سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - یوسف ملایی: سهراب سعیدی مولف هرمزگانی و چهره ماندگار این استان است. از این نویسنده، شاعر، روزنامه نگار، معلم و محقق مینابی در زمینه محرم و آئینی، آثاری مانند رخش بی‌سوار (مجموعه نوحه‌های شاعران میناب)، سوگواره‌ها (مجموعه نوحه‌های رایج در هرمزگان)، قضایی- پهلوان میدان مرثیه سرایی، مرثیه سرایی در هرمزگان، هرمزگان در آینه محرم، نوحه در هرمزگان، باورها و عقاید مردم هرمزگان، فرهنگ مردم هرمزگان، امام حسین در شعر دانش آموزان، نوحه گویان بی دیوان، عزا در هرمزگان، امام رضا در شعر شاعران هرمزگان، گنبد گوهر نما، اشعار مراثی شاعران میناب به همراه زندگی نامه امامان و بزرگان دین (مرثیه و مدیحه سرایی- شعر مذهبی) و … چاپ و منتشر شده است. در گفت‌وگو با وی، ویژگی‌های محتوای ادبی با رویکرد محرم و عاشورا در هرمزگان را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
وی ابتدا درباره ویژگی‌های محتوای ادبی عاشورایی در هرمزگان اظهار کرد: در هرمزگان، شعر و تعزیه (شبیه‌خوانی) به طور ویژه‌ای پررنگ‌ترین گونه‌ها برای بیان مفاهیم عاشورایی هستند. البته گونه‌های دیگر نیز حضور دارند، اما وزن این دو بسیار بیشتر است.
شاعر هرمزگانی افزود: هرمزگان سرزمین شعر و موسیقی است. شعر محلی (به زبان‌ها و گویش‌های بومی مثل مینابی، بندری، بشاگردی، قشمی و…) عمیقاً در جان مردم ریشه دارد. نوحه‌ها که غالباً در قالب شعر (عموماً کوچه‌بازاری یا محلی) سروده می‌شوند، قلب تپنده مراسم عزاداری هستند. این شعرها ساده، احساسی، مستقیم و قابل درک برای عموم مردم هستند و به راحتی با آهنگ‌های محلی و سوزناک همراه می‌شوند. شاعران نوحه سرا و عزا سرای مینابی بیش از ۳۰۰ سال قبل به این مهم پرداخته‌اند.
این پژوهشگر با اشاره به برخی از شاخص‌های شعر عاشورایی گفت: استفاده از تشبیهات و استعاره‌های دریایی، اشاره به جغرافیا و طبیعت بومی (دریا، موج، باد، نخل، گرما) برای بیان مصیبت و رشادت، و زبان صمیمی و گویشی، شعر عاشورایی هرمزگان را منحصر به فرد می‌کند.
سعیدی با اذعان به اینکه تعزیه‌های هرمزگانی غالباً با موسیقی محلی و گاه با پوشش‌های محلی یا الهام گرفته از آن اجرا می‌شوند، بیان داشت: تعزیه در هرمزگان، به ویژه در مناطق مختلف شهرستان میناب، بندرعباس، قشم و روستاها، سنت دیرینه و زنده‌ای دارد، اشعار تعزیه‌های هرمزگان را شاعر مینابی حسینعلی قضایی بیش از دو قرن پیش سروده است. این هنر آیینی، داستان عاشورا را به صورت نمایشی و عینی برای مردم روایت می‌کند. جنبه‌های بصری، نمایشی و جمعی تعزیه آن را به رسانه‌ای بسیار مؤثر تبدیل کرده است.
این روزنامه نگار در خصوص فراوانی داستان کوتاه و رمان هم گفت: این گونه‌ها در مقایسه با شعر و تعزیه، تاریخچه کوتاه‌تر و گستردگی کمتری در هرمزگان دارند. با این حال، نویسندگان هرمزگانی (اغلب در مرکز استان یا شهرهای بزرگتر) در حال خلق آثاری در این زمینه هستند، ولی هنوز به پُرمخاطبی و نفوذ شعر و تعزیه نرسیده‌اند.
وی گریزی به آثار عاشورایی در هرمزگان زد افزود: کتاب‌های مربوط به واقعه کربلا و اهل بیت (ع) به زبان فارسی در دسترس هستند و مطالعه می‌شوند، اما خلق آثار تألیفی ادبیِ مهم و ماندگار با رویکرد ادبیِ صرف و با مضامین عمیق عاشورایی توسط نویسندگان بومی هرمزگان، چندان پرتعداد نیست. بیشتر کتاب‌ها، روایت‌های خطابه‌ای، تاریخی یا جمع‌آوری اشعار و تصحیح نوحه‌ها هستند که در این خصوص حقیر (سهراب سعیدی) بیش از ۷ کتاب نوحه با عناوین رخش بی سوار، سوگواره ها، عزا در هرمزگان، نوحه در هرمزگان، مرثیه سرایی در هرمزگان، شاعران بی دیوان و… را تصحیح وچاپ کرده‌ام.
این منتقد ادبی با تاکید بر اینکه مضامین عاشورایی در هرمزگان نیز تحت تأثیر فرهنگ بومی، سوز درونی و نحوه برگزاری عزاداری‌ها قرار می‌گیرد، ادامه داد: مهم‌ترین مضامین عبارتند از مصیبت وارده بر کودکان در روز عاشورا (به ویژه علی اصغر (ع) که این مضمون به شدت با حس مادری و خانوادگی قوی در فرهنگ جنوب و نیز بی‌پناهی در برابر ظلم (که شاید در تاریخ ساکنان ساحل نشین تجربه شده) هم‌نواست.
سعیدی دومین مضمون را تقابل ظالم و مظلوم (امام حسین (ع) و یارانش در مقابل یزید و لشکریانش) عنوان کرد و گفت: این مضمون جهانی عاشورا، در هرمزگان با تاریخ مبارزه مردم منطقه در برابر استعمار و حکومت‌های جور و نیز حس عدالت‌خواهی عمیق مردم پیوند می‌خورد.
وی از رشادت و جانبازی امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل العباس (ع) به عنوان سومین مضمون پرکاربرد در آثار عاشورایی هرمزگان برشمرد و افزود: ارزش‌های مردانگی، شجاعت، وفاداری و فداکاری برای خانواده و عقیده، در فرهنگ غیرتمند جنوب ایران بسیار ارزشمند است. شهادت این دو بزرگوار تجلی اعلای این ارزش‌هاست.
نویسنده هرمزگانی، چهارمین مقوله را مصیبت مادرانه (حضرت زینب (س) و ام البنین (س)) دانست و اضافه کرد: نقش محوری مادر و زن در خانواده‌های جنوبی و تحمل رنج‌ها توسط آنان، این مضمون را بسیار نزدیک به دل زنان هرمزگانی می‌کند. سوگ مادرانه عمیقاً درک می‌شود.
حس غربت، اسارت، بی‌پناهی و به سوگ نشستن در شبی تاریک در مفاهیم سوگ هرمزگانی‌ها
این شاعر آئینی در باره شام غریبان هم اظهار داشت: حس غربت، اسارت، بی‌پناهی و به سوگ نشستن در شبی تاریک، مضمونی است که با تجربه تاریخی دوری از وطن (به ویژه در بین دریانوردان و تجار) و نیز حس جمعی سوگ در فرهنگ هرمزگان است.
سهراب سعیدی شعر (نوحه محلی) و تعزیه به دلیل همخوانی با سنت شفاهی، موسیقی محلی، حس جمعی و نمایش عینی، بی‌شک پربسامدترین و تأثیرگذارترین قالب‌ها عنوان کرد و اظهار داشت: مصیبت کودکان (علی اصغر)، رشادت (امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع)، تقابل ظالم و مظلوم، و مصیبت مادرانه به دلیل هم‌نوایی با ارزش‌های خانوادگی، غیرت، عدالت‌خواهی و تجربیات تاریخی و اجتماعی مردم هرمزگان، عمیق‌ترین بازتاب را در تولیدات ادبی (به ویژه شعر و تعزیه) دارند.
این شاعر، نویسنده و پژوهشگر هرمزگانی در پایان گفت: رنگ بومی که از دل فرهنگ عاطفی جنوب برمی‌خیزد، وجه تمایز اصلی ادبیات عاشورایی هرمزگان است.
نظر شما