کرامت یزدانی در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در شیراز، با اشاره به شخصیت تاریخی کرتیر، موبد موبدان دوران ساسانی، اظهار کرد: کرتیر یکی از نیرومندترین و بانفوذترین شخصیتهای مذهبی ایرانزمین در این برهه از تاریخ بوده است. این روحانی بلندپایگاه، در سده سوم میلادی، در عرصه قدرت و مذهب بر دیگران برتری داشت. بسیاری از افراد، بر اساس برداشتهای سطحی از چهرهنگاری و فعالیتهای او، وی را چهرهای مستبد و خشن معرفی کردهاند؛ اما زندگی سیاسی و دینی این روحانی و قاضیالقضات ایران باستان نیازمند بازنگری و تحلیل دوباره است تا سایر ابعاد شخصیت او روشن شود.
این پژوهشگر با اشاره به یادگارهای تاریخی کرتیر افزود: سنگنگارهها و سنگنبشتههای وی در نقش رجب و نقش رستم مرودشت، برمدلک شیراز، سراب بهرام نورآباد و سرمشهد کازرون همچنان پابرجاست. در کتیبههای چهارگانه خود، کرتیر به مقام و خدمات خویش برای آبادانی کشور، ملت، استواری دین زرتشتی و تقویت قدرت شاهان ساسانی اشاره کرده است.
یزدانی ادامه داد: کتیبههای کرتیر نشان میدهد که او دارای جایگاهی بلندمرتبه بوده است؛ بهگونهای که در سراسر تاریخ حکومت ساسانی، هیچ موبد یا شخصیت دینی دیگری نتوانسته همچون او، اثری کتیبهای را برای همیشه در دل کوهها و صخرهها جاودانه سازد. نکته مهم در این سنگنبشتهها، مشابهتهایی است که با ارداویرافنامه دارد. کرتیر همچنین تأکید میکند که بر اثر پایبندی و اطاعت از آیین زرتشتی، به مرحله کشف و شهود رسیده است.
به گفته این نویسنده، سنگنبشتههای کرتیر از نظر موضوعی، تاریخی، دینی، جغرافیایی و زبانشناختی، از مهمترین آثار مکتوب برجامانده از دوران ساسانی هستند. تمامی این آثار به زبان فارسی میانه (پهلوی) و خط پهلوی کتیبهای یا منفصل نگاشته شدهاند و در نقش رستم، سمت راست نگاره شاپور اول و دیواره بنخانه (کعبه زردشت)؛ در نقش رجب، سمت راست نگارکند پیروزی شاپور اول؛ و در سرمشهد کازرون، بالای پیکره بهرام دوم ساسانی قرار دارند.
وی افزود: این کتیبهها قدیمیترین شواهد مکتوب بومی درباره اصول بنیادی مزدیسنا پس از سنگنبشتههای هخامنشی محسوب میشوند و از لحاظ زمانی، شش قرن با ادبیات مکتوب پهلوی و هزار سال با کهنترین نسخههای خطی فاصله دارند. ازاینرو، مطالعه آنها برای شناخت سنت مزدیسنایی در آغاز دوره ساسانی اهمیت ویژهای دارد. تمرکز محتوای این سنگنبشتهها بر اخلاق است و مانند دیگر ادیان بزرگ، از پاداش نیکوکاران و مجازات ستمگران پس از مرگ سخن میگوید. این آثار از نظر حجم، زبان و تنوع، منابعی ارزشمند برای شناخت نظام نوشتاری، دستور زبان و واژگان فارسی میانه اولیهاند و تنها با کتیبه نرسه در پایکولی و کتاب نیایش پهلوی همسنگ دانسته میشوند.
یزدانی با ابراز امیدواری نسبت به شناخت بهتر هویت تاریخی ایرانیان گفت: امید دارم نسل امروز با بهرهگیری از گنجینههای فرهنگی خود، در تقویت فرهنگ، دین و تاریخ این سرزمین بکوشد.
این پژوهشگر همچنین در خصوص نگارکندهای کرتیر اظهار داشت: ایجاد نگارکندهای صخرهای بهعنوان رسانه تبلیغاتی عمومی در ایران باستان سابقهای طولانی دارد. هرچند نقطه آغاز دقیق آن مشخص نیست، اما کهنترین نمونه قوامیافته مربوط به آنوبانینی، پادشاه لولوبی، در نزدیکی سرپلذهاب است. این شیوه در دوره هخامنشیان، با نمونه شاخص بیستون، اهمیت فراوان یافت و در دوره اشکانی ادامه پیدا کرد. در زمان ساسانیان، این روند از نظر هنری، محتوایی و کمّی به شکوفایی کامل رسید. با این حال، شباهت موضوعی نقوش پادشاهان مختلف و فقدان کتیبه در بسیاری از آنها، شناسایی شخصیتها را دشوار کرده و در مواردی محل اختلاف میان پژوهشگران بوده است.
یزدانی تصریح کرد: از کرتیر نگارکندهایی در نقش رجب، نقش رستم مرودشت، برم دلک شیراز، سراب بهرام نورآباد و سرمشهد کازرون بر جای مانده است. در این کتاب تلاش کردهام ضمن معرفی کرتیر و شرح زندگینامه سیاسی و مذهبی او، این آثار را همراه با حرفنویسی، آوانویسی و ترجمهای روان و سلیس ارائه کنم.
وی خاطرنشان کرد: از مهمترین دستاوردهای این پژوهش، اثبات تعلق یکی از نقوش برم دلک (نزدیک قصر ابونصر) به کرتیر است؛ نقشی که پیشتر به بهرام دوم نسبت داده میشد. همچنین نقشی در سراب بهرام نورآباد که تاکنون متعلق به ولیعهد ساسانی دانسته شده بود، بر پایه شواهد و قرائن، متعلق به کرتیر معرفی کردهام. برای نخستینبار نیز تندیس مفرغی کرتیر، نگهداریشده در موزه میهو در کیوتو ژاپن، در این کتاب بهطور مشروح معرفی شده است.
به گزارش ایبنا؛ کتاب «کرتیر، موبد موبدان» در ۱۵۰ صفحه و قطع وزیری، در ماه جاری از سوی انتشارات نویسندگان پارس منتشر و روانه بازار نشر شده است.
نظر شما