به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اصفهان، نمایش «یکتن» به نویسندگی و کارگردانی احسان جانمی، روایت نبرد گردآفرید و سهراب را از شاهنامه به شیوهای آزاد بازخوانی کرده و با نگاهی امروزی، بر مفاهیمی چون هویت، مقاومت، زن معاصر و قهرمانی درونی تمرکز کرده است.
این اثر که به عنوان نخستین تولید باشگاه تئاتر و هنرهای اجرایی سوره در اصفهان و با همکاری خانه تئاتر حوزه هنری و دفتر تخصصی هنرهای نمایشی شهرداری اصفهان اجرا شده، از ۲۳ مهرماه تا ۹ آبان در تالار هنر اصفهان روی صحنه رفت.
نشست نقد و بررسی این نمایش با حضور منتقدان تئاتر، امیر صفاییپور و حسین عبدالهی و احسان جانمی نویسنده و کارگردان این اثر در تالار هنر اصفهان برگزار شد و محور اصلی آن، جایگاه اقتباس در بازآفرینی اسطوره و نسبت متن جانمی با روایت فردوسی بود.
«یکتن» جستوجوی هویت در قاب اسطوره است
امیر صفاییپور، منتقد تئاتر، در آغاز نشست با اشاره به اهمیت اقتباس از متون بنیادین ادبیات فارسی گفت: بازگشت به شاهنامه، تنها بازگشت به یک متن نیست؛ بلکه بازگشت به ریشههای فرهنگی است. آنچه در «یکتن» میبینیم، تلاش برای پیوند میان اسطوره و انسان امروز است. جانمی توانسته با بهرهگیری از ساختار ذهنی و چندلایه، اسطوره را از بستر حماسه خارج کند و به جهان درونی انسان مدرن وارد سازد.
وی در تحلیل ساختار نمایش افزود: نمایش «یکتن» از منطق خطی روایت فاصله گرفته و با استفاده از جریان سیال ذهن، بهنوعی ترجمهی دراماتیک ذهن قهرمان را شکل میدهد. حذف سهراب، درواقع تصمیمی آگاهانه برای تمرکز بر فردیت گردآفرید است؛ زنی که از دل حماسه بیرون آمده تا در جهانی بیمرز میان واقعیت و خیال، با هویت خویش روبهرو شود.
این منتقد تئاتر در بخش دیگری از سخنانش، این اثر را نمونهای از اقتباس خلاق دانست و تأکید کرد: در این نمایش، اقتباس به معنای بازنویسی نیست، بلکه گفتوگویی است میان متن و مؤلف. جانمی در «یکتن» نه از فردوسی تقلید کرده و نه با او مقابله کرده است؛ بلکه کوشیده است در جهانی میان این دو، تئاتری ایرانی و در عینحال جهانی خلق کند.
اقتباس جانمی، روایتی از زن ایرانی و وطن
حسین عبدالهی، دیگر منتقد این نشست نیز ضمن اشاره به جنبههای هویتی نمایش گفت: در «یکتن»، زن دیگر نه تنها نماد مقاومت، بلکه خالق معناست. گردآفرید در روایت جانمی، از قهرمان اسطورهای به انسانی در جستوجوی خویشتن بدل میشود. این بازآفرینی، تصویری از زن معاصر ایرانی است که در مواجهه با بحرانهای اجتماعی و فرهنگی، به بازتعریف جایگاه خود میپردازد.
عبدالهی در ادامه تأکید کرد: نمایش جانمی بهرغم بهرهگیری از عناصر کهن، در فرم و زبان اجرایی، کاملاً مدرن است. او با پرهیز از ملودرام، به سوی تراژدی مدرن حرکت کرده؛ تراژدیای که در آن شکست و تنهایی، وجهی فلسفی و درونی پیدا میکند. این شیوه اقتباس، بیشتر از آنکه به تکرار اسطوره بپردازد، آن را در ذهن مخاطب بازسازی میکند.
از بازخوانی شاهنامه تا درام هویت معاصر
احسان جانمی، نویسنده و کارگردان نمایش «یکتن» در پاسخ به پرسش منتقدان درباره منطق اقتباس خود گفت: من همیشه دغدغه بازسازی هویت فرهنگی را در آثارم داشتهام. پس از تجربههای اجتماعی چند سال گذشته، احساس کردم زمان آن رسیده تا از دل میراث ادبی خود، بهویژه شاهنامه، دوباره به مفهوم هویت بازگردم. قصه گردآفرید برایم فرصتی بود تا از حماسه به درام، و از قهرمان بیرونی به قهرمان درونی حرکت کنم.
وی در توضیح غیبت سهراب در روایت خود افزود: حذف سهراب تصمیمی آگاهانه بود. میخواستم تمرکز نمایش بر تنهایی و خودیابی گردآفرید باشد.
کارگردان نمایش «یک تن» ادامه داد: در اجرای آثارم همواره سعی میکنم زمان را با روح اثر هماهنگ کنم. برای نمونه، نمایشی از بهرام بیضایی که در اصل سه ساعت اجرا داشته، در اجرای نخست من ۱۱۰ دقیقه بود و بعدها با تغییرات اجرایی به ۷۰ دقیقه کاهش یافت. با این حال معتقدم هنوز ۱۰ دقیقه اضافی در آن وجود داشت. هیچ دیالوگی حذف نکردم، اما با تغییر رفتار اجرایی، زمان اثر را کوتاهتر کردم. به باور من، باید فرزند زمانه خود بود و تماشاگر امروز تحمل تئاترهای طولانی را ندارد.
وی در پایان گفت: تأثیر اندیشههای سهروردی و فلسفه اشراق در آثارم همواره مشهود است و علاقه فلسفی من به این نوع تفکر سبب شده در اغلب نمایشهایم جریان زن و هویت او را در نسبت با زمانه و تفکر بررسی کنم. هرچند نگاه من فمینیستی نیست، اما مسئله زن و نگاه به او در سه دهه اخیر برایم دغدغهای مداوم بوده است.
نظر شما