سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): سمیه حسننژاد: وضعیت افغاستان؛ از چند دهه اخیر، جزو پُربحثترین بخشهای خبری و تحلیلی رسانهها بوده و علاوه بر ناآرامیهای نظامی و افت و خیزها در عرصه سیاست داخلی، مسائل فرهنگی این سرزمین نیز دستخوش رویکردهای واکنشبرانگیزی بوده است. ازجمله اعلام موضع جدید حکومت، از زبان معاون علمی وزارت تحصیلات عالی، درباره تدریس کتابهای نویسندگان ایرانی و چاپ ایران و کتاب نویسندگان زن در دانشگاهها.
بنابراعلام این مقام حکومت طالبان، تدریس کتاب نویسندگان ایرانی و چاپ ایران، همچنین کتابهایی که نویسندگانش زن هستند در دانشگاههای افغانستان ممنوع است. ضیاءالرحمن آریوبی، معاون علمی وزارت تحصیلات عالی حکومت طالبان، در نامهای به دانشگاهها و مراکز تحصیلات عالی نوشته در شماری از واحدها و مضامین درسی نظام قبل، تاکنون تجدید نظر و بازنگری نشده و این دروس با «اصول شرعی و پالیسی نظام» در تضاد است.
استاد سعید، رئیس اتحادیه سراسری ناشران افغانستان، در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، درباره این رویکرد، دولت افغانستان بیان کرد: این طور نیست که تدریس همه کتابهای نویسندگان ایرانی ممنوع شده باشد؛ بلکه برخی از منابع که از دید طالبان به دلیل اختلافات، فکری و مذهبی در افغانستان مناسب نیست را ممنوع اعلام کردهاند؛ بهعبارت دیگر، میگویند به اختلافات مذهبی دامن زده نشود و مانع ورود تفکرات غربی به افغانستان بشوند؛ بنابراین تدریس کتابهای ویژه و خاص، ممنوع اعلام شده است.
به گفته وی، کتابهایی که با اندیشه و تفکر طالبان برابر نیست، ممنوع است. ازجمله کتاب نویسندگان افغانستانی، که با اندیشه و تفکر حکومت همخوانی ندارد نیز ممنوع اعلام کردهاند؛ میگویند، این کتابها خلاف پالیسی ماست.
استاد سعید، با اشاره به رویکرد حکومت طالبان، به تولید و عرضه کتاب نویسندگان زن، بیان کرد: در افغانستان کتاب درسی هم اگر از نظر فکری و اندیشه، مطابق دید و استراتژی طالبان نباشد، یا رد میکنند یا تصحیح. بنابراین بعد از تصحیح، اجازه تدریس کتابها صادر میشود و فرقی بین کتاب نویسنده زن و مرد وجود ندارد.
وی تاکید میکند که کتابهای ایرانی بازار خوبی ندارد، چون مردم نمیتوانند آزادانه هرچیزی که بخواهند، مطالعه کنند، همه چیز بررسی و دقت میشود. در وزارت اطلاعات و فرهنگ، کمیسیون تصحیح، کتابهای تحصیلات عالی را بررسی میکند.
رئیس اتحادیه سراسری ناشران افغانستان، درباره وضعیت صادرات کتاب از ایران به افغانستان و نشر کتاب در این کشور، گفت: بهطور کل وضعیت چاپ و نشر خوب نیست؛ دلیل اصلی هم فقر و شرایط اقتصادی مردم است. پیشتر هم حکومت به کتاب، چندان نگاه ویژهای نداشت اما وضعیت اقتصادی مردم، خوب بود؛ بنابراین کتاب میخریدند؛ علاوه براین زنان اجازه رفتن به دانشگاه را داشتند؛ بنابراین خریدار کتاب بودند.
استاد سعید، در ادامه شرایط بد اقتصادی و ممنوعیت ورود دختران به دانشگاه را دو عامل اصلی رکود بازار کتاب در افغانستان، میداند. همچنین به تضعیف جریان ورود کتاب از ایران به افغانستان و واردات کتابهای انگلیسی اشاره میکند و میگوید: کتابهای انگلیسی و حتی تولید کتاب افغانستان ضعیف شده است. درگذشته که اقتصاد مردم، خوب بود، دوهزار دو هزار نسخه، کتاب چاپ میکردیم اما حالا ۵۰ یا ۱۰۰ نسخه منتشر میشود؛ چون خرید و بازار نیست و میدانیم اقتصاد، «عرضه و تقاضا» است.
بدحالی کتابفروشیهای افغانستان
رئیس اتحادیه سراسری ناشران افغانستان به تاثیر سیاستهای طالبان و البته شیوع ویروس کرونا بر فعالیت کتابفروشیها اشاره میکند و میگوید: ظرف چهارسال حکومت طالبان و پیشتر در دوره فشار کرونا، بیش از ۳۰۰ ناشر و کتابفروش، پیشیه خودشان را ترک کردند؛ علاوه براین به قدری اقتصاد نشر، ضعیف شده است که به سختی نفس میکشند و فقط میتوانند قوت لایموت خود را تامین کنند. فشار تصحیح و بازنگری کتابها و فشار اقتصادی دو دلیل، ضعف بازار کتاب در افغانستان است.
به گفته این فعالان نشر در افغانستان، برای نویسندهها در افغانستان نه مجال وجود دارد و نه تشویقی. ااگر توان اقتصادی وجود داشته باشد، مردان در انتشار کتابهایشان در اولویت هستند اما زنان به دلیل مسائل مختلفی که دارند؛ ازجمله در تحصیلشان، باید بگوییم وقتی درس نباشد، کتاب چه جایگاهی خواهد داشت؟
کسانی که توانمندی دارند، کتابهایشان را خارج ازافغانستان چاپ میکنند اما در افغانستان به ندرت، کتابهایشان را مینویسند و چاپ میکنند و حمایت میشوند. ناشران خصوصی هم امروزه خودشان در بنبست هستند؛ بنابراین چگونه میتوانند کتاب زنان نویسنده را چاپ کنند؟
مجتبی نوروزی، کارشناس توسعه روابط فرهنگی و بینالمللی نیز در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، درباره رویکردهای حکومت طالبان به فرهنگ و فعالان حوزه کتاب در این کشور بیان کرد: نوع نگاه طالبان، به مقوله فرهنگ یک نوع بسته و متصلب و کاملاً سختگیرانه است که در ظاهر امر، این نظام مبتنی بر یک خوانش وحشیانه از اسلام است اما واقعیت و باطن امر، نوعی نگاهی کنترلی برای کنترل جامعه و کنترل قدرت وجود دارد. نشانه این رفتار سختگیرانه را دستگیری برخی صاحبنظران به واسطه اظهارنظر میداند.
این کارشناس روابط بینالملل، معتقد است، وضع مالیاتهای سنگین، برای ناشران و کتابفروشان، همچنین ایجاد محدودیتهای سختگیرانه، نشان از وعدههای خلاف واقع، و شعارگونه حاکمان در ابتدای شکلگیری حکومت دارد. نوروزی نیز مانند استاد سعید، تاکید دارد، ممنوعیت ورود دختران به دانشگاهها بر بازار کتاب، تاثیرات منفی درخورتوجهی داشته و صدور فرمان اخیر حاکمان در افغانستان، در امتداد رفتارها و اعمال محدودیتهای گذشته است. بنابراین طالبان، هیچ نوع نگاه فرهنگی را برنمیتابد.
نوروزی درباره ادعای حاکمان مبنی بر تدریس کتابها بعد از بررسی، تاکید دارد که این رویکردها و ادعاها دروغ است و صرفاً برای رهایی پیدا کردن هرچند موقت از فشار جامعه جهانی مطرح میشود، مشابه وضعیتی که درباره ممنوعیت ورود دختران به مدارس اعلام شده بود اما هیچگاه محقق نشد. این کارشناس روابط بینالملل میگوید: طالبان به صراحت و رسماً دروغ میگوید.
فرهنگ در تنگنا
وضعیت نشر در افغانستان، بیش از آنکه نتیجه عوامل صرفاً اقتصادی باشد، محصول ساختار بسته و کنترلگرانه حاکمیت است. فشار سانسور و الزام بازنگری کتابها، نهتنها کیفیت و تنوع آثار را کاهش داده، بلکه موجب مهاجرت نخبگان نیز شده است. از سوی دیگر، ضعف قدرت خرید مردم و حذف زنان از چرخه آموزش، بازار کتاب را کوچکتر کرده و ناشران را ناگزیر به چاپ شمارگان بسیار محدود کرده است؛ وضعیتی که بهمرور موجب عقبنشینی فعالان بخش خصوصی و تعطیلی کتابفروشیها شده است. در چنین فضایی، کتاب از کارکرد اصلی خود بهعنوان ابزار گسترش آگاهی فاصله میگیرد و به کالایی کماثر و گاه کنترلشده تبدیل میشود. بهنظر میرسد اگر این چرخه ادامه پیدا کند، خطر شکلگیری خلأ فکری جدی در جامعه افغانستان وجود دارد؛ خلائی که میتواند پیامدهای اجتماعی و فرهنگی بلندمدتی داشته باشد.
نظر شما