سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - رضا دستجردی: محسن جهانگیری (۱۳۰۹–۱۳۹۹) از برجستهترین استادان فلسفه ایرانی معاصر است که نقش بنیادینی در انتقال فلسفه غرب در ایران داشت. او نه صرفاً مترجمی زبده یا مدرس فلسفه که پژوهشگری پای در سنت بود که در طول حیات خود کوشید رابطهای سازنده میان سنت فلسفی غرب و هویت فکری اسلامی برقرار کند.
جهانگیری اهل حذف یا ستایش مطلق هیچیک نبود. او نه در تجدد ذوب میشد و نه در سنت میماند. بلکه از منظر یک پژوهشگر عالم و نقاد، تلاش میکرد سنت را بفهمد، نه فقط بازتولید کند؛ نیز فلسفه مدرن را تحلیل کند، نه تقلید.
نسبت با اسپینوزا: بنیاد پروژه فلسفی جهانگیری
محسن جهانگیری را میتوان یکی از برجستهترین مفسران و معرفان فلسفه اسپینوزا در ایران دانست. جهانگیری از این دیدگاه بهره گرفت تا نشان دهد عقلگرایی میتواند در عین حال انتقادی، خودآگاه و اخلاقی باشد، نه سلطهگر یا ابزارمحور. در همین راستا، در برابر قرائتهای سنتی از فلسفه اسلامی که عقل را تابع ایمان یا عرفان میدانستند، ایستاد و تلاش کرد از استقلال فلسفه دفاع کند.
فلسفه اسلامی: از تکرار تا تأمل
در دیدگاه او، فیلسوف مسلمان باید بتواند هم با ابنسینا و سهروردی گفتوگو کند، و هم با بیکن، دکارت و اسپینوزا. او فلسفه را یک فضای گفتوگویی جهانی میدید، نه حوزهای محصور در مرزهای فرهنگی یا دینی. جهانگیری میخواست فیلسوف مسلمان نه صرفاً حافظ سنت، بلکه آفریننده معنا در جهان جدید باشد. او فلسفه اسلامی را در صورتی زنده میدانست که بتواند به پرسشهای زمانه پاسخ دهد، نه اینکه در گذشته باقی بماند.
میراث ماندگار
آثار جهانگیری، از ترجمههای پیچیده تا نوشتههای تحلیلی او درباره فلسفه غرب و فلسفه اسلامی همچنان در دانشگاهها و در میان پژوهشگران، منبع الهام و تفکر هستند. اندیشه او به ما یادآور میشود که فلسفه فقط در کتابها نیست؛ بلکه در زیستن با پرسش، در جرأت اندیشیدن، و در وفاداری به خرد انسانی است. از جمله مهمترین آثار او میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. محییالدین ابنعربی: این کتاب به بررسی اندیشههای پیچیده و تأثیرگذار ابنعربی، بهویژه مفهوم وحدت وجود میپردازد و نقش او را در سنت فلسفه اسلامی و عرفان تبیین میکند.
۲. ترجمه «اخلاق»: جهانگیری با بهرهگیری از منابع لاتین و انگلیسی، این اثر را به زبان فارسی برگرداند و مقدمهای تحلیلی به آن افزود.
۳. سه فیلسوف غرب (بیکن، هابز و اسپینوزا): سه تکنگاری درباره سه فیلسوف بزرگ غربی در عصر مدرن
۴. احوال و آثار و آراء فرانسیس بیکن: یک تکنگاری درخشان درباره یکی از بنیانگذاران اندیشه مدرن
۵. ترجمه «شرح اصول فلسفه دکارت و تفکرات مابعدالطبیعی» اثر اسپینوزا: شرحی تاملبرانگیز از اسپینوزا درباره دکارت
میراث علمی محسن جهانگیری، در قالب کتابها، مقالات و شاگردانی که تربیت کرد، همچنان زنده است. کسی که فهم فلسفه اسپینوزا، بیکن و دکارت را برای فارسیزبانان امکانپذیر ساخت، و درعینحال از فلسفه اسلامی و ریشههای خود نیز غافل نبود.
نظرات