به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، يکي از آثار به جاي مانده دوره ايلخانان «شاهنامه دموت» است که متعلق به دوره ايلخانان مغول بوده است. شاهنامه دموت كهنترين و آراستهترين شاهنامه نگارگرانه به جاي مانده از روزگاران پيشين است. اما از نگارههاي آن كه به خط زيباي نسخ آراسته بود، تنها چند برگ بدست آمده است. شاهنامه دموت به گمان بسيار در سال 700 هجري قمري نوشته شده است.
اين شاهنامه تا زمان محمدعلي شاه قاجار در كتابخانه كاخ گلستان نگهداري ميشد اما در آشفتگيهاي آن سالها به خارج از كشور برده شد و به دست يكي از عتيقهفروشان پاريس افتاد و برگهايي از نگاره آن جدا جدا فروخته شد و برگهايي را كه نگاره نداشت از بين بردند.
از اين دستنويس 77 برگ مينياتوردار در موزههاي جهان شناسايي شده است.
اين کتاب بهترين نوع شاهنامه نقاشي شده است که نشانگر سبک خاص نقاشي ايران در دوره ايلخانان است. اين شيوه تا زمان تيموريان سيري تکاملي را طي کرده است. شاهنامه دموت براي سلطان اويس يکي از شاهزادگان آل جلاير نوشته شده بود آل جلاير و آل مظفر در جنوب غربي ايران حکمروايي ميکردند.
بررسي نگارههاي شاهنامه دموت
يک برگ از تصاوير شاهنامه دموت در ايران و در موزه رضا عباسي وجود دارد. صاحبنظران و محققان احتمال ميدهند که تعدادي از تصاوير شاهنامه و نيز کتاب کليله و دمنه تهيه شده در دوره ايلخاني به دست دو نقاش نامدار آن زمان يعني شمسالدين و احمد موسي کشيده شدهاند.
در نقاشيهاي شاهنامه دموت خشونت خاصي به چشم ميخورد که با نوع طراحي و رنگهاي آن هماهنگ است. نمايش حالات عاطفي پيکرهها در نقاشيهاي شاهنامه ابوسعيدي نسبت به ساير کتابهاي مصور شده در دوره ايلخاني بيشتر است.
نگارههاي صحنه مرگ اسکندر (زاري بر جسد اسکندر) و رزم اسکندر با کرگدن مربوط به کتاب شاهنامه ابوسعيدي است. کتاب خاوراننامه که توسط ابن حسام خوسفي و به تقليد از شاهنامه فردوسي سروده شده درباره جنگهاي حضرت علي (ع) است که با خط نستعليق نوشته شده است.
سرو نماد سپندينگي در شاهنامه دموت
در يكي از نگارههاي شاهنامه دموت، پيكرهاي از اشو زرتشت ديده ميشود كه در حال كاشتن سرو است. سرو نماد سپندينگي است و درخت زندگي شمرده ميشود. پايداري و استواري سرو نيز در نزد سخنوران به جاودانگي و ناميرايي آن تعبير شده است. صفت آزادگي سرو و پيوند آن با آناهيد يا مهر نيز نشانه ديگري است كه بدان بارها اشاره كردهاند.
بر پايه اسطورهها، اشو زرتشت درخت سرو را از بهشت به زمين آورد و در آتشكده كاشمر كاشت. از اين رو نگاره كاشتن سرو در شاهنامه دموت، به زندگاني اشو زرتشت و رويدادهاي زندگي او باز ميگردد. زرتشت، گشتاسب كياني را به دين خود فرا ميخواند و چون او دين نو را ميپذيرد، در كنار آتشكدهاي كه برپا شده بود، درخت سروي كاشته ميشود.
در ميانه نگاره همان درخت سرو قامت برافراشته است. مردماني از پيروان دين نو پيرامون آن دو ديده ميشوند. زمينه نگاره پوششي گياهي دارد و روي درخت سرو، پرندهاي رنگارنگ نشسته است. چهرهپردازي اثر برگرفته از هنر چيني است كه در روزگار ايلخانان مغول در ايران روايي (رواج) يافته بود. خط نسخ نگاره از خوشنويسي به نام حسن بن علي بهمني است.
چهارشنبه ۱۹ آبان ۱۳۸۹ - ۱۲:۵۷
نظر شما