نویسنده کتاب صحافخانه حاج احمد که اخیراً برگزیده کتاب سال اردبیل شده است، در معرفی این اثر در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اردبیل گفت: این کتاب توسط نشر چشمه نور در اردبیل به چاپ رسیده و به زندگینامه خاندان «صحاف اسحقزاده اردبیلی» پرداخته که هنر و ابزار صحافی آنها امروز به ما رسیده و خوانندگان کتاب با دریچهای از جایگاه هنر و هنرمندان صحاف و تذهیب اردبیل آشنا میشوند.
حیدر محمدیان اردی با بیان اینکه خاندان صحاف، خوشنویس و مذهب اسحقزاده یک عمر با اهل هنر، علم و کتاب معاشرت داشتند، بیان کرد: این خانواده به کتاب هویت و شخصیت میبخشیدند و زمانی که هنوز صنعت چاپ و نشر در اردبیل راهاندازی نشده بود، با تذهیب، شیرازهبندی و جلدسازی، آثار بدیع و ماندگاری خلق میکردند.
وی اضافه داد: یکی از این کتابهای صحافی شده قرآنی است متعلق به آخرین سال حکومت صفوی که با ابزارهای صحافی چند نسل خانواده اسحقزاده تذهیب و مجلد شده و به عنوان میراثی ارزشمند تاکنون به یادگار مانده است. همچنین تعدادی از ابزارهای فرسوده و زنگزده آنها هنوز در این خاندان حفظ شده که امیدواریم شاهد حفظ و نگهداری آنها در موزه چاپ اردبیل باشیم.
پیشینه صحافی در اردبیل به عصر ایلخانی برمیگردد
این نویسنده ادامه داد: در این کتاب ضمن اشاره به پیشینه هنر صحافی در ایران به اهمیت این حرفه در اردبیل پرداخته شده است. پادشاهان تیموری و صفوی اهمیت خاصی به هنر کتابآرایی قائل بودند و مصحفان علاوه بر تسلط به فن تجلید به هنرهای دیگری چون کاغذ و مقواسازی، تذهیب، رنگسازی و خوشنویسی تسلط داشتند.
قدیمیترین صحاف اردبیل و شاید ایران شخصی است به نام «احمد صحاف» که به سال ۸۶۲ قمری و در عصر ایلخانی وفات یافته و اینک سنگ قبرش در «بقعه شیخ امینالدین جبرائیل پدر شیخ صفیالدین اردبیلی» در روستای «شیخ کلخوران» قرار دارد.
محمدیان اردی ادامه داد: با ورود صنعت چاپ به ایران در زمان فتحعلیشاه قاجار و فراگیر شدن چاپخانهها از دوره مشروطه، خواه ناخواه صحافی سنتی با همه زیباییهایش کنار گذاشته شد. با این وجود صحافانی در این شهر طی این دوران حضور داشتند که امروزه به خانواده اسحقزاده مشهورند و نسل به نسل این شغل، موروثی تاکنون به آنان به ارث رسیده است.
این نویسنده و پژوهشگر اضافه کرد: اولین سند مکتوب درباره صحافخانههای اردبیل نقش مهری است به نام «مجلدخانه اقبال» بر روی یک جلد کتاب درسی متعلق به سال ۱۳۱۲ و اصل مهر برنجی «مجلدخانه لطفعلی صحاف» به سال ۱۳۱۴ شمسی که اکنون در «موزه چاپ و مطبوعات اردبیل» محفوظ است.
بازار سرپوشیده تاریخی اردبیل مرکز صحافی و چاپ اردبیل بود
نویسنده کتاب صحافخانه سرای حاج احمد با بیان اینکه در این کتاب بعد از معرفی کاروانسرای «حاجی احمد» با قدمت ۲۰۰ ساله در محل بازار سرپوشیده تاریخی اردبیل به توصیف صحافی پرداخته شده است، اظهار کرد: با احداث این کاروانسرا تجار رغبت زیادی به اقامت در حجرههای تمیز و زیبای آن داشتند. به همین دلیل این کاروانسرا به مرکزی برای تجارت خارجی اردبیل مبدل گردید. در بازار بزرگ سرپوشیده اردبیل کتابفروشان و صحافان بسیاری در راسته بازار، سرای گلشن و محمدیه (زنجیرلی) وجود داشتند که به تبع آن میرزا اسحق صحاف مغازه شیرازهبندی و صحافی خود را در این کارونسرا اختیار نموده تا نیازهای تجار به دفاتر، صحافی و شیرزاهبندی اسناد و مدارک را برطرف کند.
به گفته محمدیان اردی در این کتاب از زندگی و خاطرات زنده یاد «شیخ هدایت» که پدر و پدربزرگش از صحافان معروف دوره قاجار، زند و صفویه بودند سخن گفته میشود و ضمن معرفی کارهای صحافی آنان به ویژه تذهیب و نقوش حاشیه قرآن با تصاویر رنگی فنون کار ایشان تبیین شده است.
وی در ادامه بیان کرد: میرزا اسحق صحاف چهار پسر داشت که از بین آنها «محمدباقر صحاف» و نوهاش «شیخ هدایت» به حرفه صحافی روی آوردند و برخی از کارهای آنها در مجموعههای شخصی اهالی اردبیل موجود است.
«ابزارهای مقدس صحافی» این خاندان که میراث ماندگار پدرانش است تاکنون حفظ و نگهداری شده و امید که با معرفی آنها نسلهای آینده با فوت و فن نگارگری و صحافی اردبیل آشنا شوند و این هنر به باد فراموشی سپرده نشود. همچنین در این کتاب تصویر این ابزار گنجانده شده و توضیحات کاملی از نحوه استفاده آنها ارائه شده است.
حیدر محمدیان اردی متولد ۱۳۵۳ اردبیل، هفت عنوان کتاب «تاریخ مطبوعات اردبیل»، «تاریخ تحلیلی صدر اسلام»، «پیشگامان چاپ اردبیل»، «تاریخ هنر صحافی و مجلدسازی اردبیل»، «زندگی و آثار حاج ناصح اردبیلی»، «خاطرات یک خبرنگار، علی نورمحمدی خبرنگار و بنیانگذار چاپ و نشر مشگینشهر» و «صحافخانه سرای حاجیاحمد؛ خاندان صحاف اسحقزاده اردبیلی» را چاپ و منتشر نموده است و دو جلد کتاب «هنر کتابآرائی و نگارگری اردبیل» و «خاندان جودت؛ بنیانگذاران بزرگترین چاپخانه، کتابفروشی و روزنامه جودت» از وی در دست چاپ قرار دارد.
این نویسنده موسس «موزه چاپ و مطبوعات استان اردبیل» بوده و کتابهای وی حاصل تحقیق و پژوهشهای میدانی سالهای متمادی است و به عنوان مرجعی مهم از تاریخ فرهنگی اردبیل محسوب میشود.
ششمین دوره کتاب دو سالانه استان اردبیل توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان با همکاری معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و موسسه خانه کتاب در سال جاری اجرا شد و با رای داوران کشوری چهار کتاب از بین کتب ارسالی به عنوان شایسته تقدیر معرفی شدند.
با رای داوران کتاب «صحافخانه سرای حاج احمد» از نشر چشمه نور، دو جلد کتاب از چاپ نشر جهاد دانشگاهی اردبیل و یک جلد کتاب از نشر دانشگاه محقق اردبیلی عناوین کتاب سال ۱۴۰۴ اردبیل را از آن خود کردند.
نظر شما