ملیحه درخوش گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره اهمیت «امانت بین کتابخانه‌ای» بیان کرد: بحث امانت بین کتابخانه‌ای مبحثی مغفول مانده در بخش کتابخانه‌ای است. امانت بین کتابخانه‌ای سازو کاری است که به کتابخانه‌ها اجازه می‌دهد با یکدیگر همکاری داشته باشند و در واقع کتابخانه‌ها در قالب این طرح، شرایط و امکاناتی را فراهم می‌کنند تا جامعه هدف و کاربران کتابخانه‌هایی که در طرح امانت بین کتابخانه‌ای حضور دارند؛ بتوانند از امکانات و منابع کتابخانه‌های دیگر در طرح مذکور استفاده کنند. اجرای این طرح نیازمند تشکیل یک کمیته یا کارگروهی در نهادهای دارای کتابخانه یا کتابخانه ملی است تا امور مربوط به این بخش پیگیری شود.
وی درباره ضرورت و مزیتی که اجرای این طرح برای کاربران دارد، عنوان کرد: مسلماً در شرایطی که برخی منابع در کتابخانه‌ها وجود نداشته باشند یا دسترسی به آن‌ها به هر دلیل ممکن نباشد، امانت بین کتابخانه‌ای می‌تواند به کاربران کمک کند در کمترین زمان ممکن به منابع اطلاعاتی مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنند.
معاون فنی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران درپاسخ به این پرسش که چرا با وجود احیای «مجمع کتابخانه‌های بزرگ کشور» در کتابخانه ملی و ارتباط کتابخانه‌های بزرگ کشور از طریق این شبکه، هنوز امانت بین کتابخانه‌ای در سطح کتابخانه‌های بزرگ کشور فعال نیست، گفت: در مجمع کتابخانه‌های بزرگ کشور برخی کمیته‌های علمی در حوزه کتابخانه‌ای تشکیل شده و برخی از این کمیته‌ها البته فعال‌تر هستند؛ در این مجمع، کتابخانه‌ها به فکر ایجاد یک پلتفرم کتابخانه‌ای هستند و به چگونگی شکل‌گیری و اجرای آن فکر می‌کنند.
درخوش درباره اینکه برای اجرای طرح امانت بین کتابخانه‌ای چه زیرساخت‌هایی باید فراهم شود؟ و اگر این طرح امانت بین کتابخانه‌ای فراهم شود، کاربران چه سودی خواهند برد؟ گفت: در کتابخانه‌های ایران از هر نوعی که در نظر بگیرید؛ کتابخانه‌های دانشگاهی، عمومی و تخصصی چند مسئله مغفول مانده است؛ به‌عنوان مثال در کتابخانه‌ها به تعیین خط‌مشی و فرآیندها در فعالیت‌هایشان اهمیت نمی‌دهند و بیشتر به کارهایی اهمیت می‌دهند که جنبه عملیاتی دارد. درحالی که اگر همین فعالیت‌هایی که جنبه عملیاتی دارد، مبتنی بر مکتوبات و مستندات و استانداردها انجام شود، این راهکار بر اینکه این فرآیندها چطور عملیاتی و ارزیابی شوند؛ تاثیرگذار خواهد بود.
کتابخانه ملی می‌تواند آغازگر طرح استفاده از «امانت بین‌کتابخانه‌ای» باشد
معاون فنی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران با بیان اینکه معمولاً برای انجام طرح «امانت بین کتابخانه‌ای» فعالیت‌هایی شکل می‌گیرد که بیشتر جنبه کنسرسیومی دارد، گفت: معمولاً در کشور فعالیت‌ها به شکل کنسرسیومی، با داوم و طولانی‌مدت، اتفاق نیفتاده است. شاید مجمع کتابخانه‌های بزرگ کشور، بتواند طرح امانت بین کتابخانه‌ای را شکل و ادامه بدهد؛ زیرا با توجه به متولی بودن کتابخانه ملی و وجود انواع کتابخانه‌های مهم که در مجمع کتابخانه‌های بزرگ کشور که لزوماً در یک نوع خاص طبقه‌بندی نمی‌شوند، می‌توان به ایجاد این طرح در قالب همکاری کتابخانه‌های مهم و مختلف کشور امیدوار بود. مهم این است که کتابخانه‌ها برای اجرای طرح امانت بین‌کتابخانه‌ای یک تشریک مساعی و روح همکاری داشته باشند و در نهایت اهدافی را برای این همکاری انتخاب کنند تا کاربران آن‌ها از مزایای آن بهره‌مند شوند.
معاون فنی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران درباره استانداردهای اجرای طرح امانت بین کتابخانه‌ای اظهار کرد: استانداردهای مختلفی برای اجرای طرح امانت بین کتابخانه‌ای وجود دارد؛ به‌عنوان مثال دو ایزو به نام ایزو ۱۰۶۰ و ایزو ۱۰۶۱ وجود دارند که صرفاً به بحث امانت بین کتابخانه‌ای می‌پردازد؛ بنابراین وقتی یک استاندارد جهانی برای اجرای طرح امانت بین‌کتابخانه‌ای وجود دارد می‌توان با بومی کردن این استاندارد و درنظر گرفتن شرایط کتابخانه‌های کشور از این استانداردها استفاده کرد.
درخوش درباره این پرسش که آیا طرح «امانت بین کتابخانه‌ای» لزوماً باید میان کتابخانه‌هایی از یک جنس و کارکرد اجرا شود، گفت: این طرح در خارج از کشور میان کتابخانه‌های متفاوتی از جنس عمومی، تخصصی دانشگاهی و آموزشگاهی ایجاد شده است و محدودیتی دراین زمینه وجود ندارد اما از آنجا که منابع کتابخانه‌ای در این کتابخانه‌ها متفاوت و اهداف و خط‌مشی هرکدام از آن‌ها متفاوت است و مسلماً نیازهای کاربران این نوع کتابخانه‌ها نیز متفاوت است، معمولاً طرح امانت بین کتابخانه‌ای میان کتابخانه‌های هم نوع اجرا می‌شود؛ زیرا این نوع همکاری بازدهی بیشتر و افزایش رضایت کاربر را به دنبال دارد.
درخوش با بیان اینکه برای اجرای طرح امانت بین کتابخانه‌ای در سطح کتابخانه‌های مهم و عمومی یک نهاد متولی پیگیر و هدفمند باید وجود داشته باشد، اظهار کرد: در اجرای طرح امانت بین کتابخانه‌ای مهم نیس، ت کتابخانه‌ها از چه نوعی باشند بلکه مهم شیوه اجرای کیفی و استاندارد این طرح است. داشتن یک اساسنامه وشیوه‌نامه شفاف، استاندارد اجرایی دقیقق و پیگیری مداوم و نظارت بر حسن اجرای این طرح است که اولوییت دارد.
اشتراک گذاری منابع دیجیتال در طرح امانت کتابخانه‌ای یک نیاز مهم در دنیای کنونی است
وی با بیان اینکه مخاطبان کتابخانه‌ها در شرایط کنونی علاقه زیادی به استفاده از منابع دیجیتال دارند، گفت: طرح امانت بین کتابخانه‌ای در حالی می‌تواند مطرح باشد که اشتراک گذاری منابع در فضای دیجیتال نیز می‌تواند یک راهکار خوب برای اشتراک‌گذاری منابع میان کتابخانه‌ها در دنیای کنونی باشد زیرا کاربران در دنیای امروز به شدت از این راهکار استقبال می‌کنند و در خواست‌ها در این زمینه زیاد است.
درخوش اظهار کرد: این راهکار نیز با خودش چند چالش به همراه دارد؛ ازجمله اینکه برای اشتراک منابع دیجیتال باید یک بستر مبتنی بر وب به‌صورت مشترک وجود داشته باشد تا کتابخانه‌ها بتوانند طرح امانت بین کتابخانه‌ای را اجرا کنند. درحال حاضر چنین زمینه‌ای برای کتابخانه‌های کشور وجود ندارد این مسئله البته بازهم نیاز به متولی دارد؛ مانند نهاد کتابخانه‌های عمومی، کتابخانه ملی یا وزارت علوم، تجقیقات و فناوری که باید بستری را فراهم کنند تا کتابخانه‌های تحت پوشش هرکدام از این نهادها بتوانند منابع‌شان را در این فضا به اشتراک بگذارند. در قالب این فضا، طرح امانت بین کتابخانه‌ای اجرا می‌شود و کاربران می‌توانند در این فضا، درخواست‌های خود را اعلام کنند و کتابخانه‌ها با بررسی درخواست کاربران، نسبت به وصول درخواست اعضا مبنی بر داشتن آن منبع اقدام کنند. موضوع دیگر این است که درحال حاضر در نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای کنونی، بحث امانت منابع دیجیتال اجرا نمی‌شود و این مسئله یکی از چالش‌هایی است که هر کتابخانه‌ای برای ارائه امانت کتاب‌های فارسی به کاربرانش با آن مواجه است و عملاً امکان ارائه این خدمت ازطریق نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای کنونی وجود ندارد.
طراحی یک نرم‌افزار برای اجرای طرح امانت منابع دیجیتال ضروری است
معاون فنی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران با اشاره به مبحث کپی‌رایت گفت: برای عمل به بحث کپی‌رایت باید خط‌مشی مشخصی در بحث امانت بین کتابخانه‌ای داشته باشیم اما درحال حاضر اصولاً نمی‌توانیم از کتاب‌های فارسی در امانت بین کتابخانه‌ای استفاده کنیم؛ البته استفاده از این کتاب‌ها در طرح امانت بین کتابخانه‌ای شیوه‌نامه‌های مبتنی بر استاندارد و رعایت قانون کپی‌رایت را می‌طلبد؛ البته این قانون کپی‌رایت در ایران نیز درباره کتاب‌های فارسی وجود دارد و باید به آن پایبند باشیم. در عین حال بحث طراحی نرم‌افزار برای اجرای امانت دیجیتال نیز مسئله دیگری است که در حوزه امانت بین کتابخانه‌ای باید به آن توجه کرد.
درخوش با بیان اینکه شناخت نیازهای کاربران در بستر فناوری‌های جدید، نکته دیگری است که در بحث امانت دیجیتال باید مورد توجه قرار بگیرد، اظهار کرد: باید تلاش شود رضایت حداکثری یک کاربر دیجیتالی در بحث امانت از راه دور تامین شود؛ هرچند در بحث امانت کتاب چاپی نیز باید رضایت کاربران فراهم شود. در بحث امانت کتاب چاپی در قالب طرح امانت بین کتابخانه‌ای نیز باید ساز و کاری طراحی شود که ضمن تامین نیاز مخاطب از کتابخانه‌های دوردست، کتابخانه‌ها منابع‌شان را از دست ندهند؛ زیرا در این طرح، کاربری که کتاب را امانت می‌برد، عضو کتابخانه شما نیست و باید فرآیندهایی تعریف شود تا مطئمن شد منبع بازگشت داده و اینکه حتماً سالم دریافت می‌شود زیرا در طرح امانت بین کتابخانه‌ای، عضو به کتابخانه نمی‌رود، بلکه باید منبع را از کتابخانه‌های راه دور ارسال شود.
امانت بین کتابخانه‌ای راهکاری برای افزایش دسترسی به کتاب در کشور
درخوش با تاکید بر اینکه اجرای طرح «امانت بین کتابخانه‌ای» بر فرهنگ کتابخوانی میان گروه کودک ونوجوان و عامه مردم تاثیر بسزایی خواهد داشت، عنوان کرد: یکی از مشکلاتی که اکنون در مسیر ارتقا سرانه مطالعه وجود دارد، گرانی کتاب است؛ در حالی که عضویت در یک کتابخانه عمومی و گرفتن کتاب مورد نظر از طریق همه کتابخانه‌های عمومی بدون دریافت وجه، از آن جهت که صرفه‌جویی اقتصادی برای کاربران دارد، می‌تواند تمایل افراد به کتابخوانی را افزایش دهد.
معاون فنی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران با بیان اینکه کتابخانه‌های عمومی در بسیاری از مناطق دورافتاده کشور نیز شعبه دارند، گفت: طرح امانت بین کتابخانه‌ای می‌تواند کمک کند منابع کتابخانه‌ای در شهر تهران به دست یک عضو کتابخانه‌ای در روستاهای دوره افتاده کشور نیز برسد اما به همان اندازه که این طرح مزیت دارد، اجرای آن نیز سخت است و باید برای آن ساز و کار مشخصی طراحی کرد تا کاربردی، عملی و واقعی داشته باشد.
درخوش نقش تبلیغات را درباره اجرای درست و دقیق «طرح امانت بین کتابخانه‌ای» مهم دانست و گفت: کاربران باید با طرح امانت بین کتابخانه‌ای ازطریق رسانه آشنا شوند و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به دلیل اهمیت کتابخانه‌های عمومی در زمینه دسترسی به کتاب می‌توانند با اجرای طرح امانت بین کتابخانه‌ای در ارائه منابع دور از دسترس کاربران تحولی جدید ایجاد کنند.
به گزارش ایبنا؛ نهاد کتابخانه‌هایی عمومی کشور اکنون با اجرای طرح عضویت سراسری امکان ارائه خدمات و دریافت کتاب را در کتابخانه‌های سراسر کشور ازطریق سامانه سامان اجرا کرده است و اجرای طرح امانت بین کتابخانه‌ای نیز می‌تواند سطح دسترسی کاربران به کتاب را افزایش دهد و چه بسا اشتراک‌گذاری منابع دیجیتال در یک بستر مشترک وب با قانون‌گذاری‌های لازم، می‌تواند این بخش از نیازهای کاربران را نیز تامین کند؛ البته کتابخانه ملی به‌عنوان یک متولی و با اجرای این طرح در سطح (مجمع کتابخانه‌های بزرگ کشور) می‌تواند گام عملی برای تامین نیاز مخاطبان خود به منابع دیجیتال و چاپی بردارد.
نظر شما