سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – سایه برین: کتاب طنز و ادبیات کمدی از گونه‌های مهجورتر انواع ادبی در بانک علاقه‌مندی ایرانی‌هاست. علت این امر، تنوع گسترده‌ای از عدم تبلیغات تا ریشه‌یابی سلیقه جامعه ایران را شامل می شود. بر همین اساس، مروری بر تازه‌ترین آثار طنز سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران خالی از لطف نیست؛ مروری که به‌خوبی صحت این ادعا را هم ثابت خواهد کرد که کمتر دیده شدن آثار کمدی، باعث کم‌رونق بودن این گونه شده است. این برای ادبیات اتفاق خوبی نیست؛ طنز، ابزاری قدرتمند برای انتقال انواع مفاهیم است. مثلاً اگر معتقد هستیم که ارتباط گرفتن با نوجوان امروز سخت شده است، می‌توان از ابزار طنز به خوبی برای ارتباط گرفتن با این قشر استفاده کرد. یا حتی برای انواع انتقادات و مفهوم‌سازی‌ها طنز بسیار کارآمد است. وقتی طنز کم‌رونق است، یعنی ارتباط، انتقاد و انتقال مفهوم هم نیازمند محکم‌تر کردن ریشه‌های خود است.
آثار تازه طنز در نمایشگاه جاری، از حیث کمیت، حرفی برای گفتن ندارد. مثلاً انتشارات «چرخ‌وفلک»، اگرچه آثاری با انواع ادبی متفاوت دارد، بیشتر با آثار طنز شناخته می‌شود اما در نمایشگاه کتاب تهران هیچ اثر تازه‌ای در این زمینه ندارد. پرواضح است که باید در خصوص این امر تأمل کرد. در ادامه جدیدترین‌های ادبیات طنز در سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را با هم مرور خواهیم کرد.
از عقایدالنساء تا رضا چاخان
نمی‌توان به مرور آثار طنز در نمایشگاه جاری پرداخت و گزارش را با نشر میخ آغاز نکرد. میخ، خود نشری نوپاست. کار خود را از زمستان ۱۴۰۳ آغاز کرده و تمام آثار مجموعه خود را برای نخستین بار است که ارائه می‌دهد. مجموعه میخ از افرادی تشکیل شده که تا پیش از این در زمینه طنز انقلاب اسلامی فعالیت می کردند و امروز اینکار را با راه‌اندازی نشری تخصصی در این زمینه ادامه می‌دهند. تا امروز تأسیس انتشاراتی فقط مختص ادبیات طنز بی‌سابقه بوده است.
این نشر آثاری از طنز ادبیات معاصر ایران چون دوره قاجار و اثری هم درباره دوره پهلوی، و سابق‌تر از آن اثری از دوره صفویه را در این دوره نمایشگاه عرضه کرده است. «ماتیک شاه‌عباسی: عقایدالنساء» نوشته آقا جمال‌الدین خوانساری به همراه حاشیه و اضافات محمدحسن کوره‌پز است. علت داشتن حاشیه و اضافات در این اثر آن است که نثر کتاب برای دوره صفوی است و برای مخاطب زمان خود نوشته شده. بنابراین همه‌فهم شدن آن نیازمند اضافه شدن حاشیه و توضیح است.
اثر دیگر، «کل‌کل قجری»، شامل دو بخش مختلف است. یک بخش درواقع اثری تحت عنوان «تأدیب‌النسوان» است که آن را نویسنده‌ای مرد در زمان قاجار، ضد بانوان نوشته و در مقابل، یک نویسنده زن با تألیف اثری به نام «معایب‌الرجال» به نوعی به او پاسخ داده است. حاشیه نویسی و تعلیقات این کتاب را فرزانه زینلی اضافه کرده است.
«کل‌کل قجری» اما تنها اثر مربوط به دوره قاجار انتشارات میخ نیست. «خانمِ آقای او» نوشته ریحانه ابراهیم‌زادگان نیز گرچه اثری از نویسنده‌ای امروزی است اما درباره زنی در دوره قاجار نوشته شده و از حیث محتوا شامل شوخی با مقوله فاصله گرفتن زن ایرانی از اصالت و هویت دیرینه خود است.
«بخیه به کشکول» نیز شامل منتخب طنز کشکول شیخ بهایی است که حاشیه و اضافات آن را بهزاد توفیق‌فر نوشته است.
«در شهر مادری رستم» نوشته سمیرا قره‌داغی از دیگر آثار منتشرشده در نشر میخ در حوزه طنز است. این کتاب، سفرنامه‌ای طنزآمیز از تجربه حضور نویسنده اثر در کشور افغانستان است.
«باقلوای گس» نوشته نفیسه شیرین نیز درباره مهاجرت و فرار نخبه‌ها و شوخی با این معقوله است.
«تاریخ کرموی جهان» اثر فرزانه صنیعی نیز درباره استعمار است. در این کتاب با زبان طنز به کشورهای مستعمره که کمتر از آن‌ها صحبت شده، پرداخته شده است.
«کنترل زد» نوشته علیرضا عبدی، مجموعه داستان‌های طنز اجتماعی درباره مسائل و مشکلات جوان امروزی است.
دیگر کتاب نشر میخ «رضا چاخان» نوشته ناصر جوادی است. این کتاب به مقوله تطهیر پهلوی می‌تازد و با زبان طنز به داستان‌های غیر واقعی که امروز از رضاشاه پهلوی بدون استناد معتبر در حال دست به دست شدن است، می‌پردازد.
علاف‌ها
انتشارات کتاب جمکران با دو اثر تازه در حوزه طنز به نمایشگاه کتاب تهران آمده است. اکبر صحرایی از نویسندگان مطرح و پرکار کشورمان است که تاکنون بیش از ۳۰ عنوان کتاب در حوزه دفاع مقدس و انقلاب اسلامی در قالب رمان، داستان کوتاه و بلند، زندگی‌نامه، خاطرات و طنز به نگارش درآورده است. او که با رمان حافظ هفت برگزیده جایزه ادبی جلال آل‌احمد و سه دوره نیز برنده جایزه کتاب سال دفاع مقدس شده است، این بار «مجموعه طنز دو جلدی علاف‌ها» را در انتشارات کتاب جمکران منتشر کرده است.
این مجموعه درباره چند شخصیت به نام‌های مجید، عباس خروس، خسرو مخ و اِدی کرامت است که با چند رزمنده عجیب دیگر از اعضای برجسته سنگر علاف‌ها بودند. از دست علاف‌ها سنگرشان هم آسایش نداشت چه برسد به خودی و حتی دشمن!
مجموعه طنز علاف‌ها داستانک‌هایی از اتفاقات و رفتارهای خوشمزه رزمندگانی است که هر کدام انگیزه‌های خودشان را از حضور در جبهه داشتند و شبیه بقیه رزمنده‌ها نبودند.
«مورچه انتحاری» جلد اول این مجموعه است. در «مورچه انتحاری» قصه مجید را می‌خوانیم که محله‌ای از دستش در عذاب بودند و روحانی با موافقت با اعزام او به جبهه به دادشان رسید، غافل از اینکه در جبهه سنگر علاف‌ها انتظارش را می‌کشد.
کسی فکر نمی‌کرد روزی عباس خروس که شهری از جاهل بازی و چاقوکشی‌اش به خدا پناه می‌بردند، برود و با آن سبیل از بناگوش در رفته، رزمنده خط مقدم بشود. این را که راز عباس خروس بزن‌بهادر ساواک چه بود که سر از جبهه درآورد و آنجا چه گردوخاکی کرد، در متن قصه‌های جلد دوم «مجموعه طنز علاف ها» با عنوان راز عباس خروس می فهمیم.
راستی برای عباس آقا خیلی مهم است درست صدایش کنید! نه چیزی کم، نه زیاد: فقط «عباس خروس».
طنز جهان
نشر نیماژ نیز با دو اثر طنز جدید به نمایشگاه کتاب آمده که یکی از آن‌ها اواخر سال ۱۴۰۳ منتشر شده اما دیگری، برای نخستین بار در نمایشگاه جاری عرضه شده است. این کتاب، خاطرات دانشجوی الهیات، نوشته هاینریش هاینه، نویسنده و شاعر برجسته آلمانی است که توسط حسین منصوری ترجمه شده است.
نظر شما