حکیم غیاثالدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری، ریاضیدان، ستاره شناس و شاعر ایرانی قرن ششم هجری، ۸۷۶ سال پیش در سال ۵۱۰ شمسی (۱۱۳۱ میلادی) دیده از جهان فرو بست. این شاعر در نیشابور متولد و در همین شهر پروش و وفات یافت.
او از ریاضیدانان، اخترشناسان بهنام دوره سلجوقی ایران بوده است، اما امروزه شهرت او بیشتر به واسطه رباعیاتش است و سرودههای او امروزه به بسیاری از زبانهای زنده دنیا، از جمله انگلیسی، فرانسه و آلمانی ترجمه شده است.
ترجمه انگلیسی رباعیات او که توسط فیتزجرالد از مترجمان بهنام زبان انگلیسی، صورت گرفته، باعث شهرت این شاعر فارسی گو در مغرب زمین شده است.
علاوه بر شعر، از سایر فعالیتهای مهم خیام، میتوان به اصلاح گاه شماری ایران در زمان وزارت خواجه نظامالملک،که در دوره سلطنت ملکشاه سلجوقی (۴۲۶-۵۹۰ هجری قمری) بود، اشاره کرده. همچنین نقش خیام در حل معادلات درجه سوم و مطالعاتاش درباره اصل پنجم اقلیدس نام او را به عنوان ریاضیدانی برجسته در تاریخ علم ثبت کرده است.
شماری از تذکرهنویسان، خیام را شاگرد ابن سینا و شماری نیز وی را شاگرد امام موفق نیشابوری نوشتهاند.
مرگ خیام در نیشابور اتفاق افتاد. گروهی از تذکره نویسان نیز وفات او را ۶۱۵ نوشتهاند، اما پس از بررسی های لازم مشخص شده که تاریخ وفات وی سال ۵۱۷ بوده است .مقبره وی هم اکنون در شهر نیشابور،در باغی که آرامگاه امامزاده محروق در آن واقع است، قرار گرفته.
گویا ترانههای خیام در زمان حیاتش به واسطه تعصب مردم مخفی بوده و تدوین نشده است. این سرودهها تنها بین یکدسته از دوستان همرنگ و صمیمی او شهرت داشته و در حاشیه جنگها و کتب اشخاص با ذوق قلمانداز، چند رباعی از او ثبت شده و پس از مرگش منتشر شده است.
قدیمیترین کتابی که در آن از خیام شاعر یادی شده است «خریدة القصر» عمادالدین کاتب اصفهانی است. این کتاب به زبان عربی و در سال ۵۷۲ یعنی نزدیک به ۵۰ سال پس از مرگ خیام نوشته شده، کتاب دیگر مرصاد العباد نجمالدین رازی نيز حدود ۱۰۰ سال پس از مرگ خیام در ۶۲۰ قمری تصنیف شده است.
نظر شما