طیبه حاج‌باقریان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) دربارۀ «فهرست آیین‌نامه‌ها، اساس‌نامه‌ها، نظام‌نامه‌ها و… کتابخانۀ حضرت آیت‌الله بروجردی (مسجد اعظم)» گفت: کتابخانۀ آیت الله بروجردی یکی از مراکزی است که از نظر تنوع و کیفیت منابع بسیار غنی است. شاکلۀ اصلی منابع این کتابخانه را کتاب‌های وقف و اهدایی تشکیل داده که توسط شخصیت‌های علمی و فرهنگی بزرگ چون خود آیات سیدحسین طباطبایی بروجردی، محمد مقدس اصفهانی، حاج حسن فرید اراکی، حاج میرزا ابوالقاسم دانش‌آشتیانی و ویژه و مهم‌تر از همه محمد رمضانی جمع‌آوری شده است. مجموعۀ رمضانی بخش مهم و عظیمی از منابع این کتابخانه را تشکیل داده که در فرآیند سازماندهی، چندین بخش مجزای موضوعی از دل این مجموعۀ بزرگ استخراج شد. و چند نمونه از آنها عبارتند از:
۱. کتاب‌های درسی و آموزشی مدارس در دوره‌های قاجار و پهلوی.
۲. مجموعۀ فهرست‌ها و کاتالوگ‌های کتاب‌شناسی، به‌ویژه فهرست ناشران و چاپ‌خانه‌های قدیمی در سال‌های مختلف.
۳. جزوات و کتاب‌چه‌های ادبی و داستان‌های کوتاه.
۴. جزوات مربوط به امور نظامی کشور که عمدتاً توسط وزارت جنگ و دانشگاه افسریه منتشر شده‌اند.
۵. سال‌نامه‌ها و مجموعه گزارش‌های دوره‌ای متنوع مربوط به سازمان‌ها و ارگان‌های گوناگون دولتی و خصوصی نمونۀ دیگری از اجزای این مجموعۀ بزرگ بود.
۶. هم‌چنین کتاب‌چه‌های قوانین و مقررات که تحت عنوان‌های: اساس‌نامه، نظام‌نامه، آیین‌نامه، مرام‌نامه، یا دستورالعمل و امثال آنها منتشر شده‌اند.
او افزود: «فهرست آیین‌نامه‌ها، اساس‌نامه‌ها، نظام‌نامه‌ها و… کتابخانۀ حضرت آیت‌الله بروجردی (مسجد اعظم)» از جنبه‌های مختلف تاریخی، اجتماعی، حقوقی و اخلاقی دارای ارزش‌ها و کاربردهای متعدد و قابل توجهی هستند. این اسناد نقش آیینه‌ای شفاف از ساختارهای فکری، اجتماعی و سیاسی جامعه در یک برهه (ادوار تاریخی) خاص را ایفا می‌کنند و به‌نوعی شناسنامه‌های تاریخی در موضوعات مختلف به شمار می‌روند.
حاج‌باقریان ادامه داد: پس از شناسایی و ثبت اولیۀ این منابع ضرورت داشت تا فهرستی تفصیلی و دقیق تهیه شود و کل مجموعه به‌صورت یک‌پارچه در اختیار پژوهشگران قرار گیرد. این کار به‌طور قابل توجهی دسترسی به منابع را آسان‌تر می‌کند و به پژوهشگران کمک می‌کند تا به‌شکلی منظم و منسجم از آنها استفاده کنند.
او به تعداد کتاب‌چه‌های این کتاب نیز اشاره کرد و گفت: فهرست حاضر شامل حدود ۱۳۰۰ عنوان کتاب‌چه‌های قوانین و مقررات است. این منابع در ۱۷ شاخۀ موضوعی و تحت ۱۷ فصل تنظیم شده‌اند که از لحاظ پراکندگی موضوعی بیش‌ترین حجم منابع مربوط به حوزۀ آموزش و مدارس، و وزارت فرهنگ و معارف و بعد از آن در موضوع انتخابات، مجلسین و قانون اساسی و سپس مربوط به امور نظامی کشور می‌شود.
این فهرست‌نویس افزود: در هر فصل، عناوین بر اساس تاریخ نشر آنها مرتب شده‌اند. دلیل این ترتیب این بوده که هر قانون و مقررات جدید معمولاً قانون قبلی را نسخ می‌کند. بنابراین مرتب کردن عناوین براساس تاریخ نشر، به ما کمک می‌کند تا تحولات تاریخی قوانین را به‌صورت منظم و درک‌پذیر پیگیری کنیم. کتاب‌چه‌هایی که تاریخ نشر آنها مشخص نبوده، در انتهای فصل قرار داده شده‌اند.
او به قدیمی‌ترین و جدیدترین سند قانون نیز پرداخت و گفت: قدیمی‌ترین سند قانون نظم قشون است که مربوط به سال ۱۲۳۹ می‌شود و جدیدترین سند به سال ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ تعلق دارد. به‌طور کلی از لحاظ بازۀ تاریخی، مربوط به دوره‌های قاجار و پهلوی اول و دوم هستند. بیش‌ترین حجم آنها به دورۀ پهلوی اول تعلق دارد، سپس پهلوی دوم و در نهایت، کتاب‌چه‌های منتشرشده در دورۀ قاجار را شامل می‌شود.
این پژوهشگر ادامه داد: تحلیل و پژوهش‌های تطبیقی فعالیت بعدی است که می‌توان روی این فهرست انجام داد اما تا حدودی می‌توان گفت این توزیع تاریخی بیان‌گر اهمیت و فعالیت‌های قانون‌گذاری در هر دوره هستند.
او افزود: هر مدخل در این مجموعه در دو بند توصیف شده بند نخست «مشخصات ظاهری» کتاب‌چه را شامل می‌شود که اطلاعات نشر و فیزیکی نسخه را در برمی‌گیرد. بند دوم «معرفی» نام دارد که در این بند محتوای اثر به‌صورت تفصیلی معرفی شده است. کم‌تر از ۱۰۰ عنوان از این کتاب‌چه‌ها دارای بند «افزوده‌ها» نیز هستند که در این بند هرگونه اطلاعات مفیدی که پس از انتشار توسط مطالعه‌کنندگان و مالکان آنها به نسخه افزوده شده، آمده است.
حاج‌باقریان ادامه داد: این افزوده‌ها مثل دستور دست‌نویس یکی از مقامات کشوری و مسئول به اجرای قانون تصویب شده؛ مُهر و امضای وزیران یا صاحب منصبان مختلف، اصلاحات و تغییراتی که به‌صورت دست‌نویس از سوی یک مقام مسئول یا نامعلوم بر نسخه افزوده شده؛ یا حجم قابل توجهی آدرس پستی و ارسال نسخۀ چاپی به نمایندگان مجلس یا دیگر مسئولان حکومتی جهت مطالعه و بررسی متن بوده است.
او به جمع‌آوری نمادها نیز پرداخت و افزود: لوگوها و نشان‌های هر سازمان، حرفه، شغل و حزب، نمادهای بصری هستند، که به‌عنوان بازتابی از محتوا و اهداف آنها نیز عمل می‌کنند. بنابراین جمع‌آوری این نمادها در یک مجموعه بسیارمهم است و کوشیدم تا آنها را به شکلی منظم در دسترس قرار دهم. این مجموعه به‌طور مجزا می‌تواند به‌عنوان یک منبع اطلاعاتی برای تحقیقات و مطالعات فرهنگی و تاریخی و حتی هنری مفید به شمار آید. دراین‌راستا حدود ۱۳۰ نمونه شناسایی و استخراج شد. در پایان با استخراج نمایه‌های تخصصی شش‌گانه سعی کردم دسترسی به مداخل معرفی‌شده را برای پژوهشگران تسهیل کنم.
این نسخه‌پژوه در پایان سخنان‌اش گفت: این دستاورد مدیون دانشی است که مرحوم محمد رمضانی در گردآوری منابع بنیان نهاده و سخاوت‌مندانه این مجموعه را در اختیار ما قرار داده است. این مجموعه نه‌تنها معرفی و دسترس‌پذیری این منابع را از مهم‌ترین وظایف خود و سازمان می‌داند بلکه اهتمام ویژه‌ای در تکمیل کردن این مجموعه‌های ارزش‌مند دارد و در سال‌های اخیر منابع قابل توجهی در این زمینه‌های موضوعی فراهم کرده است.
کتابخانۀ آیت‌الله بروجردی یکی از مراکزی است که از نظر تنوع و کیفیت منابع بسیار غنی است. شاکلۀ اصلی منابع این کتابخانه را کتاب‌های وقف و اهدایی تشکیل داده که توسط شخصیت‌های علمی و فرهنگی بزرگ چون خود آیات بروجردی، مقدس اصفهانی، اراکی، دانش آشتیانی و ویژه‌تر از همه محمد رمضانی ذجمع‌آوری شده است.
نظر شما