سرویس فرهنگ مقاومت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): محمدعلی رجبی دوانی؛ استاد گروه هنر دانشگاه شاهد در نشست «ضرورت خلق آثار تجسمی دفاع مقدس و بازتاب آن در آثار مکتوب» گفت: وقتی صحبت از هنر می‌شود، ذات آن با انقلاب عجین است و هنر بدون انقلاب در هنرمند به وجود نمی‌آید، البته اگر هنر باشد و هنرواره نباشد. متأسفانه ما گرفتار هنرواره هستیم به ویژه در عصر جدید که شباهت به هنر دارد اما هنر نیست.

او افزود: هنر با درد همنشین است و اگر هنرمند دردمند نباشد، هنر با او سخن نمی‌گوید. این هنرمند نیست که هنر می‌آفریند بلکه این هنر است که به هنرمند هویت می‌بخشد با هنرمند سخن می‌گوید و هنرمند سخن هنر را بیان می‌کند. بنابراین ما در اینجا با هنر وارد مقوله دیگری می‌شویم. هنرمندان انقلاب ما، شخصیت‌هایی بودند که فرا خوانده شدند و افرادی نبودند که به آنها سفارشی داده شود.

این استاد هنر در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به تفاوت هنر دیروز با امروز اظهار کرد: اگر امروز بخواهیم از هنر در دفاع مقدس سخن بگوییم مانند دیروز نخواهد بود. چون امروز من، انسان دیگری هستم. نمود این سخنم در مثالی است که عنوان می‌کنم؛ در حال حاضر تابلویی در خانه من مانده که متعلق به جنگ است، چرا این تابلو را کشیدم؟ شاگرد من در جنگ شهید شد و پدر و مادرش پیش من گریه می‌کردند. این حال آنها در تابلویی با عنوان «مادر و شهید» ثبت شد که اکنون در موزه شهداست و بعداً تابلوی دیگری درباره پدر همان شهید کار کردم که به دلایلی نصف و نیمه ماند و پس از مدت‌ها هم نتوانستم به تکمیل آن بپردازم. (هر چند تابلوهای دیگری هم دارم که به دلیل مشغله نصف و نیمه مانده است و دیگر مشابه کارهای قبلی نمی‌توانم انجام بدهم.) چرا؟ چون دیگر آدم سابق نیستم که به قول نقاشان می‌گویند ما دست دیگری پیدا کردیم.

محمدعلی رجبی‌دوانی گفت: من نمی‌توانم کارهای سابق را انجام بدهم چون عالم من عوض شده است اما اعتقاداتم تغییر پیدا نکرده است و من هنوز آدم سابق هستم، اما اگر بخواهم نقشی از جنگ خلق کنم کاری متفاوت با دیروز انجام خواهم داد. به همین دلیل است که ما امروز قصه جنگ را داریم که همان حقیقت را خواهد داشت اما صورتش تغییر پیدا خواهد کرد. آن صورتی که عوض می‌شود متعلق به امروز است. حالا چگونه خواهد بود ما نمی‌توانیم از پیش بگوییم. باید در انتظار بمانیم تا هنرمند سخن هنر را با طرح اثری برای ما بیان کند. فقط باید در این میان حواسمان به هنرمند باشد و هنرمندان هم باید جان و دلش از هنر خالی نشود که هنر بتواند با او سخن بگوید.

او درباره وظیفه مسئولان در رابطه با هنر و هنرمند بیان کرد: به نظرم مسئولان ما بهتر است کاری نکنند! کارها درست می‌شود.

این پژوهشگر هنر اظهار کرد: هنرمندان وقتی می‌خواهند درباره موضوعی طرحی بزنند، آن را در قالب تاریخ می‌برند و آن حرفشان را در درون تاریخ می‌زنند. ما به این دسته نقاشان در عالم هنر، نقاشان روایی می‌گوییم. الان یک دسته از نقاشان هستند که درباره تحولات انقلاب و جنگ تحمیلی کار می‌کنند، چنانچه یک نقاش در زمان جنگ طرحی می‌زند از سربازانی که به میدان جنگ می‌روند و همان نقاش سال‌ها بعد از جنگ تابلویی ایجاد می‌کند با عنوان نخل‌های سوخته. این همان هنرمند است و طرحش هم انتقادی است، اما زبانش به شکل دیگری است.

محمدعلی رجبی گفت: بنابراین نوع بیان در هنر متفاوت است. چنان‌که همزمان فرد دیگری هم طرحی تاریخی می‌زند که در آن زمان چه اتفاقی افتاد، مانند سینمای مستند که یک روایت را با جزئیات نشان می‌دهد با شیوه جدید که متفاوت با مستندهای زمان جنگ است. امروز سینما به شیوه جدیدی به جنگ نگاه می‌کند، چون اگر به شیوه قدیمی به جنگ بنگرد که سینمای جدید نیست. چون همه جزئیات در کتاب‌ها و حتی فیلم‌ها آمده و نیازی به تکرار آنها در سینمای امروز به شیوه قدیم نیست.

او افزود: لذا بیان جدید مهم است و ضرورت بیان جدید را چه تعیین می‌کند؟ حقیقت و ما آن را تعیین نمی‌کنیم. برای همین می‌گویم مسئولان وارد نشوند، چون امروز آنها ضرورت را تعیین می‌کنند. در این میان عده‌ای هم اهل نظر پیدا می‌شود و دستور می‌دهند که هنرمندان به این شیوه و در این زمان طرح جدید کار کنند! قطعاً آنها اهل نظر نیستند، چون هنر دستوری نیست و باید به ذهن هنرمند بیاید. در این میان هنرمند گیر می‌کند، چون عالم او متفاوت است و طرحی که می‌زند حاصل ذهن اوست و دستوری نیست.

این عضو شورای هنر انقلاب فرهنگی عنوان کرد: تحقیق و پژوهش کار هنرمند نیست. همه تصور می‌کنند همه کتاب‌هایی که درباره هنر نوشته می‌شود، باید سطحش بالا برود، این آثار برای کسانی است که می‌خواهند با هنر آشنا شوند و از آن بهره بگیرند، وگرنه هنرمند کارش با این آثار نیست. این آثار باید نوشته شود تا عموم مردم بدانند هنر چیست و چه ظرایفی دارد.

محمدعلی رجبی دوانی گفت: امروز مسئولان چنان‌که سینما می‌سازند که مردم فیلم ببینند و کار خوبی هم هست باید به اهل هنر کمک کنند تا آثارشان چاپ شود. چون همه مردم نمی‌توانند تابلو نقاشی بخرند، اما می‌توانند آثار چاپ شده در کتاب‌ها را ببینند و از دیدن نقاشی‌ها لذت ببرند. وظیفه نقاش نیست که آثارش را به دیگران نشان دهد، چون او طرحی آفریده و کار خودش را کرده است.

او ادامه داد: هنرمندی سخنرانی کرد و گفت که آنچه درباره فردوسی می‌گویند که به دلیل گرفتن صله اشعار شاهنامه را سرود! همه این حرف‌ها دروغ است. چون وقتی فردوسی شروع به سرودن اشعار شاهنامه کرد، هنوز محمود غزنوی، پادشاه نشده بود. بعد به این نکته اشاره کرد چرا فردوسی مدح محمود گفت؟ چون فردوسی شعرش را سرود و نوشت اما استنطاق و پخش آن کار فردوسی نیست. او تنها می‌توانست یک نسخه از شاهنامه بنویسد. او مجبور بود اشعاری برای محمود هم بگوید تا بتواند هنرش را تکثیر کند. این شیوه فردوسی فرق دارد با شیوه عنصری و دیگران که دربار بودند و شعرشان را برای شاه می‌گفتند. لذا مسئولان ما باید توجه داشته باشند که عنصری‌پرور نباشند بلکه فردوسی‌پرور باشند و آثار هنرمندان را منتشر کنند.

این نشست سومین جلسه از سلسله‌جلسات جایزه کتاب سال دفاع مقدس است که به همت خانه کتاب و ادبیات ایران در روز سه‌شنبه نهم بهمن‌ماه برگزار شد.