به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نصرالله پورجوادی، استاد دانشگاه و رئیس سابق مرکز نشر دانشگاهی در آیین اختتامیه یازدهمین جشنواره نقد کتاب اظهار کرد: یک نوع نقد وجود دارد که غربی‌ها به آن ریویو (مرور کردن) می‌گویند؛ این نوع نقد، گزارش اجمالی از کتاب است. این نوع نقد، معرفی یک کتاب است که در آن ممکن است شخص (ناقد) برخی کاستی را گوشزد یا امتیازات آن را منعکس کند.
 
وی ادامه داد: نوع دیگری از نقد وجود دارد که از آن به عنوان نقد حقیقی یاد می‌کنند. متأسفانه این‌گونه نقدها بسیار اندک دیده می‌شوند. این نوع نقد را باید افرادی که به موضوع اشراف دارند و از نظر آگاهی و دانش اگر از نویسنده بهتر نیستند، خیلی کمتر از وی نباشند، بنویسند.
 
تاثیر نقد کتاب در پیشبُرد سطح علمی ناشران

پورجوادی با بیان این‌که نقد حقیقی، پیش بُردن دانش و علمی است که در کتاب مطرح شده است گفت: این‌گونه نقدها نه تنها برای خوانندگان بلکه برای خودِ مؤلفان، جامعه و به‌ویژه برای ناشران نیز می‌تواند مفید و قابل استفاده باشد.
 
این استاد دانشگاه با بیان این‌که متأسفانه اکثر ناشران خیلی از نظر معلومات و دانش تبحر ندارند و زیاد با محتوای کتاب‌ها سروکار ندارند، بیان کرد: نقدهایی که از نوع حقیقی هستند، می‌توانند سطح آگاهی را ارتقا دهند.
 
رئیس سابق مرکز نشر دانشگاهی ضمن تأکید بر این نکته که کتاب بد نباید چاپ شود گفت: کتابی که جامعه علمی را گمراه کند، نباید منتشر شود؛ نقد کتاب مانع انتشار این‌گونه آثار می‌شود. نقد کتاب می‌تواند در پیشبُرد سطح علمی ناشران فوق‌العاده مؤثر باشد.
 
پورجوادی در پایان سخنانش گفت: اغلب دیده شده است که برخی ناشران کتاب‌هایی را به اسم مؤلف منحول و مجهول و البته شناخته شده منتشر می‌کنند تا آثارشان با استقبال چشمگیر مواجه شود که البته این مسئله آسیب جدی به عرصه نشر وارد می‌کند.
 
نقد باید عاری از هرگونه جانب‌داری و خصومت‌گرایی شخصی باشد
در بخش دیگر این مراسم، دکتر حسین پاینده، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و داور چند دوره جشنواره نقد کتاب اظهار کرد: معرفی کتاب‌های منتشر شده در طول سال، همان نقد کتاب است؛ کارکرد این‌گونه مقالات، این است که با توجه به کثرت آثار، مخاطبان آنها را مطالعه و در بخشی از مجلات، این معرفی‌ها را ارائه می‌کنند.
 
وی توضیح داد: در این‌گونه نقدها (معرفی کتاب‌ها) ابتدا یک کتابشناسی از کتاب و به صورت اجمالی اطلاعاتی از محتوای کتاب ارائه می‌شود. سپس ممکن است ناقد در این‌گونه از نقدها، به سبک نویسنده و میزان استقبال از اثر اشاره کند.
 
پاینده با بیان این‌که متأسفانه نقد با انتقاد یکسان گرفته می‌شود، بیان کرد: کار منتقد این است که با استناد به نظریه و به شیوه‌ای نظام‌مند، دیدگاهی را درباره معانی مستتر در متن مطرح کند. نقد به معنای تخصصی آن، اغلب در نشریات آکادمیک منتشر می‌شود.
 
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان این‌که نقد (مرور یا معرفی کتاب) باید عاری از هرگونه جانب‌داری و خصومت‌گرایی شخصی باشد گفت: فردی که در زمینه‌ای نقد می‌نویسند باید در آن زمینه از دانش لازم برخوردار باشد. همچنین نقد نباید با شتابزدگی و اهانت به نویسندگان انجام شود.
 
جامعه به نقد تحلیل گفتمانی کتاب نیازمند است
سخنرانی دکتر امیرعلی نجومیان، استاد دانشگاه شهید بهشتی، بخش دیگر این مراسم را به خود اختصاص داد. وی اظهار کرد: معتقدم چهار نوع نقد وجود دارد؛ نخست، نقد تفسیری است. این نوع نقدها بر اساس این‌که یک اندیشه‌ای در یک اثر است و باید آن را کشف کرد، شکل گرفته‌اند.
 
وی ادامه داد: دومین نوع نقد، نقد توصیفی است که ناقد در آن، به توصیف ساختار کتاب، فصل‌بندی کتاب و بیان خلاصه‌ای از کتاب می‌پردازد.
 
نجومیان افزود: نقد ارزیابانه، نوع دیگری از نقد است که به دنبال گوشزد کردن نقاط ضعف یا نقاط برتری کتاب است و در نهایت به کتاب، امتیاز می‌دهد. دیدگاه نقد ارزیابانه براساس رشد سرمایه‌داری در قرن 18 و 19 شکل گرفت. بدیهی است که جشنواره نقد کتاب، عاری از نقد ارزیابانه نیست. نقد تحلیلی، نوع دیگری از انواع نقد به شمار می‌آید که براساس چارچوب نظری شکل گرفته است.
 
استاد دانشگاه شهید بهشتی در ادامه سخنانش گفت: تصمیم دارم نوعی دیگر از نقد را پیشنهاد کنم و آن نقد تحلیل گفتمانی کتاب است. معتقدم جامعه ما به این نوع نقد نیازمند است. نقد تحلیلی گفتمانی کتاب بر سه محور جایگاه، تأثیرگذاری و  نسبت شکل می‌گیرد.
 
وی با بیان این‌که کتاب یک فضای گفتمانی است و آن را نمی توان به‌عنوان یک پدیده مستقل بررسی کرد، توضیح داد: معتقدم یک منتقد باید جایگاه گفتمانی کتاب را پیدا کند، میزان تأثیرگذاری کتاب در جامعه را بررسی کند و نسبت کتاب با کتاب‌های دیگر، نسبت کتاب با مؤلفان و نسبت کتاب با نظریه‌پردازان را بیان کند.
 
باید به سمتی حرکت کنیم که از نقد به عنوان تولید فکر یاد شود
از دیگر سخنرانان این مراسم محمدرضا ترکی، مدرس دانشگاه بود که طی سخنانی اظهار کرد: نقد امروز در مقایسه با نقد دیروز، بسیار متفاوت است؛ در گذشته، نقد بخشی از پروسه تألیف بود که گاهی وقت‌ها، خود مؤلف این وظیفه را بر عهده می‌گرفت اما امروزه در کنار تمام مسائلی که وجود دارد، با پدیده‌ نامطلوبی تحت عنوان نقد ژورنالیستی (نقد عصبی، نقد خشن، نقد حزبی) مواجه هستیم.
 
ترکی با بیان این‌که متأسفانه بسیاری معتقدند که نقد چیزی فراتر از مرور و معرفی یک اثر نیست گفت: منتقدان امروز ما چندان وجهه خوبی ندارند و باید این وجهه ترمیم شود و باید به سمتی برویم که از نقد به‌عنوان تولید فکر و اندیشه یاد شود.
 
 نقد با تعارف رواج نمی‌یابد

علی اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی شهر کتاب هم  از دیگر سخنرانان این مراسم بود. وی اظهار کرد: ما باید آسیب‌شناسی کنیم که چرا بعد از گذشت سال‌ها، هنوز نقد در جامعه رواج نیافته است. البته بیش از 120 اثر در حوزه نقد ادبی در 20 سال اخیر منتشر شده‌اند اما چرا واقعاً نقد آن‌گونه که باید و شاید هنوز رونق نگرفته است. بنده به شخصه معتقدم نقد با مسائل سیاسی، اجتماعی و روانشناسی ارتباط تنگاتنگ و نزدیک دارد. تا زمانی که تعارفات برقرار است، نقد رواج نمی‌یابد.
 
وی در ادامه سخنانش گفت: تاکنون کدام‌یک از مؤلفان و پژوهشگران آمده‌اند و از منتقدان آثارشان تشکر کرده‌اند؟ بسیاری از بزرگان فرهنگ ما تحمل نقد را ندارند.
 
معاون فرهنگی شهر کتاب با اشاره به راهکارهای ترویج فرهنگ نقد در جامعه بیان کرد: پیشنهاد می‌کنم بزرگان فرهنگی ما و حتی رسانه‌های مختلف، برای هر هفته، کتاب‌هایی را برای مطالعه توصیه کنند.
 
محمدخانی افزود: بیش از 40 درصد کتاب‌ها به دلیل نامناسب بودن سیستم توزیع کتاب در کشور، در دسترس مخاطبان قرار نمی‌گیرند. بنابراین، هیچ وقت مطالعه نمی‌شوند و به مراتب به بوته نقد نیز کشیده نمی‌شوند.
 
وی ادامه داد: متأسفانه بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی در تهران متمرکز شده‌‌اند، در نتیجه شهرستانی‌ها از برگزاری آیین‌های مختلف و انتشار برخی کتاب‌ها غافل می‌مانند. پیشنهاد می‌کنم راهکاری برای عدالت فرهنگی در سطح کشور اندیشیده شود.
 
معاون فرهنگی شهر کتاب در پایان گفت: متأسفانه امروزه دانشگاه‌ها از نظر فضای فکری و گفتمان راکد شده‌اند و اغلب دیده شده است که بیشتر فیلسوفان و اندیشمندان در فضایی بیرون از دانشگاه‌ها حضور می‌یابند و باید دانشگاه‌ها از آنها بخواهند در فضای دانشگاهی حضور یابند تا از محضرشان بهره‌مند شوند؛ باید جلو پیشروی این معضل گرفته شود تا اهالی فرهنگ و ادب ما از محیط دانشگاه فاصله نگیرند.
 
آیین اختتامیه یازدهمین جشنواره نقد کتاب دقایقی پیش (یکشنبه؛ 14 دی ماه) با حضور سیدعباس صالحی، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، مجید غلامی‌جلیسه، سرپرست مؤسسه خانه کتاب، محمدحسین ساکت، دبیر جشنواره و جمعی از اهالی فرهنگ و ادب در پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری برگزار شد.