شهريار زرشناس، نظريه‌پرداز،‌ نويسنده و مدرس حوزه‌هاي فلسفي، در گفت‌وگو با خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، درباره كتابش كه با نگاهي نقادانه به روان‌شناسي مدرن پرداخته است، گفت: آن روان‌شناسي كه ما مي‌شناسيم، در برابر روان‌شناسي(Psychology) يك علم مدرن است، يعني در دوره تاريخي در مدرنيته پديد آمده و زيرمجموعه‌اي از Science است. اين نوشتار نيز با بررسي نحوه پديداري اين علم، مي‌كوشد جايگاه روان‌شناسي معنوي را آشكار سازد.

وي تصريح كرد: در برخي ادوار تاريخي نظيري قرون وسطي، تمدن‌هاي شرقي و اسلامي، روان‌شناسي‌ به معناي آنچه از روان‌شناسي مدرن دريافت مي‌شود، نداشتيم و اين نوع روان‌شناسي با اين ويژگي‌ها محصول تفكر مدرن است. اين روان‌شناسي با علم‌‌النفس كه در ذيل فلسفه كلاسيك، چه آن كه در ذيل قدماي مسلمان و چه آن كه از زبان تفكر اسكولاستيك غربي قرون وسطي مطرح مي‌شود، از نظر ماهيت تفاوت دارد. براي اين كه اين تفاوت‌ را بشناسيم، بايد قيد مدرن را بياوريم، چون اين روان‌شناسي همان علم‌النفس ابن‌سينا نيست يا حتي بحث نفس ارسطو نيز به شمار نمي‌رود. اين روان‌شناسي، بشر(اومانيسم) را مبنا قرار مي‌دهد.

نويسنده كتاب «نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران» با تاكيد بر اين كه نقطه مقابل روان‌شناسي مدرن هم مي‌تواند نوعي نگاه معنوي به انسان باشد و هم مي‌تواند در صور روان‌شناسي‌هاي حكيمانه و فلسفي كه در گذشته رواج داشتند، مورد توجه قرار گيرد، عنوان كرد: آنچه در اينجا از آن سخن مي‌گوييم و مد نظر است، روان‌شناسي معنوي است، چرا كه اگر قائل به اين باشيم كه به دنبال جنبش نرم‌افزاري و توليد علم ديني‌ايم، يكي از زير مجموعه‌هاي علم ديني به طور حتم، دانش است كه آن را مي‌توان علم‌النفس، روان‌شناسي ناميد و آن دانش اگر بخواهد ملهم از انديشه‌هاي ديني باشد، نقطه مقابل روان‌شناسي اومانيستي و مدرن قرار مي‌گيرد.

زرشناس با بيان اين كه «زمينه‌هاي ظهور روان‌شناسي معنوي پديد آمده است و نبايد انتظار داشت كه به زودي محقق شود» گفت: شرايط محيا شدن بروز روان‌شناسي ديني در اين دوره به وجود آمده و اكنون نوعي بازگشت به مفاهيم معنوي در غرب شروع شده است. به عنوان مثال، اگر در اوايل قرن 20 روان‌شناسي رفتارگرانه كه ماترياليستي است، حاكم بود، اما در دهه 60 و 70 ميلادي به بعد با اين كه ساخت اومانيستي تفكر روان‌شناسي تغيير نمي‌كند، اما در دل آن موج سومي‌ها با گرايشي كه به راجرز و ديگران به وجود مي‌آيد، تأكيد به ماترياليست ندارد و از دهه 80 ميلادي شاهد موج جديدي در روان‌شناسي هستيم.

وي ادامه داد: اگرچه اين تفكر ايجاد شده بيشتر در قالب روان‌شناسي عامه‌پسند و بازاري است، اما به‌طور آشكار نوعي توجهات معنوي را داراست، به اين معنا كه اين پديده بسط پيدا مي‌كند و ما هم بايد به روند روان‌شناسي توجه كنيم. در روان‌شناسي، تغيير جهت پيدا كردن و تمايل به سمتي نشان‌دادن كه اين تمايل برخلاف ماهيت اصلي خودش است، از نشانه تحول به شمار مي‌آيد. در اين ميان تا حدّي كم‌توجهي به روان‌شناسي معنوي را مي‌بينيم. به عنوان مثال، همين توجهي كه در ايران نسبت به توليد علم ديني وجود دارد، اگر توسط گروهي متخصص مورد مطالعه قرار گيرد، مي‌تواند چشم‌انداز روان‌شناسي معنوي باشد، به دليل اين كه هنوز در بحران مدرنيته زندگي مي‌كنيم و حدود صد سال از بروز اين بحران گذشته و ممكن است حتي دويست سال ديگر ادامه پيدا كند.

مدرس حوزه انديشه با اعتقاد بر اين كه «روان‌شناسي از بدو پديد آمدن بحران زده بود» عنوان داشت: اگر فرصتي برايم به وجود آيد، در زمينه بحث روان‌شناسي به وجوه ايجابي آن بيشتر مي‌پردازم. من درصددم كه وجوه ايجابي يك نوع نگاه معنوي بي‌مفهوم بيماري رواني را بيشتر توضيح دهم، اما اين كتاب گام نخست در رويكردي نقادانه است كه توجهي هم به وجه ايجابي آن دارد، اما از اين نظر كه روان‌شناسي مدرن از منظر انديشه اسلامي نقد شده آن هم به‌طور منسجم و صريح تقريباً‌ نخستين كار است.

وي افزود: روان‌شناسي از دانش‌هايي محسوب مي‌شود كه در جامعه ما رو به گسترش‌اند و به لحاظ اجتماعي نيز نقش روان‌شناسي، نهادينه مي‌شود و به دليل شرايط مردم ما يعني گذار تاريخي و هويت برزخي و سيطره مشهورات شبه مدرن، باعث شده نابساماني‌هاي رواني اجتماعي در اين وادي ديده شود و رجوع به روان‌شناسان زياد باشد. در اين شرايط باورهاي روان‌شناسي مدرن گسترش پيدا مي‌كند و لازم است در اين زمينه كار شود. اين وظيفه دانشگاه‌هاست كه متأسفانه دانشگاه روان‌شناسي مدرن را ترويج مي‌كند.

زرشناس درباره مخاطبان كتابش گفت: مخاطبان اين اثر در گام نخست، دانشجويان روان‌شناسي‌اند و در درجه دوم هر دانشجويي كه به فلسفه و مطالعه علوم انساني علاقمند باشند، دانشجويان روان‌شناسي و مطالعه علوم انساني كه علاقمند باشند و دانشجوياني كه به دنبال نقادي علوم جديدند و با گفتمان فكري افرادي مثل خودم آشنايي دارند، مي‌توانند از اين كتاب استفاده كنند. اين كتاب براي استفاده عموم مردم به ساده‌نويسي و تفصيل يكي از بحث‌ها نياز دارد.
از ديگر تاليفات اين نويسنده حوزه انديشه مي‌توان كتاب‌هاي «مبانی نظری غرب مدرن»، «درباره دموکراسی»، «واژه‌نامه فرهنگی، سیاسی»، «نیهیلیسم »، «جامعه مدنی»،‌«سرمایه سالاری (کاپیتالیسم) مروری کالبدشکافانه بر ماهیت و تطور تاریخی»، «نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران؛ نسل دوم روشنفکری مشروطه و روشنفکری دوران پهلوی»، «چشم اندازی از ادبیات معاصر ایران»، «نیمه پنهان آمریکا؛ مروری کوتاه بر بنیان های نظری و ارکان تمدنی آمریکا»، «بحران جهانی دموکراسی و اندیشه مردم سالاری دینی در ایران»، «پیش درآمدی بر رویکردها و مکتب‌های ادبی دفتر اول؛ عصرباستان تا پایان رمانتیسم»، «نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران؛ مروری بر روشنفکری در غرب، پیدایی روشنفکری در ایران و نسل اول روشنفکران مشروطه» را نام برد.

كتاب «حقیقت فراموش شده انسان؛ جستارهایی از نقد روان شناسی مدرن» نوشته شهریار زرشناس از سوي نشر كتاب صبح در 120 صفحه رقعي منتشر شده است.