به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، هنر نگارگری ایرانی همواره مملو از جلوههای خیالانگیز و نمادهای معنوی بوده که در دست هنرمندان بزرگ، به شکلی بینظیر جلوه کرده است. کتاب «در کارگه خیال» به قلم امیر رضایینبرد به بررسی جایگاه عنصر خیال در آثار استاد محمود فرشچیان میپردازد که به مناسبت درگذشت این هنرمند به مرور بخشهایی از آن میپردازیم.
کتاب «در کارگه خیال» به بررسی جایگاه خیال در آثار استاد محمود فرشچیان میپردازد. در مقدمه این کتاب آمده است: «عوالم خیال از پیچیدهترین و چالشبرانگیزترین مباحث فلسفی در عالم هستیاند. عنصر خیال علاوه بر سهمی که در اختراعات و ابداعات و به طور کلی تاریخ علم دارد، به منزله جوهره هنرها نقشی مهم در روند آفرینش آثار هنری به ویژه نگارگری و نقاشی ایرانی ایفا میکند. در این میان محمود فرشچیان با بهرگیری از عنصر خیال به منزله جوهره هنرها و بیان بدیع و خلاقانه آن در آثارش در میان نگارگران و نقاشان ایرانی و هنرشناسان دنیا جایگاهی ویژه یافته است. فرشچیان در قلمرو نقاشی ایرانی مبدع سبک و مکتبی ویژه است. او بر پایه مبانی اصیل و سنتی این هنر، با نگاه پرنفوذ قدرت طراحی سیاه قلم، رنگبندیهای گوناگون و درخشان، ترکیببندیهای مدور، تخیل خلاق، ترکیب نقشمایههای غربی و ایرانی و ابداع شیوهها و اسلوبهای نوین بر قابلیت و کارایی نقاشی ایرانی و ارزشهای جاویدان آن افزوده است.
فرشچیان در قلمرو نقاشی و نگارگری اصیل ایرانی و پس از استاد بزرگ معاصر زندهیاد حسین بهزاد که آغازگر این مسیر بود دست به ابداعی هدفمند و روشمند زد. او به کمک خمخانه خیالش نگارگری ایرانی را از سیطره چشم بادامیهای بیگانه و دربار هلاکوخان و اعقابش رهانید و بر کارکرد سمرده و مهجور تصویرگری صرف شورید و دیبایی زیبا و فریبا بر قامت این هنر ملی پوشاند.»
این کتاب در بخش اول به جایگاه خیال در نزد حکیمان و فیلسوفان ایرانی اسلامی و هنرمندان غربی میپردازد.
در این بخش و در قسمت سهروردی یا شیخ اشراق، فیلسوف و عارف بزرگ ایرانی، درباره تخیل آمده است: «سهروردی که در حقیقت بنیانگذار مبحث جهان مثال است بر این باور است که نیروی خیال جایگاهی میان تعقل و وهم دارد که جهانی برزخی است که اگر تعقل سرچشمه آن باشد، تخیل فعال و شناسا میشود. اما اگر متاثر از وهم و حدس و شک باشد، به دیوها و اشباح منجر خواهد شد. شیخ متذکر میشود که حقایق عالم نور به واسطه فیض حق تعالی و نورالانوار به عالم مثال سرریز میشود و با تعاملی که با قوه خیال یا متخیله هنرمند پاک ضمیر و صافی برقرار میکند در قالب اثر محسوس پا به عرصه عالم میگذارد.
هنرمند با تجرد از کالبد و تزکیه نفس قادر خواهد بود افلاک را بپیماید و به درک و دیوار انوار قدسی و مجرد شرفیاب شود و آنگاه با ادراک شخصی مبتنی بر حقایق عالم علوی توانایی ایجاد صور معلقه را خواهد یافت. هر چه هنرمند از اشتغال به محسوسات دور باشد و به حواس ظاهر نپردازد تخیل نیز از ایجاد صور عالم ماده آسوده خواهد بود.»
در بخش دیگری از این کتاب به معرفی اماکنی که آثار استاد فرشچیان در آن نگهداری میشود پرداخته و آمده است: «آثار فرشچیان صرفاً در قالب کتاب منتشر نشدهاند، بلکه در قالب آلبوم، پوستر، تقویم و سررسید، کارت تبریک، طرح روی جلد و زینت افزاری دیوان شعرای بزرگ به چاپ رسیدهاند. همچنین بسیاری از طراحیهای فرش، کاشی و سفال، آثار چوبی، آثار فلزی، معرق، پارچه، لباس و… ملهم از آثار این هنرمندند.
آثار این هنرمند در موزه استاد محمود فرشچیان در مجموعه فرهنگی-تاریخی سعدآباد، موزه هنرهای معاصر تهران، موزههای آستان قدس رضوی، تالار آثار استاد محمود فرشچیان، خزانه نقش و رنگ (دفینه) بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، موزه هنرهای زیبا واقع در مجموعه فرهنگی-تاریخی سعدآباد، موزه هنرستان هنرهای سزیبای اصفهان، موزه مجلس شورای اسلامی، موزه هنرهای ملی ایران، کاخ صاحبقرانیه مجموعه فرهنگی نیاوران، کاخ موزه ملت (کاخ سفید) و موزه شهدا نگهداری میشود.
در بخش دیگری از این کتاب مجموعه ۶۱ اثر برگزیده این هنرمند از سال ۱۳۲۴ تا ۱۳۹۲ آمده است.
بخش دوم این کتاب شامل یادداشتهای هنرمندان، صاحبنظران و اندیشمندان درباره این هنرمند بزرگ ایرانی است. یدالله کابلی خوانساری درباره فرشچیان گفته است: «محمود فرشچیان با آنکه پیر و مراد خیالپردازان این قلم جادویی است همچنان فرزند زمان خویش است و روایتگر راستینی از خلاقیتها و قابلیتهایی که دنیای امروز آن را میطلبد.»
جواد مجابی نیز در بخشی از یادداشت خود در این کتاب گفته است: «طبیعت و خیال، دستآموز فرشچیان است. او چیرهدستانه هر آنچه را میبیند و میخواهد به راحتی میآفریند، جهان را از آنِ خویش میکند، هر چه را به رنگ و خیال خود درمیآورد، بی آنکه جهان مادی را نفی و انکار کند، جهان تصویر و نقوش ذهن خود را رویاروی آن میافرازد. این غنیتر کردن جهان است و فراتر رفتن از تنگمیدانی که روزگار برای اهل ذوق و اندیشه تعبیه کرده است.»
در یادداشت پروفسور فرانسیس ریشار نیز آمده است: «بی هیچ تردید سخن گفتن درباره این هنرمند بزرگ بدون یادآوری و بیان تخیل فوقالعاده و باورنکردنی و خلاقیت توانمند او مشکل مینماید. هنری که میتوان گفت به صورت رویا جلوهگری میکند؛ رویایی که دوستان ایرانی ما آنچنان اهمیتی در تعبیرش قائلاند که آن را در حد پیشگویی میشمارند.»
همچنین جان فوروالتر، منتقد هنر نقاشی روزنامه هاید پارک جرالد در یادداشتی گفته است: «محمود فرشچیان، با تکنیک عظیم و باورنکردنی، پرداختن به طبیعت و هارمونی رنگهایش، به باور من بزرگترین و هوشمندترین مینیاتوریستی است که در تمام تاریخ این هنر تجریدی در سراسر جهان زیسته است. این حقیقت را میتوان با بررسی و تعمق در تابلوهای بینظیرش به سادگی دریافت.»
در بخش دیگری از این کتاب نیز به بررسی جایگاه خیال در آثار مشهور این هنرمند پرداخته شده و هر گوشه از آن نقاشی را از نظر رنگ و محتوا بررسی کرده است.
کتاب «درکارگه خیال» به قلم امیر رضایینبرد در سال ۱۳۹۵ توسط انتشارات سوره مهر در ۲۲۳ صفحه منتشر شده است.
نظر شما