سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – نیلوفر شهسواریان: نام حمید اباذری با کتابهای ادبی برای کودکان و نوجوانان که ریشه در جغرافیا، محیط زیست و طبیعت ایران دارند، گره خورده است؛ آثاری همچون «آساره و ماغ ماه» از انتشارات محراب قلم و «انجمن یوزهای شریف» از انتشارات نردبان. او کتاب جدیدی به نام «خلیج فارس» نوشته که انتشارات فنی ایران آن را منتشر کرده و همینطور بهتازگی برندهی جایزهی کتاب مهر از سوی داوران نوجوان برای نوشتن کتاب «یک ماجرای عاشقانهطور» شده است. این دو اتفاق بهانهای شد تا با این نویسنده به گفتوگو بنشینیم.
چه شد که به فکر نوشتن کتاب «خلیج فارس» افتادید؟
پیشنهاد اولیه نوشتن این کتاب را آقای عموزاده خلیلی لطف کردند و به من دادند. در واقع انتشارات نردبان تصمیم گرفته بود مجموعه کتابی تحت عنوان «کی؟ چی؟ کجا؟» با موضوع ایران منتشر کند. البته عنوان پیشنهادیشان در ابتدا متفاوت بود اما وقتی این نام را در بین موضوعات دیدم با اشتیاق پیشنهاد دادم و خوشبختانه موافقت شد.
موضوع خلیج فارس در سالهای اخیر مورد بحث جدی قرار گرفته؛ از نام آن گرفته تا مالکیتش. آیا نوشتن این کتاب بر اساس همین بحثها بوده و چقدر مهم است کودکان در جریان این موضوعات قرار بگیرند؟
این کتاب از یک مجموعه با هدف گستردهتری بود ولی مطمئناً انتخاب و پرداختن به خلیج فارس نمیتواند بدون در نظر گرفتن این مسائل باشد. خلیج فارس مسالهای است که به هویت ملی ما ایرانیها گره خورده و نمیتوان از کنار حواشی و افکار و نیتهای شومی که دامن پاک آن را گرفته به راحتی گذشت. اما در خصوص قسمت دوم سوالتان و اهمیت این مسائل برای کودکان و نوجوانان، به نظرم این مساله برمیگردد به دو چیز: یکی همان هویت ملی ما و آشنا شدن با موضوعی مثل خلیجفارس که تاریخی عمیق از ما و نیاکانمان را در امواج خودش دارد و آشنایی با آن به کودک و نوجوان ایرانی کمک میکند تا بهطور دقیق، علمی و مستند به بخشی از هویتش آگاهی پیدا کند و به آن چیزی که نامش را وطن و ارزشهای ملی میگذارند، با اعتماد به نفس بیشتری نگاه کند. همچنین پرداختن به دلایل اصلی این حواشی، از نام گرفته تا مالکیت، به او کمک میکند که با پشت پردهی یکسری قصدها و نیتها آشنا شود که آنها که پشتشان هستند نه خیر و صلاح ما را میخواهند و نه کشورهای اطراف خلیجفارس را که روی نام و یا مالکیت برخی از جزایر آن با تنها کشور شمالی آن، اختلاف نظر دارند.
کودکان و نوجوانان چقدر از مباحث جغرافیایی استقبال میکنند و فکر میکنید این کتاب چه کمکی به آنها میکند؟
پاسخ به این سوال برایم سخت است چون نیاز به پژوهش و بررسی جداگانه دارد. در مورد این کتاب و سایر کتابهای ارزشمندی که در مورد خلیجفارس برای کودکان و نوجوانان نوشته شده میتوانم بگویم که خلیجفارس صرفاً یک جغرافیا نیست و این خلیج شگفتانگیز چنان با موضوعات دیگری از جمله تاریخ، محیط زیست، اقوام، فرهنگهای گوناگون و بیش از همه با روایتها، قصهها و افسانههای رازآلود تنیده شده، که نوشتن از خلیجفارس آن را تبدیل به یک روایت کلانتر از صرف یک موضوع خاص مثل جغرافیا میکند.
به نظر شما کتابهای علمی نویسندگان ایرانی حوزه کودک و نوجوان چقدر برای آشنایی مخاطبان با جغرافیای ایران موفق بوده و چه خلأهایی دارد؟
اجازه میخواهم باز هم قسمت اول سوالتان را بیپاسخ بگذارم. در خصوص قسمت دوم سوالتان گمان میکنم بزرگترین خلأ در این خصوص کمبود آثاری است که از شکل دانشنامه و مرجع عبور کرده و اطلاعات را با روایت و داستان آمیختهاند. در واقع به نظرم شکلی از ناداستان که با روایت و داستان آمیخته شده و به نوعی ناداستان روایی باشد، مطمئناً در این حوزه میتواند نقش مثبتی ایفا کند و البته آثار بسیار خوبی در این فرم نوشتاری خلق و منتشر شده است اما به نظرم همچنان خلأ اینجور کتابها حس میشود.
لطفاً در مورد تصاویر کتاب بفرمایید که چقدر به کار شما کمک کرده است؟
لازم است از تصویرگر محترم اثر، خانم هراتی، تشکر کنم که به خوبی توانستهاند با آثارشان به متن کمک کنند تا آن چیزی که در متن آمده یا نیاز به وضوح و شرح بیشتری دارد، بهتر به مخاطب نوجوان منتقل شود. تصاویر کتاب از صرف تزئین و یا بازنمایی عبور کردهاند و چیزی به متن اضافه کردهاند.
وقتی یک کتاب را مینویسید، اول به چه کسی میدهید تا بخواند، و چند بار بازنویسی میکنید؟
راستش برای کتابهای مختلف معمولاً از عزیزان متفاوتی استفاده میکنم. در هر حال کسانی که فرصت خواندن یک اثر را داشته باشند، کم هستند و متاسفانه به مخاطب اصلی کتاب که کودک و یا نوجوان باشد، دسترسی محدودی دارم. از نویسندگان، کارشناسان و منتقدان به دلیل مشغلههایشان نمیشود در این زمینه خیلی انتظار داشت اما معمولاً سعی میکنم از چند نفر کمک بخواهم. برای کتاب «خلیجفارس» خوشبختانه از همان مرحلهی ایده تا طرح و حتی در زمان نوشتن و پایان آن، مدیر ادبی مجموعه، آقای فریدون عموزاده خلیلی عزیز و مدیر انتشارات و همینطور گروهی سه نفره از کارشناسان پروژه، همراه این کتاب و دیگر کتابهای مجموعه «کی؟ چی؟ کجا؟» بودند و در هر مرحله نظرات ارزشمندشان را منتقل میکردند. مطمئناً نظراتشان تاثیر مثبتی در این اثر داشت. معمولاً هر بار بعد از شنیدن نظرات عزیزانی که اثر را خواندهاند و یا ناشری که آن را بررسی کرده، از اثر فاصله میگیرم و بعد بازنویسی را انجام میدهم که ممکن است دهها بار باشد تا زمانی که به نظرم برسد دیگر کامل شده است. در واقع تجربه بهم ثابت کرده که در برابر هیچ نظری گارد نگیرم و با کمال میل نظرات را بپذیرم و بررسی کنم.
در مورد منابعی که برای تالیف یا گردآوری این کتاب استفاده کردید بفرمایید.
خوشبختانه در مورد موضوع خلیجفارس با توجه به کارهای بزرگی که انجام شده بهویژه همایشها، پژوهشها و همچنین گروههایی که به صورت غیرانتفاعی و شخصی روی این موضوع کار کرده بودند، منابع بسیاری موجود است. از این جهت میگویم خوشبختانه چون مدتی قبل برای یک اثر داستانی کوتاه وقتی در خصوص دریای خزر به دنبال منابع میگشتم کمبود منابع در مورد این موضوع برایم بسیار عجیب بود و چالش بزرگی برایم بود. باید تمام منابع، حداقل آنهایی که امکان دسترسی به آنها را دارم، بررسی و مرور کنم و هیچ چیز را از قلم نیندازم؛ بهویژه در خصوص مسائل تاریخی مرتبط با خلیجفارس. چه این مسائل تاریخی در خصوص جغرافیای کهن خلیجفارس باشد، چه نظر کاشفان اولیه آن و حتی از نظر مسائل محیط زیستی و موجودات آن. همانطور که قبلاً گفتم خلیجفارس را باید در حوزهها و موضوعات مختلفی بررسی کرد و مطمئناً نمیتوان در همهی موارد متخصص بود و گاه در میان منابع به اختلاف نظر برمیخوردم و به خاطر همین مساله از ناشر درخواست کردم منابعم حتماً در کتاب بیاید. نمیدانم گفتنش درست است یا نه، اما با وجود اینکه چند سالی از نوشتن این اثر میگذرد و حدود چند ماه هست که کتاب منتشر شده، هنوز گاهی کابوس میبینم که نکتهای در کتابم مغفول مانده یا اشتباهی در مستندات آن پیش آمده است!
هفته گذشته شما برنده دوازدهمین جایزه کتاب مهر در بخش تالیف در گروه سنی ۱۳ تا ۱۵ سال شدید. به نظرتان جایزه مهر چقدر موثر است و چه حسی داشتید وقتی این جایزه را برنده شدید؟
بدون شک خیلی خوشحال شدم. راستش از دو جهت اصلاً انتظار نداشتم در این دوره رمان «یک ماجرای عاشقانهطور» شانسی داشته باشد: هم از این نظر که رمانها و نامهای بزرگی در این دوره شرکت داشتند و هم از این نظر که چه قبل از چاپ و چه بعد از چاپ در مورد فرم اثر به من تذکر میدادند که مخاطب، بهویژه نوجوان، نمیتواند با پیچیدگی اثر کنار بیاید و آن را پس میزند. تا حدی به آنها حق میدادم چون در این رمان سه روایت با سه شکل متفاوت، یعنی روایت اولشخص، نمایشنامه و دیالوگ، پیش میرود و در نهایت هر سه به یک نقطه میرسند. در این روزگار که ما بزرگترها هم ترجیح میدهیم با یک روایت سرراست و آشنا همراه شویم، این دغدغه دور از واقعیت نبود اما اینکه در جایزهای که تنها داورانش نوجوانها هستند، این رمان برگزیده شد، بسیار برایم ارزشمند بود.
به نظر من مهمترین تاثیر و اهمیت این جایزه حضور و فعالیت و نقش نوجوانها در یک فعالیت بزرگ و جمعی است و اینکه چه کتابی برگزیده شود، در درجه اهمیت بعدی قرار میگیرد. چند سال قبل افتخار داشتم برای رمان «آساره و ماغ ماه» نشان برگزیده این جایزه را از دست نوجوانهای عزیز دریافت کنم و در همین چند سال، گروههای شرکت کننده از سراسر ایران در این رویداد بیشتر شده و امیدوارم روز به روز نوجوانهای بیشتری از گوشه و کنار ایران به این رویداد مهم اضافه شوند و روزی ما این جایزه را به شکل ملی داشته باشیم.
به نظرتان کدام کتابها با موضوع جغرافیا و تاریخ برای کودکان و نوجوانان موفق بوده که بخواهید معرفی کنید.
مطمئناً کتابهای زیادی با این موضوعات منتشر شده و موفق از نگاه من، بهعنوان نویسندهای که به دنبال شکلهای نو و متفاوت روایت در یک موضوع هستم، ممکن است با تعریف موفق از نگاههای دیگر متفاوت باشد. از نظر من مجموعهی «کی؟ چی؟ کجا؟» که ترجمهی آن در نشرهای متفاوتی مثل نردبان، پیدایش و طوطی منتشر شده و این کتاب «خلیجفارس» نیز در ادامهی آن مجموعه در کنار کتابهای دیگری مثل «زایندهرود» و «نقش جهان» چاپ شده خواندنی است. مجموعهی «چراهای شگفتانگیز» از انتشارات محراب قلم که در آن از نظر جغرافیایی به استانها پرداخته شده جذاب است. همچنین مجموعه کتابهای «زیست ایران» ار انتشارات نردبان، به قلم آقای اردوان زرندیان که تا به حال سه جلد «جنگلهای هیرکانی»، «جنگلهای مانگرو» و «جنگلهای زاگرس» از آن منتشر شده و نگاهی محیط زیستی دارد اما به نظرم از نظر جغرافیایی هم ارزشمند است. کتاب «خلیجفارس از گذشته تا کنون» هم، که از منابع من در نوشتن «خلیجفارس» بود و انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان آن را منتشر کرده، از جمله کتابهای خوب و موفق با موضوع جغرافیا و تاریخ است. حدود ۴ سالی هم میشود که یک مجموعه ده جلدی کتاب تصویری را برای کودکان و نوجوان شروع کردهام و تا به حال ۸ جلد آن را با موضوع البرز، زاگرس، دریای خزر، خلیجفارس، بیابان لوت، دشت کویر، جنگلهای هیرکانی به ناشر تحویل دادهام و دو جلد باقیمانده را هم، با نامهای «مکران» و «ارسباران» بعد از طی مراحل پژوهش و نوشتن، به ناشر تحویل میدهم. جلد اول آن با عنوان «حیوانات در حال انقراض» منتشر شده و جلد دوم نیز با نام «اینجا کسی گم نمیشود» با موضوع خلیجفارس در انتشارات مهرک در حال انتشار است. سعی کردهام با نگاه و روایت داستانی در کنار اطلاعات علمی و مستند، کاری کنم که مخاطبان کودک با این موضوعات همراه شوند. امیدوارم در نهایت این آثار مناسب باشند و مخاطب را جذب کنند.
نظر شما