به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از گلوب اند میل، با گسترش فناوریهای دیجیتال، شیوههای نوین و ترکیبی برای مطالعه کتاب در سالهای اخیر رواج یافتهاند. یکی از برجستهترین این روشها، «مطالعهی همهجانبه» (Immersive Reading) است؛ روشی که در آن مخاطب بهصورت هم زمان، متن نوشتاری کتاب را مطالعه کرده و نسخه صوتی آن را نیز گوش میدهد. این سبک مطالعه بهویژه در میان نسل جوان و کاربرانی با اختلال تمرکز یا سبک یادگیری شنیداری با استقبال گستردهای روبرو شده است. نمود فرهنگی این روش را میتوان در آثار هنری معاصر نیز مشاهده کرد؛ از جمله در سریال موفق وایت لوتوس ( White Lotus) که در آن شخصیت پایپر رتلیف با بهرهگیری از مطالعه همزمان صوتی و نوشتاری، به نحوی غیرمستقیم بازتاب هویت ذهنی خود را نمایان میسازد.
بر اساس آمار منتشر شده توسط مرکز گلوبال نیوزوایر (Newswire)، بازار جهانی کتابهای صوتی که در سال ۲۰۲۴ معادل ۷.۲۱ میلیارد دلار برآورد شده، تا سال ۲۰۳۰ به رقمی بالغ بر ۱۷.۱۸ میلیارد دلار خواهد رسید. این رشد باعث شده است شرکتهای فناوری محور، امکانات ویژهای برای تقویت تجربه مطالعه همهجانبه فراهم سازند؛ از جمله مایکروسافت با ارائه ابزار Immersive Reader، اپل با قابلیت Read Aloud و نرمافزارهایی نظیر Speechify که توانایی تبدیل متن به گفتار با صداهای شخصی سازی شده را ارائه میدهند.
دیدگاه متخصصان آموزشی نسبت به این پدیده دوگانه است. از یکسو، دکتر «رابرت سوج»، رئیس دانشکده آموزش دانشگاه یورک، این شیوه را در صورتی که منجر به افزایش انگیزه مطالعه شود، مفید و قابل حمایت ارزیابی میکند و بر نقش مثبت فناوری در ارتقاء سواد تاکید دارد. از سوی دیگر، دکتر «دنیل ویلیگهام»، استاد روانشناسی شناختی دانشگاه ویرجینیا، با دیدی نقادانهتر به این مسئله مینگرد. وی بر این باور است که مطالعه همهجانبه اگرچه در ظاهر روشی جذاب است، اما ممکن است منجر به دور شدن فرد از خواندن فعال و عمیق شود. به گفته او، از آنجا که شنیدن یک فعالیت زمانبندیشده و غیرخودسرانه است، فرد در آن کمتر فرصت مکث، بازگشت به متن و تحلیل معنایی دارد. علاوه بر این، این روش میتواند باعث شود که خواننده بدون درگیری ذهنی واقعی، صرفاً به صوت تکیه کند و خود را از فرایند شناختی فعال محروم سازد.
با اینحال، ویلیگهام تاکید میکند که نسخههای صوتی برای مطالعه سبک، غیررسمی یا تفریحی مناسباند و در برخی موارد، استفاده از لحن و آواهای گفتاری (prosody) میتواند به درک بهتر کمک کند، همانطور که در قرائت آثار نمایشی کلاسیک نیز دیده میشود. در یک تجربه عملی، استفاده همزمان از متن و فایل صوتی باعث شد تلفظهای ناآشنا بهتر دریافت شود و لحن دیالوگها ملموستر گردد، اما در عین حال، فضای ذهنی که در خوانش صرفاً متنی ایجاد میشود، تحت تاثیر صدای راوی قرار گرفت و بخشی از تخیل فردی را از میان برد.
در مجموع، میتوان چنین نتیجه گرفت که مطالعه همهجانبه، در صورتی که بهعنوان ابزار مکمل در راستای گسترش فرهنگ کتابخوانی و ارتقاء مهارتهای سواد مورد استفاده قرار گیرد، میتواند مفید واقع شود. با این حال، جایگزینی کامل آن با شیوههای سنتی مطالعه ممکن است موجب تضعیف برخی تواناییهای شناختی همچون تخیل، تمرکز و درک عمیق شود. از اینرو، پیشنهاد میشود نهادهای آموزشی، فرهنگی و پژوهشی، رویکردی متوازن در معرفی و ترویج این پدیده اتخاذ کرده و همزمان با آگاهسازی عمومی، از تحقیقات بیشتر در خصوص پیامدهای شناختی، رفتاری و اجتماعی آن حمایت بهعمل آورند.
نظرات