سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): کتاب پناهگاه امن آدمی است. اگر کسی یک بار دنیای پرمغز کتاب و ادبیات را تجربه کند، دیگر دلش نمیخواهد آن را ترک کند. این جمله برداشتی از سخنان ساناز اسفندیاری است؛ مدیری که سالها در عرصه کتاب و کتابخوانی فعالیت کرده و از دغدغهها و چالشهای این مسیر میگوید؛ از راه دشواری که برای گسترش فرهنگ مطالعه پیموده و از بیتوجهیهایی که همچنان سایه بر این حوزه انداخته است.
در همین راستا، خبرنگار ایبنا در گفتوگویی با ساناز اسفندیاری، مدیر مؤسسه فرهنگی و هنری «بخوان با ما» و مدیر انتشارات آنیک، پای سخنان او نشسته است؛ گفتوگویی صمیمی و پرمضمون که بر دشواریها، امیدها و تلاشها برای زنده نگه داشتن فرهنگ کتابخوانی در میان هیاهوی روزمرگیها تأکید دارد.
با توجه به اینکه کرج نسبت به تهران و برخی مراکز استانها از فضاهای فرهنگی کمتری برخوردار است، راهاندازی مؤسسهای مانند «بخوان با ما» اقدامی جسورانه و مهم به نظر میرسد. چه انگیزهای باعث شد چنین مؤسسهای را پایهگذاری کنید؟ در ابتدا چه کمبودی را در فضای فرهنگی شهر احساس میکردید؟
«بخوان با ما» در ابتدا بخشی از انجمن صنفی مترجمان استان البرز بود. ما در سال ۱۳۹۶ نخستین مجمع انجمن صنفی را برگزار کردیم و بیستم اسفند همان سال، انجمن بهطور رسمی تشکیل شد. هدف اولیهمان حمایت از مترجمان استان بود و برای همین نشستهایی کتابمحور برگزار میکردیم؛ مثل رونمایی یا نقد و بررسی کتابها، چه آثار تازه منتشر شده و چه کتابهایی که پیشتر منتشر شده بودند. این نشستها با حضور مترجمان و منتقدان حرفهای برگزار میشد تا فضایی حمایتی شکل بگیرد.
اما از سال ۱۳۹۷ شرایط تغییر کرد. در آن زمان انجمنها و مراکز ادبی فعال در استان بسیار محدود بودند و همین باعث شد بسیاری از اهل قلم به انجمن مترجمان بپیوندند. آنها تقاضا داشتند نشستهایی برای معرفی آثارشان در حوزه تألیف، ترجمه، نمایشنامهنویسی و پژوهش برگزار شود. ما در ابتدا چنین نشستهایی را برگزار میکردیم، اما به مرور متوجه شدیم که انجمن صنفی مترجمان، بهعنوان نهادی تخصصی در حوزه ترجمه، ظرفیت کافی برای پاسخ به این نیاز گسترده را ندارد.
اعتماد و همراهی اهل قلم و مخاطبان باعث شد به فکر ایجاد نهادی تازه بیفتیم. به همین دلیل انجمن ادبی بخوان با ما با رویکردی کاملاً کتابمحور شکل گرفت. این مجموعه از سال ۱۳۹۹ فعالیت خود را با مجوز انجمن ادبی آغاز کرد و از سال ۱۴۰۱ نیز در قالب یک مؤسسه فرهنگی و هنری به فعالیتش ادامه داد.
برگزاری هفتگی مراسم رونمایی کتاب در کرج، یک اتفاق کمنظیر است که نگاه بسیاری را جلب کرده. این ایده چطور شکل گرفت و چه عواملی باعث شد استمرار پیدا کند؟ چه معیارهایی برای انتخاب نویسندگان و کتابها دارید؟ غیر از رونمایی کتاب، چه برنامههای دیگری برای ترویج کتابخوانی طراحی کردید؟
عامل اصلی استمرار نشستهای رونمایی و نقد کتاب، اعتماد اهل قلم به مجموعه ما بوده و هست. خوشبختانه این اعتماد محدود به استان البرز نمانده و از دیگر استانها هم پیشنهادهایی برای برگزاری نشست و معرفی کتاب دریافت کردهایم که این لطف بزرگی از سوی دوستان اهل قلم است. ما همیشه تلاش کردهایم کتابهایی را برای رونمایی انتخاب کنیم که از کیفیت و تأثیرگذاری بالایی برخوردار باشند. حمایت از نویسندگان نوقلم و کتاباولیها نیز همواره در اولویت ما قرار دارد. با این حال، هر کتاب پیش از برگزاری رونمایی، توسط هیئتی بررسی میشود. کتابها از نظر محتوا، ویراستاری و حتی شکل و ساختار مورد ارزیابی قرار میگیرند و پس از حدود یک هفته نتیجه بررسی و اعلام میشود.
در کنار نشستهای رونمایی و نقد کتاب، برنامههای دیگری هم برای ترویج کتابخوانی طراحی کردهایم. یکی از مهمترین آنها «باشگاه کتابخوانی بخوان با ما» است که با هدف افزایش سرانه مطالعه، تقویت فرهنگ گفتوگو و پرورش قدرت تحلیل و تفکر انتقادی شکل گرفته است. در این باشگاه ابتدا کتابی معرفی میشود، اعضا دو هفته فرصت دارند آن را بخوانند و سپس در جلسهای گروهی گردهم میآیند تا درباره اثر گفتوگو کنند. نشستها یک لیدر دارد که مدیریت بحث را بر عهده میگیرد، اما اصل ماجرا مشارکت، تبادل نظر و تجربه مشترک در فضای گفتوگوست.
علاوه بر این، «باشگاه نویسندگی» را نیز بهطور هفتگی برگزار میکنیم. حضور در این باشگاه محدود به نویسندگان دارای اثر چاپشده نیست؛ هر کسی که دستی در نوشتن یا داستاننویسی داشته باشد، میتواند شرکت کند. در این نشستها آثار خوانده میشود، نقد و بررسی صورت میگیرد و هر هفته یکی از نویسندگان استان مهمان ماست تا درباره تجربههای نویسندگی خود صحبت کند. عنوان این برنامه را گذاشتهایم: «سهشنبههای باشگاه نویسندگی؛ یک نویسنده، یک داستان، یک تجربه».
از ظرفیت فضای مجازی هم برای ترویج کتابخوانی بهره میبریم. برای مثال، سال گذشته در شب یلدا مسابقهای با عنوان «یلدای در کنار تو» برگزار کردیم که طی آن مخاطبان کتابهای مورد علاقهشان را معرفی کردند. برای نوروز هم مسابقاتی ترتیب دادیم تا کتابهای مناسب تعطیلات توسط خود مخاطبان معرفی شود.
یکی از طرحهایی که با افتخار به آن اشاره میکنم، «جمعآوری کتاب برای تجهیز زندانها و مناطق محروم» است. سال گذشته موفق شدیم کتابخانه روستای علیآباد گونه، یکی از مناطق محروم استان البرز را تجهیز کنیم و حدود پنج هزار جلد کتاب نیز به زندانهای استان اهدا شد. این طرح بهطور مستمر در طول سال اجرا میشود و جزو برنامههای همیشگی ماست.
تجربه حضور مستقیم نویسندگان در جمع مخاطبان، فضایی متفاوت ایجاد میکند. تا امروز بازخورد مخاطبان و نویسندگان از این نشستها چطور بوده؟ فکر میکنید این فعالیتها چه تغییر ملموسی در فضای فرهنگی شهر ایجاد کرده است؟
بازخوردهایی که تا امروز دریافت کردهایم از سوی مخاطبان و نویسندگان بسیار مثبت بوده و همین استقبال باعث شده بسیاری از نشستها را با حضور خودِ نویسنده برگزار کنیم؛ چون باور داریم حضور خالق اثر میتواند حالوهوای جلسه را دگرگون کند و تجربهای تازه برای مخاطبان رقم بزند.
در چنین فضایی، امکان گفتوگوی مستقیم میان خواننده و نویسنده فراهم میشود. مخاطب میتواند پرسشها، دیدگاهها یا حتی پیشنهادهایش را درباره کتاب مطرح کند و نویسنده نیز فرصت دارد بیواسطه با خوانندگانش ارتباط بگیرد. این تبادل نظر، نهتنها فهم متقابل را افزایش میدهد، بلکه به غنای تجربهی خواندن و نوشتن هم کمک میکند.
ما با همین رویکرد تلاش میکنیم نشستها به محلی برای تقویت فرهنگ گفتوگو تبدیل شوند. هدفمان این است که شهروندان را بهعنوان اعضای ارزشمند این مجموعه در کنار خود داشته باشیم و فرصت ارتباط مستقیم با نویسندگان را برایشان فراهم کنیم.
البته برخی نگاهها هم انتقادی است. بعضیها معتقدند برگزاری مکرر رونماییها، اگر مدیریت نشود، ممکن است به تکرار و حتی کماثر شدن برنامهها منجر شود. شما چطور این نگرانی را برطرف کردهاید؟
از نگاه ما این نقد کاملاً بهجا و درست است و ما نیز نسبت به آن حساس بودهایم. برای مدیریت این موضوع سه راهکار در نظر گرفتهایم که تاکنون نتیجهبخش بوده و امیدواریم بتوانیم مسیر را با همین رویکردها ادامه دهیم.
راهکار نخست، تنوع در محتواست. تلاش میکنیم نشستها صرفاً به یک حوزه خاص محدود نشوند و ژانرهای گوناگون را پوشش دهند. بهویژه در بخش کتابهای ترجمه، از آثار متنوع ادبیات جهان بهره میبریم تا مخاطبان گستردهتری با سلایق مختلف در برنامهها حضور داشته باشند.
راهکار دوم، حفظ کیفیت است. به بیان دیگر، برای هر کتابی نشست رونمایی برگزار نمیکنیم و هیچگاه کمیت را بر کیفیت ترجیح نمیدهیم. برای ما، ارزش و جایگاه اثر منتشرشده اهمیت بالایی دارد و تنها کتابهایی را انتخاب میکنیم که از نظر محتوا و کیفی شایسته باشند.
و در نهایت، راهکار سوم، برگزاری برنامههای ترکیبی است. برای مثال، اگر کتابی در حوزه نمایشنامه باشد، علاوه بر مراسم رونمایی، بخشی از آن بهصورت نمایشنامهخوانی اجرا میشود. این شیوه به برنامهها تنوع میبخشد و از تکرار و یکنواختی جلوگیری میکند.
طبیعتاً چنین فعالیتی در شهری مثل کرج بدون چالش نیست. مهمترین موانع و مشکلاتی که در این مسیر داشتید چه بوده است؟ در نبود منابع مالی پایدار، چطور موفق شدید این حجم فعالیت را ادامه دهید؟ اگر حمایتها قطع شود یا امکان برگزاری هفتگی از بین برود، چه راهکاری برای تداوم کار در نظر گرفتهاید؟
کمبود فضای فرهنگی مناسب برای برگزاری برنامههای کتابمحور و همچنین نبود حمایت از سوی نهادهای دولتی، از مهمترین چالشهای ما بوده است. عدم توجه کافی به اینگونه فعالیتها و نبود پشتیبانی مالی، روند کار را دشوار میکند. با این حال، خوشبختانه در مؤسسه بخوان با ما جمعی از افراد همراه ما هستند که با پذیرش مسئولیت اجتماعی و بدون هیچ چشمداشت مالی، داوطلبانه در حوزه کتاب و کتابخوانی فعالیت میکنند.
واقعیت این است که در تمام این سالها از هیچ دستگاه یا ارگانی حمایت مالی دریافت نکردهایم؛ بنابراین نگرانی از قطع بودجه وجود ندارد، چون اساساً بودجهای در کار نبوده است. فعالیتها بهطور کامل خودگردان و داوطلبانه برگزار شده و تلاش ما این است که همین مسیر ادامه پیدا کند. البته اقتصاد فرهنگ برای ما اهمیت دارد و همواره در پی یافتن منابع مالی پایدار هستیم. در این راستا، بخشی از هزینهها از طریق برگزاری دورههای آموزشی کوتاهمدت یا فروش کتاب در نشستها تأمین شده است.
برای آینده نیز دو مسیر پیشرو داریم: نخست، حفظ و تقویت نیروهای داوطلب و گسترش فرهنگ مشارکت اجتماعی در حوزه فرهنگ و کتاب؛ و دوم، جذب حامیان مالی و اسپانسرهایی که بتوانند امکان توسعه برنامهها را فراهم کنند.
با توجه به تجربه موفقی که تاکنون داشتهاید، مخاطبان دوست دارند بدانند در ادامه چه اتفاقی خواهد افتاد. چه برنامههایی برای آینده دارید؟ آیا قصد دارید فعالیتهایتان را به دیگر شهرهای استان یا حتی در سطح ملی گسترش دهید؟ چشمانداز شما برای آینده کتاب و کتابخوانی در کرج چیست؟
در ابتدا اجازه دهید بگویم؛ از سال ۱۴۰۱، مؤسسه بخوان با ما بهعنوان مجری طرح «کرج پایتخت کتاب ایران» انتخاب شد و در دو دوره هشتم و نهم این مسئولیت را بر عهده داشت. در دوره هشتم، با ارائه برنامهای خلاقانه در حوزه کتاب و کتابخوانی، موفق شدیم دو عنوان مهم برای شهر کرج به دست آوریم؛ برای نخستینبار کرج بهعنوان «شهر خلاق» و «شهر دوستدار کتاب» شناخته شد. این دستاورد، نقطه عطفی در تاریخ فرهنگی شهر بود. متأسفانه در دوره نهم، به دلیل عدم حمایت دستگاههای اجرایی و فرهنگی، این روند ادامه نیافت و کرج نتوانست عنوان پایتخت کتاب را کسب کند.
با این حال، فعالیتهای ما هیچگاه محدود به اجرای طرح پایتخت کتاب نبوده و نیست. هدف اصلی ما، توسعه فرهنگ مطالعه و کتابخوانی در شهر کرج و سپس گسترش آن به سطح استان البرز است. باور داریم که شکلگیری یک «نهضت مطالعه همگانی» ضرورت دارد و در این مسیر گامهای مؤثری برداشتهایم؛ هرچند هنوز راهی طولانی در پیش است و نیازمند تلاش و همراهی بیشتری هستیم.
اکنون تمرکز ما بر فعالیتهای مؤسسه بخوان با ما قرار دارد. همچنان با همان باور اولیه پیش میرویم که کتاب باید در دسترس عموم مردم قرار گیرد. تلاش ما بر این است که کتابهای ارزشمند را با استفاده از ابزارها و روشهای نوین معرفی کنیم و فرهنگ کتابخوانی را در میان اقشار مختلف جامعه گسترش دهیم.
در نهایت، بخش زیادی از این فعالیتها به علاقه و عشق شخصی شما به کتاب برمیگردد. برای شما شخصاً کتاب چه جایگاهی داشته که چنین مسیری را انتخاب کردهاید؟ چه توصیهای به جوانانی دارید که میخواهند وارد حوزه فرهنگ و نشر شوند؟
کتاب برای من از دوران کودکی جایگاهی بسیار ویژه و خاص داشته و همیشه همراه و همقدم من بوده است. خانوادهام، بهویژه پدر و مادرم که هر دو معلم بودند، عشق به مطالعه و یادگیری را در من کاشتند. در خانه ما، کتاب همیشه در دسترس بود و پدر و مادرم ساعتهایی از شبانهروز را به مطالعه اختصاص میدادند. این فضای سرشار از کتاب و یادگیری باعث شد که کتاب یار همیشگی من شود و از همان کودکی، دنیای امن و پرمغز ادبیات را تجربه کنم.
خوشحالم که در بزرگسالی و زمانی که امکان انتخاب مسیر فعالیت برایم فراهم شد، توانستم وارد دنیای خاص و ارزشمند کتاب محور شوم. با تأسیس مؤسسه بخوان با ما و انتشارات آنیک، این مسیر ادامه خواهد یافت و امیدوارم این فضا و فرصت برای دیگران نیز فراهم شود. دنیای ادبیات و کتاب، دنیایی امن و دلنشین است که وقتی تجربه شود، کمتر کسی دلش میخواهد آن را ترک کند.
توصیه من به نوجوانان و جوانان علاقهمند این است که از فرصتها و فضاهایی که وجود دارد بهره ببرند؛ در نشستهای ادبی، ارتباط با نویسندگان و مترجمان، شبهای شعر و دیگر برنامههای فرهنگی شرکت کنند و تجربههای ارزشمندی کسب کنند. باور دارم که کتابها پناهگاه امن ما هستند و میتوانند راهنمای ما و ناجی ما در مسیر زندگی باشند.
در شهری که شتاب زندگی روزمره گاهی کتاب و ادبیات را به حاشیه میراند، تلاش ساناز اسفندیاری و تیمش در مؤسسه بخوان با ما و انتشارات آنیک نشان میدهد که عشق واقعی به کتاب، میتواند مسیر فرهنگ را روشن کند. این حرکت، نه فقط رونمایی کتاب و نشستهای ادبی، بلکه ایجاد یک جامعه کوچک و پرانرژی است که در آن هر مخاطب میتواند با نویسندهها و آثارشان ارتباط مستقیم برقرار کند، تجربه کند و رشد کند.
کرج شاید هنوز با پایتختهای فرهنگی فاصله داشته باشد، اما این تلاشهای مستمر و خالصانه، نوید روزی را میدهد که کتاب در زندگی روزمره مردم جایگاهی ثابت و امن پیدا کند.
نظر شما