعری سخت کار و بسیار سختگیر است؛ یعنی به سختی تن به کاری می‌دهد. بنابراین این کار را سختگیرانه به بازار عرضه کرده است.

به عقیده علوی، کتاب شکست هم در زبان در وضعیت دیگری قرار دارد و هم در بحث متن در حوزه پست‌مدرن رفتار خیلی خوبی ارائه کرده است. به‌عبارتی از ابهامات «ژن مغلوب» در «کتاب شکست» کاسته شده است. در ژن مغلوب به‌دلیل وجود ابهام، یک روایت به سختی پایان می‌پذیرفت اما در این اثر این‌گونه نیست. زبان بازیگوشانه و شاعر ساختار زبان را بهم ریخته است.

نویسنده کتاب «نیم‌قرن شعر بوشهر» افزود: اجرایی میان «ژن مغلوب» و «کتاب شکست» فاصله ایجاد کرده است. در واقع یک حد واسط قرار داده است که این یک هنر است؛ زیرا شاعر به باورهای قدیمی خود هم در حوزه زبان و هم در حوزه مفهوم وفادار مانده است. به عبارتی، این کتاب تلاش نمی‌کند که نظر مخاطب را در رابطه با جهان پیرامون تغییر بدهد؛ بلکه می‌کوشد که ذهن را در حالت شک و تردید نسبت به این جهان قرار بدهد. همین اتفاق در حوزه زبان هم افتاده‌است. زبان بازیگوشانه و غیرمتعارفانه دارد حرکت می‌کند و این به‌خاطر این است که شاعر مولفه‌های شعر در وضعیت دیگر یا مولفه‌های مدرن یا پسامدرن را در کتاب شکست به خوبی اجرا کرده است؛ یعنی زبان درگیر فرم نشده است و همین که رفته به فرم برسد خودش را نجات داده و برگشته است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: من دو مولفه اصلی در کتاب مجید اجرایی دیدم که عبارت است از: یکی، حذف بی‌قرینه‌ها در جمله یا فعل به‌دلیل ناتمام ماندن جمله است. برای ناتمام ماندن جمله زبان حذف بی‌قرینه‌ها را انجام داده است که در اثر آن مولفه دوم شکل یافته است. مولفه دوم، عدم‌ارتباط میان گزاره‌های روایی متن است که من در کتاب شکست ارتباط میان گزاره‌های متن را ندیدم و این نبود ارتباط یک شکاف ایجاد کرده است. این شکاف همان شکاف مدنظر آیزر است. او می‌گوید که متون جدید شکافی ایجاد می‌کنند که این شکاف باید به‌وسیله خواننده تکمیل شود. از این‌رو، عدم‌ارتباط میان گزاره‌های روایی متن در کتاب شکست موجب شده است که خود خواننده این شکاف‌ها را پر کند و لذت ببرد.

به باور وی، یکی از مولفه‌های اصلی این وضعیت شعر، روایت اسکیزوفرنیاست؛ یعنی یک روایت روان‌پریشانه. انگار ما با یک راوی روان‌پریش و دیوانه زبان روبه‌رو هستیم که زبان را تا محفل و مرکز دیوانگی برده است. پژمان قانون در این وضعیت یک کتاب نقد بسیار عالی دارد. از دیگر مولفه‌های این وضعیت می‌توان به شروع ناگهانی شعر اشاره کرد که برای خواننده بسیار لذت‌بخش است که در کتاب شکست ما شروع‌های ناگهانی بی‌شماری را شاهد هستیم که لذت خوانش شعر را به مخاطب می‌دهد. البته راوی این اثر، مخاطب را تا مسیری می‌برد و بعد رها می‌کند.

علوی تصریح کرد: دوعنوانگی یا دورگه بودن از دیگر مولفه‌های مجموعه‌شعر «کتاب شکست» است؛ یعنی شاعر در یک مصرع به سنت می‌چسبد و در مصرع دیگر به مدرن! بنابراین مخاطب با دو مولفه در آن واحد با یک تصویر مواجه است. از این‌رو، باید اینقدر توانایی داشته باشد که خودش را با هر دو تصویر هماهنگ کند و سازگار شود.

نویسنده کتاب «نیم‌قرن شعر بوشهر» در پایان یادآور شد: وانهادگی در رویارویی با جهان امروزی از دیگر مولفه‌های این ژانرهای شعری است. همچنین طنز در این دفتر شعر بسیار دیده می‌شود اما طنزی که قبل از خنداندن خواننده متوقف می‌شود. کاربرد مکث‌های هنری هم از دیگر مولفه‌هایی است که بسامد بالایی در کتاب شکست دارد.

حسین سلیمی، استاد ادبیات دانشکده ادبیات دانشگاه خلیج فارس بوشهر هم در خصوص کتاب شکست مجید اجرایی بیان کرد: از دید من، تمام اشعار کتاب شکست از نظر فضا و معنا در شعر «این شعر نیست/ تاریخ تکه‌تکه بر تن ساتور است/ تاریخ مجمل انسان/ تاریخ مثله‌ی من، تو، او، ما، شما، ایشان/ تاریخ جنایات زیبا، زیبا/ با فیلمنامه‌ای بی‌نظیر/ لوکیشن‌هایی عالی/ میزانسن‌هایی دقیق/ همه‌ چیز ردیف/ خونسردتر از بازیگران هیچکاک/ استعداد تو را دیر شناختم پدر...» خلاصه می‌شود.

این شاعر ادامه داد: من با خواندن مجموعه اول مجید اجرایی متوجه تفاوت سروده‌های وی با دیگر شاعران هم‌استانی هم از حیث زبانی و هم از نظر محتوایی شدم و اینکه او در شعر نسبت به بقیه پیشگام است.

وی تصریح کرد: مجید اجرایی اشعار فراوانی در قالب‌های مختلف دارد اما از دید من دلیل تاخیر او در انتشار سروده‌هایش این نیست که او شخصیت سخت‌کاری دارد؛ بلکه دلیل این کار او احترام به زبان است. چون او زبان را خوب می‌شناسد و آن را بی‌جهت به کار نمی‌گیرد. بنابراین او سعی می‌کند اثری را چاپ کند که از نظر زبانی پخته و کامل باشد. بی‌شک او از شاعران آینده‌دار این زادبوم است.

به عقیده سلیمی، انزوا و تواضع هنری به اجرایی در تبدیل شدن به یک شاعر خوب کمک شایانی کرده است. همچنین پشتوانه مطالعاتی او در حوزه اسطوره‌ها و منابع ادبیات کلاسیک سهم بسزایی در موفقیت او در دنیای شعر داشته است. او با تمسک به اسطوره‌های دیروز به مسائل امروز می‌پردازد.

این استاد دانشگاه گفت: موضوع شعر معاصر ایران بیان مهجوریت انسان امروز است که این موضوع در «کتاب شکست» اجرایی نمود پررنگی دارد. قطعا توفیق در شعر امروز همچون توفیق در شعر کلاسیک کار بسیار دشواری است؛ چراکه شعر امروز برای رسیدن به رستگاری بایستی مسائل وزنی را با جایگزین‌های بلاغی و زبانی پر کند که امیدوارم مجید اجرایی این مسیر را خلاقانه ادامه بدهد و موفق شود.

سلیمی در پایان با بیان اینکه رسالت شاعر این است مردم را به سمت زیبایی‌ها سوق بدهد، افزود: اجرایی با توجه به جزئیات پیرامون خود، آن‌ها را به مسائل اجتماعی پیوند و مخاطب را به سمت موضوعات این‌چنینی سوق می‌دهد. حسن اجرایی در شعر این است که از روی دست دیگران نگاه نمی‌کند و در شعرش به دنیا از زاویه دید خود نگاه می‌کند و در و دیوار شعرش را خودش رنگ می‌کند.

همچنین عبدالله رئیسی، شاعر، منتقد ادبی و استاد دانشگاه هم در آیین نقد و بررسی این اثر گفت: «کتاب شکست» را باید ادامه‌ی گفتمان‌‌سازی مجید اجرایی در شعر و در ادامه‌ی کتاب نخست او یعنی «ژن مغلوب» تعریف کرد؛ چراکه «ژن مغلوب» عنوانی بود که در دهه هشتاد از سوی مجید اجرایی مطرح شد و بیش از آنکه بخواهد تن به پذیرش مغلوبیت خود در برابر یک نوع ژن خاص بدهد، در مقام اعتراض به ژن غالب مطرح شد و کنشی اجتماعی‌سیاسی ایجاد ‌کرد.

وی تاکید کرد: باید عنوان «کتاب شکست» و حتی شعرهای آن را از دریچه‌‌ی انتقادی نگریست. در اینجا پرسش اساسی این است که منظور شاعر از شکست چیست و کتاب شکست حاوی چه نوع گفتمانی است؟ به نظر من، اگر شکست را نوعی ناکامی در رسیدن به هدف بدانیم، باید بگوییم که «کتاب شکست» اشاره به تجربه‌ی ناموفق بسیاری از جریان‌های ادبی و فرهنگی و شعری دارد و تلویحا می‌خواهد به برخی وضعیت‌ها انتقاد کند؛ اما پذیرش هر شکستی در دل خود معنای دیگری هم دارد و آن عبور از وضعیت موجود و تلاش برای رسیدن به هدف‌های جدیدتر است. از این رو، من «کتاب شکست» مجید اجرایی را گفتمان پیشنهادی او اقرار به شکست برخی جریان‌ها و الزام به برون‌رفت از آن وضعیت می‌دانم.

رئیسی یادآور شد: دغدغه‌ی پررنگ اجرایی در «کتاب شکست»، دیدن با چشم مرکب و ایجاد نوعی بیان‌گرایی ابزوردیسمی است؛ به گونه‌ای که انرژی بخشی از سطرها و بندهای شعر اجرایی حرکت در مسیر حل تعارض‌های موجود میان تمایل به یافتن ارزش‌های وجودی و ناتوانی در خلق معناهای درونی و تازه است.

این شاعر و روزنامه‌نگار در پایان تصریح کرد: با این نگاه، استراتژی مشخص مجید اجرایی در شعر این است که زبان شعرش از ناخودآگاه تغذیه کند و حتی بینامتنیت‌های او وفادار به همین منطق‌اند؛ چراکه کاملا شهودی، حسی و غیرخطی هستند.

در بخش پایانی این نشست مجید اجرایی در خصوص انتشار «کتاب شکست» گفت: اگر به انتخاب خودم بود، شاید این مجموعه را دو یا سه سال بعدتر چاپ می‌کردم شاید برخی از شعرهای را هرگز چاپ نمی‌کردم؛ چون آدم کمال‌گرایی هستم. بنابراین سختگیر هستم و همیشه هم ناخواسته از وضعیت موجود خود ناراضی هستم.

وی ادامه داد: امیدوارم نقدهای چالش‌برانگیزی بر این مجموعه‌شعر نوشته شود. «کتاب شکست» حاوی اشعاری است که در ادامه اثر قبلی‌ام؛ یعنی «ژن مغلوب» آمده است که بخشی از کارها در حال و هوای دهه هفتاد است که به کارهای جدید می‌رسد.

این شاعر تاکید کرد: من در کتاب شکست، تازه می‌خواهم چگونه شعر گفتن را یاد بگیرم. این اثر سرآغاز ایده‌هایی است که در ذهن من تجلی یافته‌اند و کوشش ناخواسته من در شعر این است که «هم این باشد و هم آن/ و نه این باشد و نه آن!».

اجرایی بیان کرد: در شعر ایران حلقه‌های مغفول و مفقود‌شده‌ای وجود دارد که لازم است بیشتر کشف شده و به آن‌ها توجه شود. من در این مسیر حرکت و سعی کرده‌ام نگاهم و زبانم را از قطبیت‌گرایی و خودارجاعی دهه هفتاد و هشتاد که در نهایت به دلالت‌گرایی‌ها رسید و زبان به پوسته شعر تنزل پیدا کرد، نجات بدهم و چیزی را فراتر از جریان‌های شعری پیش ببرم اینکه چقدر توانسته‌ام انگاره‌ها و گفتمان شعری خودم را نشان بدهم، مخاطب داوری می‌کند.

وی در پایان یادآور شد: من دوست دارم معناباختگی را که در جهان امروز با آن روبه‌رو هستیم، در شعرم هویدا کنم. افکار و ایده‌های بزرگی در سر من است ولی همیشه در شعر ناخرسندم و این ناخرسندی است که مرا خوشحال می‌کند. بعد از این مجموعه دوست دارم به سمت جهان جدیدی بروم که هم در ادامه این مسیر باشد و هم در راستای خلق جهانی تازه‌تر.
 

شعرخوانی شاعران بوشهری شامل ابوالقاسم ایرانی، اسکندر احمدنیا، علی هوشمند، سیامک برازجانی، فرح راوردشیری، صدیقه مزارعی، سایه درختیان، محمدرضا محمدزادگان، حسین باقری، غلامرضا مظفری، سورنا برازجانی، بهنام مومنی و... از دیگر بخش‌های آیین رونمایی از «کتاب شکست» بود که با نوازندگی آقای رئیسی همراه شد. رونمایی از «کتاب شکست» پایان‌بخش این آیین بود.

مجید اجرایی، شاعر، نویسنده و منتقد ادبی، نخستین مجموعه‌شعر خود را با عنوان «ژن مغلوب» در سال 1384 به همت نشر «شروع» منتشر کرد. افزون بر این، از وی در روزنامه‌ها، مجلات و وبسایت‌های ملی و استانی تاکنون مقالات متعددی منتشر و همچنین شعرهایی از او در کتاب‌ها و جنگ‌های ادبی گوناگون به زیور طبع آراسته شده است. در کارنامه ادبی اجرایی، دبیری بخش شعر جایزه ادبی بوشهر و دبیری جایزه ملی شعر جم به چشم می‌خورد.