سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - محسن آزموده: کتاب «پذیرش شکست: افت اقشار میانی جامعه» نوشته مارال لطیفی به تحلیل تحولات وضعیت طبقه متوسط در جامعه معاصر ایران میپردازد و با بررسی نمونه تهران نشان میدهد که شرایط زندگی این طبقه در سه دهه اخیر دچار افت محسوسی شده است.
طبقه متوسط در دوران جدید مهمترین عامل(agent) در تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی محسوب میشود. در جامعه معاصر ایران نیز این طبقه نقش کلیدی در جنبشهای سیاسی و اجتماعی ایفا کرده است. نویسنده در کتاب حاضر کوشیده «افت اقتدار و قدرت» این اقشار میانی جامعه شهرنشین ایرانی را در سی و پنج سال گذشته نشان دهد.
به باور او روند فقیرشدن و افت اقشار میانی از سالهای پایانی دهه ۱۳۶۰ آغاز شد، یعنی «با پیش گرفتن انواع سیاستهای شناخته شده برای کاهش نقش دولت در اقتصاد، مانند خصوصیسازی، آزادسازی واردات، تعدیل نیروهای انسانی، کاهش چشمگیر یارانهها و …» اما این روند از ابتدای دهه ۱۳۹۰ با اجرای موج جدیدی از سیاستها از جمله شوکدرمانی در حاملهای انرژی و نرخ ارز شدت بیشتری یافت به گونهای که رفاه ایرانیان در دهه ۱۳۹۰ به شدت افت کرد. افزایش نابرابری یکی از پیامدهای این روند است که به معنای ثروتمندتر شدن پردرآمدها و فقیرتر شدن کمدرآمدترینها است و موجب کوچکتر شدن لایههای میانی درآمدی و سقوط صاحبان درآمدهای متوسط به سطوح پایین میشود.
مارال لطیفی در این کتاب که در اصل رساله دکترای او در رشته جامعهشناسی است و در سال ۱۴۰۲ در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران دفاع شده، برای نشان دادن افت اقشار میانی از دیدگاهها و مفاهیم پیر بوردیو، جامعهشناس معاصر فرانسوی بهره گرفته است. بوردیو نگاه جدیدی به مفهوم طبقه داشت و با در نظر گرفته سه شاخص خط سیر، حجم کلی سرمایه و ترکیب سرمایهها برای تعیین جایگاه کنشگران در فضای اجتماعی دستگاه نظری خاص خود را ایجاد کرده است.
فضای اجتماعی و مفاهیم مرتبط با آن در نظریه بوردیو، یعنی عادتواره، سرمایه، میدان و قدرت نمادین در این کتاب به کار رفته میشود تا چگونگی فقیر شدن اقشار میانی جامعه را نشان دهد. به این منظور نویسنده پژوهشگر ضمن مطالعه اسنادی به مصاحبه با افرادی از اقشار میانی پرداخته که ظرف چهار دهه گذشته تنزل مکانی چشمگیری را تجربه کردهاند. این مصاحبهها که بازگوکننده روایت زیسته آدمهایی واقعی است و همین از نکات برجسته و حائز اهمیت کتاب است.
نویسنده نشان میدهد که روند فقیر شدن اقشار میانی در سالهای اخیر سرعت گرفته و این روند در جابجایی خانههای شهروندان بروز و ظهور داشته است. به نوشته لطیفی «مجموعه عواملی همچون تورم شدید، به ویژه تورم بخش مسکن و عدم تناسب رشد درآمدها با افزایش قیمتها در کنار نبود نظامهای حمایتی و جبرانی کارآمد و نیز از میان رفتن بستر کسب و مبادله سرمایه نمادین با از میان رفتن نظم محلهای تحت تاثیر ورود دولت به عرصه رقابت بر سر منافع فضایی، موجب میشود که خانوادهها سکونت در خانههای ارزان قیمت در محلههای ارزانقیمتتر در محلههای ارزانقیمتتر یا حتی شهرها و شهرکهای اطراف تهران را «انتخاب» کنند.»
لطیفی در بخش بحث و جمعبندی معضل انزوا را به عنوان یکی از مهمترین پیامدهای تحرک نزولی در فضای فیزیکی-اجتماعی و ناهماهنگی عادتواره با شرایط جدید میخواند و مینویسد: «شرایط توصیف شده در خانه و خانواده و تحصیلات و شغل، افراد را به سمت تنهاتر شدن و انزوا سوق میدهد. فقیر شدن و تغییر جایگاه در فضای اجتماعی باعث ناهماهنگی گسترده و چند جانبه عادتواره با میدان و در نتیجه کنار کشیدن و کنار گذاشته شدن توامان افراد از عرصههای گوناگون میشود و در نهایت به شکل تنهایی و انزوا در میآید».
او انزوا را علت اصلی شکل نگرفتن کنش جمعی و مداوم منتهی به تغییر میداند و مینویسد: «به این علت که روند مداوم فقیر شدن در حال اتمیزه کردن مردم و فروبردن کنشگران در تنهایی انزواست» با وجود شرایط بسیار بد اقتصادی و بالا بودن سطح کلی نارضایتی در جامعه اعتراضات فراگیر شکل نمیگیرد. پیامد منفی دیگر این وضعیت از دید نویسنده کمرنگتر شدن دموکراسی و رشد و تقویت جامعه تودهای و اقتدارگراست.
کوتاه سخن آنکه کتاب «پذیرش شکست» اثری قابل تامل و مهم در حوزه علوم اجتماعی ایران برای توضیح چگونگی افزایش نابرابری و کاهش قدرت سیاسی و اجتماعی و اقتصادی طبقه متوسط در یک دهه اخیر است.
کتاب «پذیرش شکست: افت اقشار میانی جامعه؛ نمونه تهران» نوشته مارال لطیفی به همت انتشارات شیرازه کتاب ما در ۲۵۰ صفحه و به قیمت ۲۸۰ هزار تومان منتشر شده است.
نظر شما