سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - محمد حقیقت خواه، نویسنده و ناشر: هفته کتابخوانی، فرصتی است برای تأمل دوباره در مورد یکی از بنیادیترین ابزارهای شکلدهی تمدن بشر یعنی «کتاب». کتاب، فراتر از یک کالای مادی و مجموعهای از کلمات و صفحات، تجلیگاه اندیشه، دانش و تخیل انسان است. اما نقش آن در عرصه فردی خلاصه نمیشود.
انتقال و پویایی فرهنگ اجتماعی
کتاب نقشی تعیینکننده و حیاتی در شکلگیری، انتقال و پویایی فرهنگ اجتماعی ایفا میکند. کتابخوانی سرچشمه دانایی است و فرهنگ به عنوان مجموعهای از باورها، ارزشها، هنجارها، نمادها و هنرهای یک جامعه، نیازمند محملی برای ماندگاری و انتقال بین نسلهاست و در این میان، کتاب به عنوان بانک حافظه فرهنگی جامعه عمل میکند.
کتاب، میراث فرهنگی یک ملت را از گزند فراموشی مصون میدارد. تاریخ، اساطیر، ادبیات شفاهی، آداب و رسوم و تجارب گذشتگان، نخست در سینهها بود و با خطر نابودی روبرو. اما با اختراع خط و سپس کتابت، این گنجینهها بر صفحه کاغذ جاودانه شدند. شاهنامه فردوسی تنها یک اثر ادبی نیست، بلکه شناسنامه فرهنگی و تاریخی ملت ایران است که هویت ملی را در طول قرنها حفظ کرده است. کتابهای تاریخی، سفرنامهها و حتی متون کهن دینی، نقشه فرهنگی ما هستند و به ما میگویند که چه کسی هستیم، از کجا آمدهایم و نیاکان ما چگونه میاندیشیده و زندگی میکردهاند. بدون کتاب، فرهنگها به تدریج هویت خود را از دست داده و در جریان جهانی شدن یکسانساز، محو میشوند.
علاوه بر حفظ میراث گذشته، کتاب ابزاری قدرتمند برای نقد و بازسازی فرهنگ اجتماعی است. جامعهای که کتاب نمیخواند، در دگمهای فکری خود محبوس میماند. رمانها، نمایشنامهها و آثار فلسفی، اغلب با به چالش کشیدن هنجارهای موجود، آینهای در برابر جامعه میگیرند و نابرابریها، کاستیها و زوایای تاریک اجتماع را نمایان میسازند. برای نمونه، رمان «همسایهها» اثر احمد محمود، نه تنها داستانی درباره چند شخصیت، بلکه تصویری عمیق از بافت اجتماعی و تحولات سیاسی ایران در یک مقطع حساس تاریخی ارائه میدهد. چنین آثاری به جامعه کمک میکنند تا خود را بهتر بشناسد، درباره خود بیندیشد و مسیر حرکتش را اصلاح کند. کتاب، موتور محرک گفتوگوی اجتماعی و خرد جمعی است. از سوی دیگر، کتاب زبان مشترک و سرمایه نمادین یک جامعه را تقویت میکند.
وقتی افراد یک جامعه کتابهای مشترکی میخوانند، از یک گنجینه واژگانی، ادبی و مفهومی مشترک برخوردار میشوند. این اشتراک، پایهای برای ارتباط عمیقتر و فهم متقابل بهتر فراهم میآورد. ضربالمثلها، اشارههای ادبی و مفاهیمی که از دل متون کلاسیک و معاصر برخاستهاند، به بخشی از زبان روزمره مردم تبدیل میشوند و پیوندهای نامرئی اما مستحکمی بین آنان ایجاد میکنند. این "سرمایه فرهنگی مشترک" باعث انسجام اجتماعی میشود. یادمان نرود هرگاه کتابی به دست جوانی می دهیم شلنگ قلیونی را از او گرفته ایم ودر حقیقت اورا از آسیب های اجتماعی دور کرده ایم
آموزش و توانمندسازی
کتابخوانی عمومی، سطح دانش و آگاهی جامعه را به صورت کلی ارتقا میدهد. جامعهای که مطالعه میکند، شهروندان آگاهتر، نقادتر و مسئولیتپذیرتری پرورش میدهد. این شهروندان در مواجهه با شعارها و اطلاعات نادرست، کمتر مغرضانه عمل میکنند و تصمیمات عاقلانهتری در عرصههای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی میگیرند. کتاب، سواد رسانهای، سواد مالی و سواد عاطفی افراد را افزایش میدهد و آنان را برای مشارکت موثر در جامعه آماده میسازد. یک پزشک، یک مهندس و یک کارگر با مطالعه، نه تنها در حرفه خود مهارت بیشتری کسب میکنند، بلکه به عنوان یک شهروند، درک بهتری از دنیای اطراف خود پیدا میکنند.
پل ارتباطی بین فرهنگها است
ترجمه آثار ادبی و علمی سایر ملل، پنجرهای به روی جهان میگشاید و به ما امکان میدهد تا با اندیشهها، احساسات و شیوههای زندگی مردمان دیگر آشنا شویم. این آشنایی، باعث کاهش تعصبات قومی و ملی شده و درک متقابل و صلح جهانی را تقویت میکند. وقتی رمانی از نویسندهای از فرهنگ دیگر میخوانیم، درمییابیم که در بسیاری از احساسات و آرزوهای بنیادین، با او اشتراک داریم. این «همدلی جهانی» محصول مستقیم مطالعه است. و شاهد هستیم مستکبران تاریخ برای نابودی هر کشوری را دو چیز را هدف می گیرند اول نابودی کتاب و مطالعه را و در مر حله بعد نابودی تحکیم خانوده های آن کشور را متزلزل می کنند تا فرهنگ دانایی در آن کشور به حد نابود برسد.
با این حال، در عصر حاضر و با هجوم فناوریهای دیجیتال و رسانههای سریع، کتاب و فرهنگ کتابخوانی با چالشهای جدی مواجه شده است. کاهش توجه، گسترش فرهنگ تصویری و لذتهای آنی، رقابتی سخت برای کتاب به عنوان یک رسانه عمیق اما زمانبر ایجاد کرده است. اینجاست که نقش نهادهای فرهنگی مانند خانواده، مدرسه و رسانهها در ترویج کتابخوانی دوچندان میشود
خانوادهها با ایجاد «سنت کتابخوانی» در خانه، مدارس با فراتر رفتن از کتابهای درسی و ایجاد انگیزه برای مطالعه آزاد، و رسانهها با معرفی و نقد کتاب و ساختن برنامههای جذاب حول محور کتاب، میتوانند این سرمایه فرهنگی را احیا کنند. کتابخانههای عمومی نیز به عنوان کانونهای اجتماعی و فرهنگی، نقشی حیاتی در در دسترس قرار دادن کتاب برای همه اقشار جامعه، به ویژه قشرهای کمدرآمد، ایفا میکنند. یک کتابخانه تنها انباری از کتاب نیست، بلکه فضایی زنده برای یادگیری، تحقیق و تعامل اجتماعی است
کتاب یک نهاد اجتماعی
باید تأکید کرد که کتاب، تنها یک وسیله برای سرگرمی یا کسب اطلاعات نیست. کتاب یک نهاد اجتماعی است که ساختار فرهنگ را میسازد و پویایی آن را تضمین میکند. کتاب، هم خاطره جمعی ما را حفظ میکند و هم آینده مشترک ما را میسازد. سرمایهگذاری بر ترویج کتابخوانی، در حقیقت سرمایهگذاری بر توسعه پایدار، ارتقای سرمایه اجتماعی و تقویت هویت ملی است. هفته کتابخوانی تنها یک مناسبت نمادین نیست؛ یادآوری این وظیفه خطیر است که بیاییم بار دیگر ارزش کتاب را به خود و جامعهمان یادآوری کنیم. بیاییم با خرید کتاب، مطالعه، هدیه دادن کتاب به یکدیگر و صحبت درباره کتابهایی که خواندهایم، فضایی بسازیم که در آن، «فرهنگ کتاب» به بخشی جداییناپذیر از «فرهنگ اجتماعی» ما تبدیل شود. زیرا جامعهای که کتاب میخواند، آیندهاش را با آگاهی و تدبر میسازد، و جامعهای که از کتاب فاصله میگیرد، محکوم به تکرار گذشته و سردرگمی در حال است.
نظر شما