به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از ستاد خبری سی و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران: یکصدوهشتادوهشتمین نشست مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب به مناسبت «روز اسناد ملی و میراث مکتوب» با حضور علی‌اشرف صادقی، محمود عابدی، محمدحسین ساکت، بهرام پروین‌گنابادی، محمدجواد اسماعیلی، بهمن بنی‌هاشمی و اکبر ایرانی در سرای ادبیات برگزار شد.

۱۸ هزار عنوان نسخه خطی در کتابخانۀ ابوریحان بیرونی تاشکند

محمود عابدی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گفت: دامنۀ میراث مکتوب ایران از سنگ‌نوشته‌ها تا آثاری را که از سده‌های اخیر باقی مانده است، بسیار گسترده است و ضرورت بازشناسی این آثار، فراهم آوردن نسخه‌ها و نمونه‌های آن‌ها، تصحیح دقیق آن‌ها و معرفی ارزش‌هایشان برای نسل جدید همواره احساس می‌شود.

عابدی دربارۀ نقش مؤسسه میراث مکتوب در این حوزه، گفت: دفتر نشر میراث مکتوب که با همت دوست فرهنگی ما اکبر ایرانی پا گرفته است و از آغاز کار با جمع بسیار محدود و معدودی کار خود را شروع کرده امروزه نتایج بسیار چشمگیری به بار آورده و کتاب‌های بسیار ارجمندی را به چاپ رسانده که انصافاً احیای آن‌ها خدمت بسیار شایانی بوده است.

وی با بیان اینکه کار بازشناسی نسخه‌های فارسی همواره ادامه خواهد داشت، گفت: کافی است نگاهی به فهرست نسخه‌های خطی موجود در ترکیه و در کتابخانه‌های بزرگ داخلی و در کتابخانه‌های هند و پاکستان و کتابخانۀ تاشکند ازبکستان بیندازید. چنان‌که گفته‌اند، کتابخانۀ مؤسسۀ ابوریحان بیرونی تاشکند بالغ بر ۱۸ هزار عنوان نسخه خطی دارد که بسیاری از آن‌ها به زبان فارسی است و بعضی از آن‌ها هنوز چنان‌که باید، شناسایی نشده‌اند.

او افزود: گذشتگان ما در حفظ و حراست از میراث مکتوب فداکاری بی‌مانندی از خود کردند و باید قدر و شأن این فداکاران فرهنگی دانسته شود. بی‌شک مؤسساتی چون میراث مکتوب بخشی از خدمات خود را معطوف به تربیت نسل جدیدی از مصححان کرده‌اند، که این موضوع جای تأمل و افتخار دارد من در این مجال از تلاش‌های مؤسسه میراث مکتوب قدردانی می‌کنم.

سابقه ۱۲۰۰ ساله میراث مکتوب در ایران

در ادامه این نشست علی‌اشرف صادقی عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: گفت: منظور ما از میراث مکتوب نوشته‌هایی است که از زمان اختراع کاغذ و رسیدن آن به ایران در قرن دوم هجری، برای ما باقی مانده است. وقتی از میراث مکتوب سخن می‌گوییم، آنچه فوراً به ذهن می‌آید، میراثی است که روی کاغذ نوشته شده و به صورت کتاب و یا اوراق کاغذی که کتاب نشده و نظیر آن، برای ما باقی مانده است.

او با اشاره به سابقه ۱۲۰۰ ساله میراث مکتوب در ایران گفت: مؤسساتی برای چاپ و انتشارِ این میراث در دورۀ پیش‌از انقلاب پیش‌قدم شدند خوشبختانه چندی از آن مؤسسات که در زمینۀ چاپ آثار ادبی، تاریخی، هنری و علمی ما، به صورتِ علمی فعالیت می‌کردند، بعد از انقلاب هم به کار خود ادامه دادند؛ ولی دو یا سه تا از آن مؤسسات بعد از انقلاب از فعالیت بازایستادند، ولی در عوض بعضی مؤسسات دیگر پایه‌ریزی و بنیان گذاشته شدند که به این کار می‌پردازند و نسبتاً هم خوب این کار را انجام می‌دهند.

عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی ضمن نام بردن از مراکزی همچون کتابخانه و مرکز اسناد مجلس و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب را مؤسسه‌ای خواند که به‌طور خاص به این کار پرداخته و بحق دنبالۀ بنیاد فرهنگِ ایران است؛ با این تفاوت که در آن بنیاد به ایران باستان نیز پرداخته می‌شد، اما در مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، تقریباً همۀ آثار مربوط به دورۀ اسلامی است.

صادقی ادامه داد: بسیاری از آثار تاریخی ما در کشورهای دیگر نگه‌داری می‌شود و ایرانی‌های فرهیخته باید به همۀ این آثار توجه کنند و آن‌ها را به‌صورت علمی تصحیح و چاپ کنند و با این کار است که اطلاعات ما از گذشتۀمان گردآوری و منسجم‌تر می‌شود و باید قبول کرد که گذشته همیشه چراغ راه آینده است.

او در ادامه گفت: پس از انقلاب مؤسسه نشر دانشگاهی و میراث مکتوب تلاش‌های ارزنده‌ای برای حفظ و زنده کردن آثار ادبی پیشینگان کرده‌اند که این تلاش‌ها ستودنی است. امیدوارم که با حمایت از این مؤسسات زمینه‌ای فراهم شود که با فراغ‌بال در جهت گسترش برنامه‌های خود در حفظ و هراست از میراث مکتوب بکوشند.

در راستای حفظ میراث و تمدن کهن‌مان گام برداریم

در ادامه اکبر ایرانی، بنیان‌گذار مؤسسه میراث مکتوب، گفت: امروز ما اینجا به مناسبت روز اسناد ملی و میراث مکتوب دور هم جمع شده‌ایم تا درباره اهمیت میراث مکتوب سخن بگوییم. به هرحال نسخ خطی از میراث بسیار ارزشمندی هستند که از گذشتگان ما برای ما به یادگار مانده‌اند و این وظیفه ماست که با زنده کردن این آثار، در راستای حفظ میراث و تمدن کهن‌مان گام برداریم.

او افزود: به هر حال نام‌گذاری روزی برای گنجینه‌های ازیاد رفته طبعاً یک وظیفه همگانی را ایجاب می‌کند که همه به آن توجه داشته باشند و از بزرگان و مفاخری که در طول تاریخ منشأ خدمات فرهنگی شدند و آثار بزرگی را به یادگار گذاشتند، یاد کنند و ما وظیفه‌مان این است که این آثار را به نحو علمی و آکادمیک عرضه کنیم. مؤسسه میراث مکتوب در طول ۳۰ سال فعالیت توانسته است مجموعه‌ای از این آثار را شناسایی، تحقیق، تصحیح و منتشر کند.

اهمیت میراث مکتوب در ایران

در ادامه محمد حسین ساکت درباره اهمیت میراث مکتوب سخن گفت و بخش‌هایی از خاطراتی را که از گذشتگان درخصوص اهمیت میراث مکتوب به جا مانده بود، برای حاضران خواند.

بهشت شاید جایی شبیه به کتابخانه باشد

در ادامه محمدجواد اسماعیلی گفت: در هر گوشه ایران - چه در خانه خودمان و چه در بازار - قدم بزنیم، هر لحظه امکان این وجود دارد که یکی از آثار باستانی خود را کشف کنیم. بارها پیش آمده که از میان خشت یک دیوار یک دیوان شعر کشف شده است که با کشف آن برگ‌هایی از تاریخ ما زنده شده است.

او افزود: ما همچنان بهره‌مند میراث مکتوب هستیم شاید باید این‌گونه بگوییم ما در دریای مکتوب خود غوطه‌ور هستیم و باید راه‌های مناسبی را برای بهره‌مندی از این میراث کشف کنیم.

او در ادامه سخنانش به اهمیت و نقش مؤسسه میراث مکتوب اشاره کرد و گفت: کتابخانه میراث مکتوب من را به یاد جمله‌ای از بورخس می‌اندازد که می‌گفت تصور من این است که بهشت شاید جایی شبیه به کتابخانه باشد.

نسخه‌های خطی گره‌های کور از تاریخ را می‌گشاید

بهرام پروین گنابادی در سخنانی بسیار کوتاه با اشاره به اهمیت و نقش مؤسسه میراث مکتوب گفت: میراث مکتوب با تلاش‌های سی‌وچندساله خود زمینه‌ای را فراهم کرده تا شناسنامه فرهنگی ما ایرانیان غنی‌تر شود. و ما بهتر بتوانیم اثار کهن گذشتگان خود را بشناسیم.

او افزود: کاری که انتشارات میراث مکتوب در این ۳۰ سال کرده قابل مقایسه با بسیاری از انتشاراتی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، نیست.

چهارصدوچهارمین اثری که میراث مکتوب منتشر کرد، دیوان شاعر گمنامی است که در کاشان زندگی می‌کرد. من مصحح؛ اگر تصحیح این اثر را پیش هر ناشری می‌بردم، هیچ‌کس حاضر نمی‌شد برای چاپ این اثر پیش‌قدم شود، اما میراث مکتوب با نگاهی که نسبت به تاریخ دارد، در تصحیح و انتشار این آثار پیش‌قدم می‌شود. این آثار کمک می‌کنند تا گره‌های کور از تاریخ ما گشود شود.

مرزهای ایران فرهنگی به واسطه متون کهن مشخص می‌شود

در ادامه این نشست بهمن بنی‌هاشمی گفت: یکی از راه‌های نابود کردن میراث مکتوب تصحیح غلط آثار پیشینیان است و یا تقلیدی که مصححان از تصحیح‌های پیشین خود می‌کنند. به همین دلیل در بازار نشر با فراوانی کتاب‌هایی روبه‌رو می‌شویم که از جنبه‌های مختلف فاقد هرگونه ارزش ادبی هستند و همین آثار آسیب جدی به فرهنگ ما زده‌اند.

این استاد دانشگاه در ادامه سخنانش گفت: بسیاری از مصححان ما ایثار می‌کنند و زندگی و وقت خود را به جای تألیف اثر، صرف تصحیح آثار پیشینیان خود می‌کنند و با این کار دین خود را نسبت به فرهنگ کهن خویش ادا می‌کنند. بی‌شک، این جمله بسیار پرمعناست که مرزهای ایران فرهنگی به واسطه همین متون کهنی که به واسطه مصححان به ما رسیده، مشخص می‌شود.