سرویس استان‌های خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - مهرداد خوشکار مقدم: تبریز از روزگاران دور، چه زمانی که مجموعه ربع رشیدی با کتابخانه ارزشمندش معروف‌ترین مرکز دانشگاهی جهان به شمار می‌رفت و چه زمانی که برادران نخجوانی پایه‌های احداث نخستین کتابخانه نسل جدید ایران را در این شهر بنیان نهادند، به شهر فرهنگ و کتاب معروف بوده است.
با این حال اما زمانی که در اوایل دهه ۶۰ و به دنبال تندروی و وقوع برخی وقایع تلخ، کتابخانه ملی شهر به همراه تالار و ساختمان بی‌نظیرش تخریب شد، مجموعه موجود در آن به کنج یک ساختمان قدیمی در باغ گلستان انتقال یافت و ۲۰ سال تمام گرد و غبار حسرت و بی‌اعتمادی به روی یکی از مهمترین کتابخانه‌های جهان فرو نشست.
همین اتفاقات به هویت ملی و بین‌المللی کتابخانه تبریز آسیب زد به طوری که ضمن خروج از فهرست کتابخانه‌های معتمد یونسکو، استقبال عموم از کتابخانه مرکزی شهر را از بین برد و کتابخانه ملی تبریز را به مدت سه دهه در کما فرو برد.
با این حال گویی پس از احداث ساختمان بزرگ کتابخانه مرکزی تبریز با ۱۰ هزار متر مربع زیربنا و وسعتی بالغ بر سه هکتار، مردم تبریز با سنت اهدای کتاب آشتی کرده‌اند و این مجموعه جایگاه ملی خود را دوباره به دست آورده است.
برادران نخجوانی؛ موسس کتابخانه ملی (مرکزی) تبریز
کتابخانه تبریز به عنوان یکی از قدیمی‌ترین کتابخانه‌های کشور، به دنبال وقف مجموعه کم‌نظیر کتابخانه شخصی دو تن از تجار فرهیخته و خیر تبریز به نام‌های حاج حسین و حاج محمد نخجوانی به سال ۱۳۳۵ هجری شمسی تأسیس یافت.
طی یک قرن اخیر و پس از تحولات مشروطه و نهضت آگاهی و بیداری عمومی، نهضت وقف کتابخانه‌های خصوصی در این خطه رواج روزافزونی یافت به طوری که از سال ۱۳۳۵ تاکنون ۸۵۰ خیر فرهنگ‌دوست بیش از ۴۰ هزار جلد کتاب نفیس به کتابخانه ملی تبریز اهدا کرده‌اند.
بیش از ۹۰ درصد گنجینه کم‌نظیر نسخ خطی این کتابخانه اهدایی مردم است که ۹۵ درصد آنها به صورت میکروفیلم درآمده و در اختیار محققان قرار می‌گیرد.
برادران نخجوانی با اهدای بیش از ۶ هزار جلد کتاب نفیس خطی و چاپ سنگی و سربی قدیمی، این مجموعه را پایه‌گذاری کرده و آغازگر راهی بوده‌اند که تبریز را به شهر اهدای کتاب شهره کرده است.
حسین معصومی همدانی، استاد تاریخ و فلسفه و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در بازدید از کتابخانه مرکزی تبریز گفت: بدون شک این مجموعه کم‌نظیر یکی از ستون‌های فرهنگی کهن شهر تبریز به شمار می‌آید.
وی با تقدیر از نقش و جایگاه برادران نخجوانی به عنوان تجاری که در کنار فعالیت‌های اقتصادی به فرهنگ و هنر نیز علاقمند بودند، تصریح کرد: باید این فرهنگ ارزشمند را نزد تجار و فعالان اقتصادی ترویج دهیم.
معصومی یادآور شد: امروزه به دلیل فراموشی برخی سنت‌های ارزشمند گذشته، دیگر کمتر فعال اقتصادی را می‌توان یافت که به صیانت از فرهنگ و هنر علاقه‌مند بوده و چنین یادگاری از خود به جای گذارد.
کتابخانه ملی تبریز؛ گنجینه آثار ارزشمند
اسد بابایی، مدیرکل کتابخانه‌های آذربایجان شرقی با اشاره به گنجینه آثار ارزشمند در این مجموعه گفت: هم‌اکنون ۴۰۰ هزار جلد کتاب در ۸ زبان مختلف در این مجموعه نگهداری می‌شود که ۳ هزار و ۴۲۹ جلد آن خطی، ۵ هزار و ۷۴۶ چاپ سنگی و ۳ هزار و ۹۴ جلد آن نیز کتاب چاپ سربی قدیمی است.
وی با بیان اینکه در فهرست کتابخانه ملی تبریز نام ۱۰ نسخه خطی به چشم می‌خورد که در سراسر جهان کم‌نظیر است، گفت: ارزشمندترین کتاب موجود در این کتابخانه، انجیلی است متعلق به ۱۲۰۰ سال قبل که در ۱۲۰ صفحه و بر روی پوست ماهی نوشته شده است.
گفتنی است؛ برخی از آثار نفیس و قدیمی که در بخش نسخ خطی کتابخانه مرکزی تبریز نگهداری می‌شود به شرح زیر است:
انجیل رسولان
کتاب نفیس «انجیل رسولان»، قدیمی‌ترین نسخه خطی است که در بخش نسخ خطی کتابخانه مرکزی تبریز نگهداری می‌شود. این کتاب بر روی پوست ماهی نوشته شده است. زبان آن سریانی (آشوری) و خط به کار رفته در آن از خط های نیمه زنده دنیا به حساب می‌آید. انجیل رسولان اصیل‌ترین و دست‌نخورده ترین انجیل جهان مسیحیت است که البته تا به حال ترجمه و چاپ نشده است. انجیل رسولان ۸۰ سال پیش در اختیار یک ایرانی بود. وی قصد داشت این کتاب ارزشمند را در خارج از ایران بفروشد. اما دولت وقت مانع این کار می‌شود و کتاب را تحویل انجمن ایالتی آذربایجان می‌دهد و بعد از آن در اختیار کتابخانه ملی تبریز قرار می‌گیرد.
وقف نامه ربع رشیدی
از دیگر آثار فاخر موجود در بخش نسخ خطی کتابخانه مرکزی تبریز «وقف نامه ربع رشیدی» است که به قلم خواجه رشید الدین فضل الله همدانی نوشته شده است. این اثر نیز بیش از ۷۰۰ سال قدمت دارد و موضوع آن وقفیات املاک و دارایی‌های مربوط به خواجه است که به ربع رشیدی وقف کرده است. کاغذ این کتاب از نوع خان بالیغ است که در آن دوره زیاد استفاده می‌شده است.
خواجه رشید الدین در این وقف نامه اطلاعاتی دقیق و مستند در باره شیوه فعالیت‌های علمی آموزشی تشکیلات ربع، اوضاع فرهنگی آن عصر، ارزش خدمات خواجه در پیشبرد توسعه امور فرهنگی و آموزشی و نکاتی در باره احوال شخصی اش نوشته است.
وقف نامه ربع رشیدی در سال ۸۶ در حافظه جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
شرح اصول کافی، کلیات امیر علی شیر نوایی، دیوان صائب
از دیگر آثار ارزشمند موجود در بخش نسخ خطی کتابخانه مرکزی تبریز کتاب «شرح اصول کافی» منسوب به ملاصدرا است که قدمت ۴۰۰ ساله دارد. نسخه خطی «کلیات امیر علی شیرنوایی» از دیگر آثار گران‌بهایی است که در بخش نسخ خطی کتابخانه مرکزی تبریز نگهداری می‌شود. این کتاب هم از نظر آرایه‌های هنری بسیار فاخر است و تنها نسخ درباری موجود است که از زیبای ظاهری فراوانی برخوردار است.
کتاب «زیج الغ بیک» از دیگر آثار نفیس بخش نسخ خطی است که در موضوع ستاره شناسی و نجوم نوشته شده و ۶۰۰ سال قدمت دارد و کاغذ آن از نوع خان بالیغ است و «دیوان صائب تبریزی» نیز از آثار دیگر موجود در این بخش است که حدود ۳۵۰ سال پیش از این توسط خود صائب تبریزی نوشته شده است.
تالار علم و خلاقیت و اتاق مادر و کودک بخش‌های جدید کتابخانه تبریز
اسد بابایی، مدیرکل کتابخانه های آذربایجان شرقی از راه اندازی بخش های جدید در این مجموعه خبر داد و گفت: همزمان با رشد فناوری‌های نوین، بخش ویژه نوجوانان با محوریت نجوم و کهکشان با آینه‌های محدب، شیمی، آناتومی و… در فضایی نزدیک به ۴۰۰ مترمربع راه اندازی شده که حدود ۵ هزار نفر از نوجوانان تبریزی به عضویت آن درآمده‌اند.
وی همچنین از راه‌اندازی بخش مادر و کودک در این مجتمع خبر داد و گفت: در این فضا به وسعت ۳۸۰ متر مربع، علاوه بر وسایل بازی و سرگرمی، کتاب و اجرای قصه‌گویی پیش‌بینی شده است.
بابایی گفت: در این بخش نیز حدود ۵ هزار ک ودک به همراه مادران خود از خدمات کتابخانه مرکزی تبریز استفاده می‌کنند.
به گفته بابایی، اتاق آموزش تحت وب، آموزش علم ارتباطات و آموزش زبان انگلیسی از دیگر بخش‌های جدید راه‌اندازی شده در کتابخانه مرکزی تبریز است.
نظر شما