به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از ستاد خبری سیوسومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، کتاب «الطبقات الکبری» اثر محمد بن سعد بن منیع البصری شاگرد مستقیم و کاتب محمد بن عمر واقدی (صاحب المغازی) از مهمترین منابع سیره و تاریخ اجتماعی صدر اسلام بهشمار میرود. ابن سعد که در نیمه اول قرن سوم هجری میزیست، با بهرهگیری از روایتهای واقدی و دیگر محدثان اثری پدید آورد که نهتنها سیره پیامبر اکرم (ص) را دربر دارد بلکه بهمثابه دایرةالمعارفی از چهرههای نخستین اسلام نیز عمل میکند.
مؤلف علاوه بر اطلاعات گستردهای که درباره صحابه و تابعین و عالمان مسلمان تا زمان خود آورده، به شرحی نسبتاً مفصل از زندگانی رسول خدا (ص) پرداخته است. این کتاب متضمن شرح حال ۴۲۵۰ تن از اشخاصی است که به نوعی سهمی در مصاحبت با پیامبر (ص) داشتهاند. ششصد نفر این اشخاص از بانوان هستند.
ویژگی ممتاز «الطبقات الکبری» در ارائه سیره پیامبر اسلام (ص) نه در قالب روایتی خطی بلکه در ساختاری طبقهبندیشده و مبتنی بر سلسلههای تاریخی و اجتماعی است. ابن سعد در این اثر زندگی پیامبر را در کنار زندگی صحابه، تابعین، زنان صدر اسلام و طبقات علمی و نسبی امت اسلامی روایت میکند، روایتی که از حیث نظم جایگاهی ممتاز در سنت سیرهنگاری دارد.
او در جلد نخست این اثر به زندگی پیامبر اسلام (ص) از ولادت تا وفات میپردازد. این بخش شامل گزارشهای دقیق از نسب پیامبر و تولد تا وفات ایشان (ص) است. ابن سعد در نقل این روایات بهویژه در بخش مغازی بهطور گسترده از استاد خود واقدی بهره گرفته و در مواردی نیز روایتهای متعددی را با ذکر سند و تفاوتهای متنی کنار هم آورده است.
در بخشهای بعدی ابنسعد به ترتیب زمانی و موضوعی، وقایع بعثت، دعوتهای نخستین، هجرت به حبشه، بیعتهای عقبه، هجرت به مدینه و غزوات پیامبر (ص) را با دقتی مورخانه روایت کرده است. او در نقل مغازی از جزئیات نظامی، ترکیب سپاه، مشورتها و حتی توزیع غنائم سخن میگوید و در مواردی روایتهای واقدی را با تلخیص یا نقد همراه میسازد.
از دیگر ویژگیهای این اثر توجه به نقش زنان در صدر اسلام است. ابنسعد در طبقات خاصی، زندگی زنان قریش، زنان مهاجر و زنان انصار را با ذکر نسب، ازدواج، فرزندان و مشارکتهای اجتماعی آنان ثبت کرده است. این بخشها از نخستین منابع تاریخی درباره زنان مسلمان بهشمار میروند. به طور کل میتوان به قول برخی از محققان عصر جدید ابن سعد را موسس تاریخ طبقهبندی شده نامید و اثرش را به عنوان منبعی بی بدیل برای شناخت ساختار اجتماعی جامعه در قرون نخست معرفی کرد.
«طبقات الکبری» در عصر جدید
در فاصله سالهای بین ۱۳۲۲ تا ۱۳۴۷ قمری ادوارد سخو و همکارانش از جمله اوژن میتوخ، فریداک شوالی، ژولیت لیپرت، کارل بروکلمان و… در لیدن و در ۹ جلد منتشر شد که جلد نهم آن فهرست اعلام است.
دومین چاپ در سال ۱۳۵۸ هجری در مصر به کوشش انجمن نشر معارف و فرهنگ اسلامی با مقدمهای از محمدزاهد کوثری انجام شده است. چاپ بعدی نیز توسط دارالشعب مصریه صورت گرفته است. چاپ دیگر نیز به همت احسان عباس توسط دارصادر بیروت به بازار آمد. بنمایه این سه چاپ همان چاپ ادوارد سخو است.
چاپ دیگری نیز به سال ۱۹۹۰ (۱۴۱۰ قمری) به تصحیح محمد عبدالقادر عطا توسط دارالکتب العلمیه در بیروت منتشر شد. پاکیزه بودن این چاپ باعث شد تا دکتر محمود مهدوی دامغانی از این نسخه برای ترجمه فارسی آن بهره ببرد. این ترجمه در هشت مجلد (جلد اول سیره شریف نبوی است) برای نخستین بار در سال ۱۳۷۴ توسط انتشارات فرهنگ و اندیشه منتشر شد. بخشی از این ترجمه را در ادامه میخوانید:
خبر گسیل داشتن پیامبر (ص) نمایندگان خود را با نامه پیش شاهان و دعوت آنان به اسلام و آنچه رسول خدا برای برخی اعراب و دیگران نوشته است:
چون در ذیحجه سال ششم، پیامبر (ص) از صلح حدیبیه برگشت، سفیران خود را پیش پادشاهان فرستاد و برای ایشان نامه نوشت و آنان را به اسلام دعوت فرمود و چون گفته شد پادشاهان نامه بدون مهر را نمیخوانند، انگشتری از نقره که نگین سر خود بود، تهیه فرمود – نگین جداگانه نداشت – و روی آن در سه سطر نوشته شده بود، محمد رسول الله و با آن انگشتر نامهها را مهر میفرمود.
در روز معینی شش نفر از سفیران آن حضرت از مدینه بیرون آمدند و این در ماه محرم سال هفتم بود و هر یک از ایشان به زبان قومی که پیش ایشان فرستاده میشد، صحبت میکرد.
و نخستین سفیری که رسول خدا (ص) عمر بن امیه ضمری بود که او را با دو نامه نزد نجاشی روانه فرمود. ضمن یکی از نامهها نجاشی را به اسلام دعوت کرده و برایش آیاتی از قرآن را نوشته بود. نجاشی نامه پیامبر (ص) را گرفت و بر دیده منت نهاد و برای ابراز تواضع از تخت به زیر آمد و بر زمین نشست و اسلام آورد و شهادتین بر زبان راند و گفت: اگر میتوانستم به حضورش بیایم، میآمدم و نامهای حاکی از پذیرفتن اسلام و تصدیق خود نگاشت و ضمن آن گفت که در راه خدا مسلمان شده است و همراه جعفر بن ابوطالب فرستاد…
نظر شما