سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): ترجمۀ جدید احسان شاه‌قاسمی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، با عنوان «عصر سرمایه‌داری نظارتی: مبارزه برای آیندۀ انسان در مرز جدید قدرت» نوشتۀ شوشانا زوبوف، روز چهارشنبه ۲۶ اردیبهشت در در غرفۀ انتشارات علمی فرهنگی در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، رونمایی شد. شاه‌قاسمی در رابطه با این اثر، به خبرنگار خبرگزاری کتاب گفت: زوبوف در این کتاب می‌گوید که سرزمین جدیدی به نام سرزمین داده‌ها درست شده است. به‌رغم آنکه قبلاً اطلاعات داشتیم اما پیدایی دنیای داده‌ها جدید و دلیل آن هم این است که توانایی ما در پردازش اطلاعات افزایش چشم‌گیری پیدا کرده است.

او ادامه داد: به دلیل همین توانایی بالا در پردازش داده‌ها، شرکت‌ها، دولت‌ها و الیگارش‌ها، توانایی بهره‌برداری از این داده‌ها به نفع خودشان را پیدا کردند. استدلال نویسنده در کتاب این است که ما مردم دنیا درحال تولید داده هستیم اما عده‌ای دیگر، درحال کسب سود از داده‌هایی هستند که از نظر قانونی متعلق به ما است. نکتۀ مهم این‌جا است که دولت‌ها، قدرت‌ها و گروه‌های ذی‌نفوذ، متوجه می‌شوند که از این داده‌ها می‌توانند برای پیش‌بینی رفتارها هم بهره ببرند و با تقویت تکنولوژی‌های تحلیل و پیچیده‌تر شدن الگوریتم‌ها، می‌توان از این داده‌ها برای هدایت جامعه به سمت و سوهای خاصی استفاده کرد. برای مثال در همین انتخابات آمریکا، دوسه شرکت متهم‌اند که نه تنها رفتارهای کاربران را پیش‌بینی کردند، بلکه حتی آن‌ها را دستکاری هم کردند. کتاب در حدود ۸۰۰ صفحه است و هیچ مطلبی اضافه ندارد و در کل مواردی مانند همین دستکاری‌ها و پیش‌بینی‌ها را توضیح می‌دهد.

شاه‌قاسمی، در پاسخ به این سوال که آیا کتاب تنها به سویۀ کنترل‌گری کمپانی‌های چند ملیتی می‌پردازد یا به نقش استفادۀ دولت‌ها هم از این داده می‌پردازد، گفت: به تمام این موارد می‌پردازد؛ بحث این است که بنا به فرض، وقتی دولت‌ها دست به کنترل داده‌ها می‌زنند، دست‌کم آنان برآمده از انتخاب عمومی و رای هستند، اما چه کسی به گوگل، متا یا «زاکربرگ» رای داده و آنان را انتخاب کرده است؟ آنان ابداً منتخب مردم نیستند اما کاملاً اختیار آنان را در دست دارند. این سرزمین داده‌ها سرزمین داده‌ها است و نویسنده این سرزمین جدید را به قارۀ آمریکا، زمانی که سفیدپوستان به آن وارد شدند تشبیه می‌کند؛ شما وارد زمین بکری می‌شوید و تا چشم کار می‌کند، زمین را تصاحب می‌کنید. اتفاقی که در سرمایه‌داری نظارتی هم می‌افتد، همین است، با این تفاوت که بسیار خشن‌تر هم است.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: بیست و چند سال پیش، چند جوان توانستد گوگل را تاسیس کنند و اکنون این شرکت، چند صد میلیارد دلار ارزش دارد و به آسانی می‌تواند دولت‌های کشورها را بالا ببرد یا به خاک سیاه بنشاند. این پول و این میزان ارزش از کجا آمده است؟ بخش مهمی از این پول، حاصل فروش داده‌های میلیاردها کاربر است.

شاه‌قاسمی در پاسخ به این سوال که کتاب تا چه میزان تنظیم‌گری را برای دولت‌ها امکان‌پذیر می‌داند، گفت: شرکت‌ها روش‌هایی برای دست‌کاری دولت‌ها دارند. فقط گوگل در یک کشور [ایالات متحدۀ آمریکا] بیش از ۸۰۰ میلیارد دلار ارزش دارد؛ طبیعتاً دولت‌ها در چنین شرایطی تلاش می‌کنند تا با این شرکت‌ها مدارا کنند. نکتۀ مهم دیگر آن است که دولت‌ها و نهادهای قانون‌گذاری، برخلاف شرکت‌ها، کند هستند و سرعت پایینی دارند. شرکت‌های خصوصی به آسانی و یک‌شبه می‌توانند رویه‌ها و استراتژی‌هایشان را تغییر دهند، در حالی که مسیر دولت‌ها برای تغییر اصلاً به این آسانی نیست.

مترجم کتاب «عصر سرمایه‌داری نظارتی» گفت: زوبوف درتلاش برای ترسیم یک واقعیت برای ما است و اصلاً نمی‌توان او را بدبین به حساب آورد. بسیاری از کسانی که مشرب انتقادی دارند، مثل «نیل پستمن» بدبین‌اند. انتقادات زوبوف منطقی است و از سال ۲۰۱۹ تا کنون که این کتاب منتشر شده است، حتی یک نقد قوی روی این کتاب صورت نگرفته‌؛ حتی با وجود اینکه شرکت‌های بزرگ، بهترین پژوهشگران، اساتید و منتقدان را در خدمت دارند و می‌خرند، هنوز هیچ نقد جدی‌ای روی این کتاب نوشته شده است. از وقتی که این کتاب را ترجمه کردم، به شدت در رابطه با اینکه چه کوکی‌هایی روی سیستم من نصب شوند و چه کسانی از داده‌های من استفاده کنند، حساس‌تر شده‌ام.