به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – رضا دستجردی: اینترنت اشیا مجموعه‌ای از ارتباطات و تعاملات فناوری‌محور با دیگر سامانه‌هاست که از طریق اینترنت یا دیگر شبکه‌های ارتباطی محقق می‌گردد. این مفهوم انتزاعی که بر مبنای رشته‌های گوناگون علوم فناوری اطلاعات استوار است، امروزه زندگی روزمره بشر را در به‌کارگیری ابزارهای متعدد، از تکنولوژی‌های پیشرفته تا ابزار و لوازم ناچیز و اصطلاحاً دم‌دستی متحول ساخته است. اینترنت اشیا سبب شده اشیای پیرامون ما، مهارت‌هایی تازه به‌دست آورند؛ مهارت‌هایی که از توانایی دیدن، گفتن تا ردیابی گسترده‌اند. ایبنا به بهانه انتشار کتاب «اینترنت اشیا» نوشته مرسدس بانز و گراهام میکل و ترجمه رحمان شریف‌زاده دانش‌آموخته فلسفه علم و فناوری که به همت نشر کرگدن منتشر شده، به گفت‌وگو با مترجم این اثر پرداخته است.

به طور کلی، رویکرد مجموعه «مطالعات علم و فناوری» نشر کرگدن چیست؟

با توجه به اهمیت مطالعات علم و فناوری و همچنین عدم توجه کافی به این حوزه در جامعه دانشگاهی کشور، این مجموعه تلاش می‌کند برخی از آثار در حال رشد را به جامعه فارسی‌زبانان معرفی کند. به طور کلی، مطالعات علم و فناوری در نیمه دوم قرن بیستم شکل گرفت و مشتمل بر رویکردهای متنوعی است که به مطالعه تجربی چگونگی تحول، موفقیت، یا شکست فناوری‌ها و فکت‌های علمی، و تعامل آن‌ها با جامعه می‌پردازد. یکی از بحث‌های مهم مطالعات علم و فناوری این است که چگونه تحول یک فناوری توسط جامعه، هم‌زمان خود جامعه را نیز تغییر می‌دهد. چنانکه در این کتاب مفصل بحث می‌شود، مناسبات، روابط، چالش‌ها، مسائل، و راهکارهای جامعه پیش از اینترنت اشیا با جامعه پس از آن تفاوت چشم‌گیری دارد.

مختصری در باب «اینترنت اشیا» و مفهوم آن توضیح دهید.

مفهوم اینترنت اشیا نخست بار در ۱۹۹۹ توسط کوین اشتون متخصص فناوری ارتباطات انگلیسی مطرح شد. اینترنت اشیا یعنی مجهزکردن اشیا به حس‌گر و اتصال آن‌ها به شبکه. ما با یکی از این اشیا کاملاً آشنا هستیم: تلفن‌های هوشمند. اما امروز از اشیای بسیار متنوع‌تری می‌شنویم که توانایی اتصال به شبکه پیدا کرده‌اند: از خودروهای خودران گرفته تا خانه‌های هوشمند، از دوربین‌های نظارتی ترافیکی گرفته تا اشیای روزمره‌ای چون لیوان، مسواک، تخت‌خواب، لامپ، دوش، کفش، جاروبرقی و غیره.

‌

شما در فصل اول کتاب، به «اشیای پایه» اشاره کردید. مفهوم آن چیست و بفرمایید اینترنت اشیا چگونه با خدمات خود، محصول را از کاربر جدا می‌کند؟

منظور از اشیای پایه، حس‌گر و شبکه هستند که برای اینترنت، اشیا بنیادی‌اند و آن را ممکن می‌کنند. حس‌گرها از طریق قدرت دریافت و پردازش داده، به اشیا، توانایی دیدن (انواع دوربین‌ها)، شنیدن (انواع صدایاب‌ها)، و حتی بوییدن (دودیاب‌ها یا گازیاب‌ها) را می‌دهند. وقتی اشیا مجهز به حس‌گر می‌شوند به توانایی‌هایی دست می‌یابند که قبلاً فقط مختص موجودات زنده‌ای چون انسان بود. سپس مفهوم شبکه مطرح می‌شود که البته فراتر از اینترنت است و شامل انواع اتصالات شبکه‌ای می‌شود. این دو عنصر حس‌گر و شبکه، به اشیا قدرت می‌دهند تا با دیگر اشیای متصل به شبکه از جمله انسان‌ها ارتباط بگیرند و داده ردوبدل کنند.

در مورد اینکه اینترنت اشیا چگونه با خدمات خود، محصول را از کاربر جدا می‌کند، ببینید تا قبل از اینترنت اشیا، فرد مالک کامل اشیای خودش بود، اما وقتی شیء به اینترنت متصل می‌شود و از یک شرکت پشتیبان خدمات دریافت می‌کند، هر آن ممکن است کاربر دسترسی‌اش را به اشیای خودش از دست بدهد یا روی آن‌ها کنترل نداشته باشد. نویسنده از خطای ۵۳ گوشی‌های اپل صحبت می‌کند؛ اگر اپل این قدرت را دارد تا گوشی شما را از کار بیندازد، آیا شما کاملاً مالک گوشی اپل خود هستید؟!

ارتباط موقعیت اشیا با شکل‌گیری مدل‌های پساسرمایه‌داری مالکیت اموال و استفاده مشترک چیست؟

اینترنت اشیا در ترکیب با خودکارسازی فعالیت‌هایی که قبلاً توسط انسان انجام می‌شد، دو امکان جدید را می‌گشاید که گرچه از جهتی مایه نگرانی هستند اما از جهتی دیگر چپ‌گرایان را بر آن داشته که از ظهور یک جهان پساسرمایه‌داری صحبت کنند. اولین امکان، یک اشتغال‌زدایی آرمان‌گرایانه است. شهر هوشمندی را درنظر بگیرید که کاملاً مبتنی بر اتصالات شبکه‌ای و خودکارسازی کار می‌کند. در چنین شهری، ما با یک جهان پسا-کار (Post-Work) مواجه‌ایم که در آن امکان شکل‌گیری طبقه کارگر در مقابل طبقه سرمایه‌دار وجود ندارد. امکان دوم این است که اگر اشیا دارای آدرس اینترنتی هستند این یعنی اینکه آن‌ها علی‌الاصول قابل شناسایی، هک‌کردن و توسط دیگران قابل استفاده هستند. یک نوع استفاده مشترک اما نه لزوماً برای یک کار مشترک! شما یک جاروبرقی اینترنتی خریده‌اید برای تمیزکردن منزل. یک هکر آن را هک می‌کند و آن را به عنوان کاربر برای ایجاد ترافیک کاذب به منظور مختل کردن یک سامانه به‌کار می‌گیرد.

زبان چگونه روابط ما را با فناوری تحت تأثیر قرار می‌دهد؟

ارسطو زبان‌وری را ویژگی تکین انسان می‌دانست. حال چه می‌شود اگر یک شیء بتواند با ما سخن بگوید؟ توانایی سخن گفتن اشیا، آن‌ها را از وضعیت ابژه به موقعیت سوژه، که طرف گفت‌وگوی انسان است، نزدیک می‌کند. این سوژگی یا سوژه‌مانندی البته تأثیرات عمیق خودش را می‌گذارد. چنانکه نویسندگان در فصل سوم مفصل بحث می‌کنند اشیای سخن‌گو، ازآنجا که انسان‌وار تلقی می‌شوند، به درجات متفاوتی، قدرت اقناع، ترغیب، و حتی فریب، می‌یابند. کاربران ممکن است به آن‌ها وابسته شوند (نویسنده از فیلم Her به کارگردانی اسپایک جونز صحبت می‌کند که در آن یک انسان، عاشق و دلباخته یک سیستم عامل سخن‌گو می‌شود)، یا بیش از حد به آن‌ها اعتماد کنند (رانندگانی را در نظر بگیرید که با دستورات آمرانه «به راست بپیچید، به چپ بپیچید و …» سر از بیراهه درآورده‌اند)، یا فریب می‌خورند (چت‌بات‌هایی را درنظر بگیرید که این توهم را در کاربر ایجاد کرده‌اند که با یک انسان چت می‌کند).

چگونه بینایی به اشیای متصل، عاملیت جدیدی می‌بخشد؟

این بحث موضوع فصل چهارم کتاب است. قدرت دیدن، به اشیا عاملیت‌های تازه‌ای می‌بخشد. مثلاً یک دوربین می‌تواند به جای انسان نظارت کند. یک خودرو خودران به جای انسان رانندگی می‌کند، چراکه می‌تواند جاده، موانع، و دیگر خودروها را تشخیص دهد. البته این فناوری‌ها بسته به نوع و میزان یادگیری‌شان همیشه ممکن است دچار خطا شوند. مثلاً ممکن است یک خودروی خودران، گل‌گیر آبی یک کامیون را از آسمان آبی پشت آن تشخیص ندهد. یا ممکن است سوگیر باشند و سوگیرهای انسانی هنگام آموزش به آن‌ها انتقال یافته باشند. نویسندگان از یک دوربین شرکت اچ‌پی صحبت می‌کنند که می‌تواند حرکات دست یک سفیدپوست را تشخیص دهد اما از حرکات دست همکار سیاهپوست‌اش عاجز می‌ماند. علت این سوگیری این است که هنگام آموزش، آنچه «به عنوان انسان نرمال» به فناوری معرفی شده است، اغلب سفیدپوست بوده است. یک عاملیت دیگر اشیای بینا این است که می‌توانند پنجره‌ای را برای پایش در اختیار کسانی قرار دهند که ما هیچ درکی از آن‌ها نداریم. اگر یک شیء قرار است ما را ببیند، پس علی‌الاصول افراد دیگری با هک‌کردن آن می‌توانند ما را پایش کنند! این موضوع به مسئله امنیت و حریم خصوصی دامن می‌زند.

خواص اجتماعی و سیاسی اینترنت اشیا چیست؟

اینترنت اشیا دلالت‌های روشن اجتماعی-سیاسی دارد. اینترنت اشیا امکان نظارت و پایش را برای نظام حمکرانی بالا می‌برد. اما همچنین به جنبش‌های رهایی‌بخش و اعتراضی مانند هکتیویسم نیز میدان می‌دهد. اینترنت اشیا روابط اجتماعی و نوع ارتباط ما با دیگران را دستخوش تغییرات بنیادی می‌کند و همچنین پیامدهای اقتصادی و کسب‌وکاری روشنی خواهد داشت.

ضرورت و اهمیت پرداختن به موضوع اینترنت اشیا در بازار نشر چیست؟

این کتاب و کتاب‌های مشابه می‌توانند درک کاربران فناوری‌های اطلاعات از تأثیرات اجتماعی این موجودات و نوع ارتباط ما با آن‌ها را عمیق‌تر کنند. اینترنت اشیا صرفاً یک فناوری برای تسهیل کارها نیست، بلکه تغییرات اجتماعی مهمی به بار می‌آورد. آشنایی با چالش‌ها و مسائل اجتماعی-اخلاقی این فناوری‌ها می‌تواند کمک کند که کاربر با دید بازتری از این فناوری‌ها استفاده نماید. امیدوارم که ترجمه و نشر این کتاب گام مفیدی در جهت تحقق این اهداف باشد.