سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نگار حسینی، نویسنده کتاب «نگاهی به زندگی و آثار علی نصیریان» در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا گفت: سال ۹۳ بود که نشر «فرهنگ معاصر» تصمیم گرفت زندگی بزرگان سینما را گردآوری کند و درباره هر کدام کتابی به شکل مستقل منتشر کند. سردبیر این مجموعه کتاب‌ها نیز بر عهده علی میرمیرانی بود؛ او نویسندگان را طوری انتخاب کرد که افرادی باشند که به هر کدام از آن کاراکترهای سینمایی علاقمند باشند. از آنجا که من به شخصیت علی نصیریان بسیار علاقه‌مند بودم، او را انتخاب کردم.

وی افزود: کار پژوهش کتاب حدود ۳-۴ سال طول کشید. برخلاف برخی از کتاب‌ها که از همان ابتدا به شکل گفت‌وگو کتاب را شروع می‌کنند و کتاب مبتنی بر گفت‌وگو است، این کتاب این گونه نبود. از همان ابتدا بحث پژوهش را آغاز کردیم و درباره اطلاعات زندگی، آثار، نوشته‌ها و مصاحبه‌های افراد دیگر با او صحبت کردیم و آثار سینمایی و برهه تاریخی که در آن زندگی کرده بود را مورد نقد و بررسی قرار دادیم. زمانی که این اطلاعات تجمیع شد گفت‌وگو با نصریان را آغاز کردم و جاهایی که نیاز بود را کامل کردیم و در نهایت به این کتاب رسیدیم. همچنین از منابع مکتوب هم در کتاب استفاده شد که از آنها نام برده شده است.

این نویسنده با بیان اینکه گفت‌وگو با علی نصیریان حدود یک سال و نیم طول کشید، ادامه داد: او کاملاً راغب بود با ما همکاری کند. در آن زمان همسرش زنده بود و او هم بسیار در این کار با ما همکاری کرد. گاهی چهار ساعت پیاپی با آقای نصیریان و همسرش صحبت می‌کردم؛ جلسات بسیار مفیدی بود. علی نصیریان حافظه بسیار خوبی دارد و از لحاظ تاریخ شفاهی بسیار قوی بود. هر چند زمانی که بعدها با مرحوم محمدعلی کشاورز صحبت کردم دیدم حافظه تاریخی او هم بسیار قوی بود؛ هنرمندان قدیمی ما حافظه بسیار خوبی دارند و بسیار منجسم، بایگانی شده و مرتب صحبت می‌کردند.

حسینی افزود: نکته‌ای که برایم بسیار ارزشمند است این است که علی نصیریان خود، نویسنده بوده و به موضوع تاریخ شفاهی بسیار علاقه‌مند است. او به اهمیت کار نوشتن مشرف بود؛ برای گفت‌وگوهای این کتاب بسیار وقت می‌گذاشت و کمک می‌کرد ولی کار از آن جهت برای من بسیار دشوار می‌شد که نوشتن کنار علی نصیریان و برای او کار آسانی نبود. بعد از اینکه کتاب تمام شد و داریوش مودبیان آن را خواند و تغییرات جزئی انجام شد.

وی ادامه داد: یکی از خوش‌شانسی‌های من این بود که سراغ آدم‌هایی رفتم که علاوه بر اینکه خودشان اهل نوشتن بودند، کارگردان هم بودند، می‌دانستند که مسیر کلی نوشتن با نویسنده است و دخالتی مبنی بر اینکه متن چگونه و با چه ابعادی نوشته شود، نداشتند.

این نویسنده با بیان اینکه کتاب، صرفاً روایت ایشان از زندگی نیست، گفت: در واقع ما در این کتاب، تاریخ سینما را همراه با زندگی‌نامه او مرور می‌کنیم. گاهی ممکن است مواردی درباره آثار سینمایی و فراز و فرودهای دوره بازیگری‌اش باشد اما این‌طور نبود که نکات مورد علاقه‌اش را برجسته و از موادر دیگر صرفه‌نظر کند. برای همین او دخالتی در پیشبرد کتاب نداشتند. گاهی درباره روایتی با هم به توافق نمی‌رسیدیم و در نتیجه در کتاب هر دو روایت را می‌آوردم.

نصیریان هنرمندی چندوجهی است

حسینی با اشاره به چندوجهی بودن هنرمندان پیشکسوت، افزود: علی نصیریان تنها چند سال است که آوازخوانی خود را در نزد عموم پررنگ کردند. تا پیش از این، تنها آن دسته از افراد که او را در صحنه تئاتر دیده بودند، می‌دانستند که صدای خوشی دارد و او اولین بار در این کتاب، این موضوع را با حیا و فروتنی عنوان کرد. مادر علی نصیریان نیز هنرمندی بود که در عرصه موسیقی فعالیت داشت؛ هم نوازنده خوبی بود و هم صدای خوشی داشت. بسیاری از استادان به علی نصیریان توصیه کرده بودند که حوزه خوانندگی را جدی بگیرد و خود نصیریان نیز در صحبت‌هایش چندین بار اشاره کرد که «ای کاش موسیقی را هم جدی می‌گرفتم». اما شوق علاقه به بازیگری باعث شده بود که به خوانندگی نپردازد.

وی افزود: چند سال پیش که مرحوم محمدعلی کشاورز در قید حیات بود، جلوی دوربین از نصیریان خواسته بود که قطعه‌ای را برای او اجرا کند. فیلمی از آواز خواندن نصیریان بیرون آمد و او گله‌مند بود که این آواز را تنها برای دوستم خواندم و دوست نداشتم منتشر شود. اما بعد از مدتی بعد از استقال اطرافیان، آوازخوانی‌اش را عمومی‌تر کرد.

حسینی با بیان اینکه در این سال‌ها به تاریخ شفاهی و زندگی‌نامه پیشکسوتان کمتر پرداخته‌ایم، گفت: متاسفانه این فرهنگ در کشور ما چندان وجود ندارد. به نظرم ما ایرانی‌ها چندان اهل زندگینامه‌نویسی نیستیم. در تمام کشورهای پیشرفته دنیا آدم‌های معمولی زندگینامه خود را با اعتماد به‌نفس می‌نویسند و حتی برخی هم از این طریق دیده می‌شوند. اما در ایران این‌گونه نیست. گویا افراد نگران قضاوت هستند یا از روی فروتنی این کار را نمی‌کنند؛ به هر حال این نگاه درستی نیست. این موضوع در همه جای دنیا باب است که علاوه بر اینکه از زندگی چهره‌های سرشناس، مستند ساخته می‌شود، کتاب هم نوشته می‌شود.

وی افرود: زمانی که می‌خواستم کتاب علی نصیریان را شروع کنم دیدم با ضعف اطلاعاتی شدیدی درباره آثار و هنرمندان مواجه هستیم؛ حتی اطلاعاتی که مربوط به دهه ۶۰ است. مثلاً اگر بخواهیم درباره یک فیلم پرونده‌ای کار کنیم صرفاً باید به گفته‌ها و حافظه امروز آن افرادی که در آن اثر حضور داشت، اکتفا کنیم. این ضعف باعث شد به این فکر کنم باید تا زمانی که این افراد زنده هستند برایشان کاری کنیم. حتی در این پروسه به افرادی برخوردم که شاید چهره سرشناسی نباشند اما افراد تاثیرگذاری در حوزه تاریخ سینمای ما بودند و هیچ وقت مصاحبه مناسبی با ایشان انجام نشده بود.

او در ادامه گفت: نکاتی از قبیل گرانی کاغذ و نبود علاقه به مطالعه و سختی کار نوشتن باعث شده بود کتاب در این زمینه کم باشد. شاید یک فرد چندین سال برای نوشتن یک کتاب وقت بگذارد ولی نهایتاً با خوش‌شانسی شاید دو سه هزار جلد از آن فروش برود. به نظر من نوشتن کتاب در این حوزه، کاری ارزشمند است چون در تاریخ و برای نسل‌های آینده می‌ماند.

دوست داشتم نگارش کتاب را با نگاه پژوهشی انجام دهم

حسینی درباره نحوه نگارش این کتاب گفت: زندگی‌نامه‌نویسی شیوه‌های مختلفی دارد. یک سری کتاب‌ها اتوبیوگرافی هستند؛ گاهی صرفاً خاطرات آن فرد را نگارش می‌شود مثل کتابی که درباره خاطرات بهمن فرمان‌آرا منتشر شد. معمولاً در این نوع کتاب‌ها پژوهشی شکل نمی‌گیرد و نتوانید با آن تاریخ سینما را با آن مرور کنید. دوست داشتم نوشتن این کتاب را با نگاه پژوهشی انجام دهم که کار سختی هم بود. باید نشریان آن زمان را مورد بررسی قرار می‌دادم و هم با خود فرد حرف می‌زدم و هم با افرادی که هم‌دوره و همکار او بودند صحبت می‌کردم، در این صورت زمانی که مخاطب می‌خواهد مثلاً درباره یک تئاتر بداند به اطلاعات منسجمی دسترسی داشته باشد.

وی با اشاره به مراسم رونمایی کتاب علی نصیریان گفت: اتفاقی که برایم خوشایند بود این بود که دو ماه بعد از انتشار کتاب، آئینی برگزار شد و در واقع کتاب بازنمایی شد و این اتفاق با بزرگداشت علی نصیریان همزمان شد. آن زمان به دلیل کرونا و التهاباتی که در جامعه وجود داشت، خیلی وقت بود که هنرمندان و اهالی سینما دور هم جمع نشده بودند. از خوش‌شانسی من بود که به خاطر علی نصیریان، چهره‌های زیادی در آن مراسم دور هم جمع شده بودند و هنرمندان با بغض می‌گفتند که سال‌هاست که دورهم جمع نشده‌ایم و اگر هم جمع شده‌ایم برای سوگ دوستان بوده است. خوشحالم که برای آقای نصیریان در زمان حیات او و به بهانه کتاب دور هم جمع شدیم. این حرف برای من ارزشمند بود. مردم هم استقبال کرده بودند.

او در ادامه گفت: با این حال انتظارات من بیشتر بود؛ فکر می‌کنم نهادهای دولتی باید پا پیش می‌گذاشتند و کتاب‌های بیشتری خریداری می کردند و به مناسبت‌های مختلف در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دادند. علی نصیریان در هنر الگو است، دانش کافی دارد، تاثیرگذار بوده و مرد سلامتی است، چهره ماندگار ماست. اما این اتفاق نیفتاد و بیشتر بخش‌های خصوصی کتاب را خریداری کردند.

این نویسنده با اشاره به زندگی علی نصیریان گفت: به نظر من پرداختن به زندگی او بسیار دل‌انگیز و شیرین است. او وسواس کم‌نظیری دارد، دیدگاه بسیار حرفه‌ای و دقیق دارد. این کتاب می‌تواند راهنمای خوبی برای علاقه‌مندان به هنر باشد. همچنین بعد از نگارش کتاب به نقش همسر او بسیار باورمند شدم. همسرش از همان ابتدای ازدواجشان تلاش زیادی کرد که نصیریان به آرزوی خود یعنی بازیگری برسد. تازه ازدواج کرده بودند و همسرش فرش زیرپای خود را فروخت تا هزینه ادامه تحصیل در خارج از کشور را فراهم کند.

وی یادآور شد: در ابتدا قرار بود کتاب به پیشنهاد خود علی نصیریان به اسم «آقای هالو» منتشر شود. هر چند این کتاب در نمایشگاه کتاب آن سال با این نام منتشر شد. نظر من این بود که کتاب با نام «بزرگ آقا» منتشر شود اما بعد از آن فکر کردم که نباید علی نصیریان را به یک نقش و نام محدود کرد؛ نام خود او برای کتاب کافی بود.