سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): یزد یکی از استانهای فرهنگی کشور به شمار میرود که از دیرباز با مفاخر مهم خود شناخته میشود و علاوه بر بافت تاریخی معماری به بافت تاریخی فرهنگ آن نیز توجه ویژهای شده است.
افرادی همچون اسلامی ندوشن، آذریزدی و ایرج افشار ازجمله مفاخر فرهنگی یزد هستند.
به مناسبت با یکصدمین زادروز وی گفتوگویی با حسین مسرت نویسنده و پژوهشگر یزدی که با ایرج افشار دوستی دیرینه دارد پرداختهایم.
حسین مسرت، کتابدار مرجع، نسخهشناس، فهرستنگار کتابهای چاپ سنگی و خطی، و پژوهشگر ایرانی است که نخستین مقالهاش را در سال ۱۳۵۶ در روزنامه اطلاعات منتشر کرد و تاکنون بیش از ۱۰۰۰ مقاله و ۹۵ عنوان کتاب از او به چاپ رسیده است.
وی در گفتوگو به مناسبت صدمین سال زادروز استاد ایرج افشار، با تجلیل از این چهره ماندگار فرهنگی، به تشریح خدمات و ویژگیهای او پرداخت.
اعجوبهای با استعداد خدادادی
مسرت، ایرج افشار را اعجوبهای با استعداد خدادادی توصیف کرد که میتوانست به خوبی از علم و دانش خود استفاده کند و در نوشتن کتاب و مقاله تبحر خاصی داشت. به رغم دانش فراوان و شهرت جهانی او به عنوان ایرانشناس، قاجارشناس، نسخهشناس و خطشناس، افشار هرگز در دوران حیات خود اجازه برگزاری مراسم بزرگداشت را نداد. تنها اجازه چاپ کتاب دو جلدی ارجنامه ایرج افشار را صادر کرد و برای شناخت بهتر او، مطالعه این کتاب ضروری است.
پس از درگذشت افشار، چندین کتاب در تجلیل از او گردآوری و تدوین شد. کتاب فرزانۀ ایرانمدار به کوشش احسان شکراللهی و غلامرضا امیرخانی، و سه کتاب از سید فرید قاسمی با عناوین ایرانشناس مجلهنگار، ایرج افشار و کتابورز اطلاعرسان: برگی از شناختنامۀ ایرج افشار از آن جمله است. مسرت نیز در سال ۱۳۹۰ کتاب یزدشناس نامور را درباره پژوهشهای استاد افشار با تکیه بر آثار یزدشناسی او نوشت که در شمارگان کم چاپ شد. همچنین ویژهنامههایی مانند مهرنامه، دو ویژهنامه از مرکز میراث مکتوب، ویژهنامه بخارا و ویژهنامه مجلۀ یزد و یزدیها به چاپ رسید. در خلال این ویژهنامهها دهها مقاله، مطلب، گفتار، زندگینامه، نقد و بررسی آثار و خلقیات و پژوهشهای افشار منتشر شد. همچنین فیلمی با عنوان فرزانۀ فروتن ایرانمدار ما با الهام از شعری از شفیعی کدکنی توسط سیدجواد میرهاشمی ساخته شد.
بسیاری از مقدمههای کتابهای افشار در سفرها و حتی در روستاها نوشته میشد. او در سفرها یادداشت برداری میکرد و پس از تعطیلی مجلۀ آینده به دلایلی از جمله مشکلات چشمی و برخی مشکلات دیگر، مجموعه گفتارهایی با عنوان تازهها و پارههای ایرانشناسی را در مجلۀ بخارا منتشر میکرد. این نوشتهها حاصل دستاوردها، اطلاعات جدید، آگاهیهای تازه و سفرنامههایش بود. برای مثال وقتی به یزد میآمد، مینوشت حسین مسرت را دیدم و نکته تازهای گفت، یا در اسفراین نسخه خطی نزد فردی خاص مشاهده کردم که حاوی پنجاه شرح حال شاعر است. این تازهها و پارهها، دستمایه کارهای پژوهشی بعدی میشد و نشان میداد او هیچگاه بیکار نمینشست و قلم توانایش همواره در گردش بود.
وی ادامه داد: ویژگی بارز استاد افشار، سخاوت علمی او بود. بسیار مهربان و دست و دلباز بود. او تلفن همراه نداشت، اما در هر ساعت از شبانهروز، اگر در خانه بود، به تماسهای تلفنی از سراسر ایران درباره مباحث تاریخی، فرهنگی و بزرگان ایران پاسخ میداد، بدون آنکه بداند طرف مقابل کیست.
مسرت به تاریخچه نگارش کتاب تاریخ یزد اثر ایرج افشار اشاره کرد و گفت: امروز در یزد حدود صد کارخانه دار سرشناس داریم که به توسعه فعالیتهای اقتصادی مشغولند و برای نسلهای بعدی خود سرمایهگذاری میکنند. در مقابل، افرادی مانند مرحوم حسین بشارت بودند که با وجود دارا بودن مدرک لیسانس حقوق و مالکیت کارخانۀ شرق یزد، به دلیل وضعیت مالی خوب، نزد استاد افشار آمد و اعلام کرد میخواهد کاری برای فرهنگ یزد انجام دهد. استاد افشار پیشنهاد مجموعه کتابهایی با نام گنجینۀ حسین بشارت را داد. در دوران حیات افشار، حدود بیست عنوان کتاب در این گنجینه چاپ شد. قرار بر این بود که با برگشت سرمایه هر کتاب، کتاب بعدی منتشر شود، اگرچه کتابهای تصحیح متون معمولاً بازدهی مالی ندارند و آقای بشارت شخصاً هزینه بسیاری از آنها را تقبل میکرد.
خدمات ارزنده به یزد؛ از نجات آثار خطی تا تألیف کتاب
در پاسخ به این پرسش که استاد ایرج افشار چه خدماتی به یزد انجام دادند، مسرت گفت: آقای افشار نزدیک به ۲۰ کتاب و بیش از ۱۲۰ مقاله درباره یزد دارد. در کتاب یزدشناس نامور نوشتهام که خدمتی که استاد افشار به یزد و آثار باستانی و کتابشناسی یزد کرده است، بر هیچکس پوشیده نیست.
وی ادامه داد: چاپ بیش از ۱۲۰ مقاله و دهها کتابی که سالها در گنجینۀ کتابخانههای خطی ایران خاک میخوردند و کسی در اندیشۀ چاپ آنها نبود، مانند کتاب تاریخ یزد اثر جعفری، تاریخ جدید یزد اثر احمد کاتب، جامع الخیرات، جامع مفیدی اثر مستوفی بافقی، جامع جعفری اثر طرب نائینی، از جله فعالیتهای او درباره یزد بود، کتابهایی بودند که سالها در گنجینۀ کتابهای خطی بود و استاد افشار این کتابها را به دست آورد و بازخوانی کرد و یادداشت و مقدمه و مؤخره نوشت و باعث شد که الان استان یزد در مقایسه با دیگر استانهای ایران، دارای بیشترین کتابهای تاریخی باشد.
وی ادامه داد: قدیمیترین کتابی که شما درباره اصفهان پیدا میکنید، مربوط به دوران قاجار هست، اما یزد دو کتاب قدیمی مربوط به سدۀ نهم هجری دارد. من در کتاب یزدشناس نامور، پژوهشهای یزدشناسی استاد افشار، فهرست کامل کتابهای ایرج افشار که درباره یزد کار کردهاند مانند یادگارهای یزد، یزدنامه، دیوان وحشی بافقی، منظومات و منشآت شرفالدین علی یزدی، واژهنامۀ یزدی را آوردهام.
نظر شما