به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، زمينههايي كه توجه محققان، در عصر حاضر به آنها جلب شده، زمينه نقد ادبي نزد عربهاست و آن به طور كلي، ميدان ذوق ادب عربي و تجزيه و تحليل متون آن و آشكار كردن آنچه از هنر و زيبايي در آن وجود دارد و شناسايي پايههاي نظري است كه اين ذوق و تحليل بر آن استوار است.
بر اساس مطالب كتاب، نخستين گامي كه تحقيقات دانشگاهي مصري در اين زمينه برداشت، توجه به آثار مولفان نقد ادبي، مانند ابنسلام، جاحظ، آمدي، قاضي جرجاني، ابوهلال عسكري، عبدالقاهر جرجاني و ديگران، كساني كه در ماهيت شعر و بيان عربي و مقايسه ميان شاعران، قلم زدند و نيز افرادي در زمينه طبقهبندي فنون صنايع ادبي و توضيح اسرار بلاغت و زيبايي آن كوشيدند.
گام دوم، تحقيق در گرايشهاي بزرگي است كه در تحول نقد و بلاغت عربي مفيد است. برخي از محققان به شناسايي فرهنگ يوناني به طور عام و به دو موضوع خطابه و شعر به طور خاص، روي آوردند كه تاثيري در فلسفه ذوق عربي داشت و ديگران به تحقيقات جديد درباره روانشناسي، زيباشناسي و جامعهشناسي پرداختند. همچنين به آنچه ميتواند بر طبيعت نقد ادبي و منابع آن از روح انسانيت و راههاي وارد شدنش به احساسات دروني پرتو افكن شود، روي آوردند.
گروه سوم، دستاندركار تحقيقات قرآني از جنبههاي گوناگوني مانند كلمه، كلمههاي ناآشنا و معاني و نظم و اعجاز شدند و كوشيدند بر اساس اين تحقيقات، بيشتر پديدههايي را شرح دهند كه به سليقه عربيـ اسلامي اختصاص داشت، كه بهترين الگو و سرمشق خود را از كتاب آسماني در بيان و تعبير استفاده كرد. طبيعي است كه گروه زبان عربي در دانشگاه اسكندريه، در اين زمينههاي جديد بهره كامل برگيرد. و براي اعضاي هيات علمي، تحقيقات و كتابهاي مختلفي در اين زمينهها پديدار شد.
در بخشي از مقدمه كتاب به خامه استاد محمد خلفالله آمده است: «كتابي كه اينجا تقديم ميداريم به كتابخانه عربي ـ اسلامي تعلق دارد. اين كتاب از استاد زغلول سلام، يكي از فارغالتحصيلان مشهور اين رشته ميباشد. وي از كساني است كه در زندگي دانشگاهي خود به دانش دوستي و تلاش در جستوجو و گردآوري تحقيقات عربي ميان منطق دانشمند و سليقه اديب شهرت دارد. اين كتاب در اصل تحقيقي است كه صاحب آن به دانشگاه اسكندريه تقديم كرد و به درجه فوق ليسانس با رتبه ممتاز نائل گشته است. استاد زغلول در اين تحقيق موفق شد تصوير علمي و روشني از نخستين كوششهايي كه دانشمندان اسلام از پايان قرن دوم تا قرن چهارم هجري انجام دادهاند ترسيم كند و در كشف ويژگيهاي سبك قرآني از نظر لغت، نظم و روشهاي تعبير آن و پيبردن به اسرار بلاغت و اعجاز و تاثير آن در دلها بيان كردهاند، بر اساس اين پروژه علمي، وي كوشيده است تا رابطه ميان اين كوششها و ميان پژوهشهايي كه از اين دانشمندان و ديگران در تحقيق ويژگيهاي ادب عربي و اسرار زيبايي و بلاغت آن است، ثابت كند... .
اما طبيعت آن رابطه و پديدههايش، در طي قرنها چه بود؟ از نظر تاريخي معروف است كه عربها وقتي كه قرآن را شنيدند به شدت تحت تاثير قرار گرفتند و در مقابل جذابيت و گيرايي نظم آن، شگفتزده و متحير شدند. تا آنجا كه شماري از روساي ايشان، برخي از جنبههاي اين ديدگاه را بيان كردند، مانند گفتار عتبةبن ربيعه كه وقتي از پيغمبر(ص) آيههاي اوليه سوره فصلت را شنيد، نزد قومش برگشت. از او پرسيدند: اي ابووليد! پشت سر تو چيست؟ گفت: "پشت سرم سخني را شنيدم كه هرگز نظير آن را نشنيده بودم. به خدا قسم! شعر و جادو و كهانت نيست. اي قبيله قريش! از من اطاعت كنيد و آن را از من بدانيد و اين مرد را به حال خود بگذاريد."
علاوه بر آن، وليد بن مغيره نيز ميگويد: "به خدا قسم! سخنان او داراي حلاوت است و ريشه آن چون خرما بن، بارور و شاخه آن خرماي تازه و شيرين است."»
در كتابهاي «سيره» نظير اين روايت، بسيار است و همه آنها در بيان تاثير قرآن در دل عرب و در توضيح تاثير بلاغت قرآن در وجودشان اتفاق نظر دارند. برخي از دشمنان از همان زمان به برتري جويي و ستيزه، روي آورده بودند و گفتند: «اگر بخواهيم، مثل اين را ميگوييم». پيغمبر(ص) مامور شد تا آنان را به مبارزه بطلبد كه مثل آن، يا ده سوره يا يك سوره همانند آن را بياورند. بنابراين، از اين طريق خواست، ايشان را آگاه كند كه ناتوانند و چنانچه انس و جن، گردهم آيند تا نظير اين قرآن را بياورند، نميتوانند همانند آن را بياورند، هرچند برخي از ايشان پشتيبان ديگري باشند. خداوند وعدهاش را محقق ساخت و ناتواني اين گروه شيوا سخن و زبانآور در مقابل مبارزهطلبي اين بيان عربي منظوم به زبان ايشان و به شيوه سبك و سياق آنان بود، ثابت و اعجاز پايدار و معجزه رسالت، استوار شد .
بنابر اين دو پديده، ارتباط محكمي با زندگي ادبي عربي داشته و در آغاز دعوت اسلامي ظاهر شدند. نخست؛ اين كتاب، عربي مبين است كه در صدر هر چيزي قرار ميگيرد و ادب و بيان عرب توليد كرده و ميكند. همچنين از آن زمان، دستور زندگي، معيار رفتار و نخستين اصل شريعت بوده است. طبيعي است كه ذهن مسلمانان در مرحله اول توجه خاصي به اين متن(قرآن)، داشته باشد. براي شرح كلمهها، تفسير آيهها، شناسايي اسلوب، بيان مناقب و استنباط احكام و بسياري از اين جنبهها در اصل آن چيزهايي درآيد كه ادبيات ما و ديگر ادبيات به نام «نقد ادب» مينامند و اگر ما با قرآن كريم مانوس باشيم، اسم ديگري را كه فرهنگ عربي بر اين تحقيقات نهاده است، ترجيح خواهيم داد. شايد اين از جمله ابزاري باشد كه دانشمندان اسلامي، آن كساني كه در صناعت ادب تاليف كردهاند وادار كند تا از لفظ «نقد» روي بگردانند، چون اين لفظ بيان خوبيها و بديها و صدور حكم بر متن نقد شده را در بر دارد.
دوم كه با اسلام بر زندگي ادبي نقدي نزد عرب تجديد شد، اعجاز بلاغت و استواري رسالت آسماني است؛ پديدهاي كه ادبيات ديگر آن را نشناخته؛ همچنين طبيعي است كه علماي عرب بدان مشغول شوند، و در بررسي آن، اذهان و استعداد خود را به كار بندند و در اين تحقيق از تمام ابزارها و همه شيوهها و فرهنگهاي نو به نو، كمك گيرند. به نظر ميرسد كه تحقيق نقدي در اصل، در جايگاه نخست قرار دارد و به بحث سبكها و غور در اسرار بلاغت و مقايسه ميان اقسام سخن عالي ميپردازد. بنابر اين، از آغاز حيات اسلامي، قرآن با داشتن ويژگي متن ادبي نخستين براي اين امت و دارا بودن اعجاز، در صدر قرار گرفت، چرا كه ماهيتش وحي آسماني است و اساس شريعت و قانون سامان دادن به رفتار و بهترين هدايت كننده به كارهاي برتر ميباشد. اگر اين ويژگيها براي كتابي فراهم آيد بديهي است كه محور اهداف تفكر و تاليف در ميان امت، سرچشمه بسياري از برنامههاي فرهنگي و برانگيزاننده توجه به شاخههاي علمي بسياري شود، كه ميتواند بر فهم اين كتاب و درك اسرار آن ياري رساند.
كتاب حاضر در دو بخش كلي تنظيم شده كه در هر بخش چند باب شكل گرفته و هركدام از اين بابها به چند فصل تقسيم شدهاند.
كتاب اول، بررسيهاي نخستين قرآني تا پايان قرن سوم هجري را در بر ميگيرد (باب اول: بررسيهاي قرآني شامل كوششهاي اوليه تفسير، بررسيهاي لغوي اسلوب قرآني و پژوهشهاي مياني سبك قرآن و باب دوم: بررسيهاي لغت و شعر در قرن سوم شامل تحقيقات زبان، بررسيهاي شعر و بيان.)
كتاب دوم، بررسيهاي اعجاز قرآن (ديدگاههاي نو در نقد، كه از سه باب تشكيل شده است. (باب اول: تحول بررسيهاي بيان قرآن در سده چهارم هجري و پيدايش پژوهشهاي اعجاز قرآن شامل پژوهشهاي اعجاز قرآن، تحقيقات باقلاني براي بيان قرآن و اعجاز آن، باب دوم: تحول تحقيقات نقد در سده چهارم و چگونگي تاثيرپذيري آن از قرآن شامل تحقيقات بلاغت و علوم آن، تحقيقات نقد شعر در قرن چهارم و باب سوم؛ خلاصه.)
كتابهاي الموازنة، من اسراراللغة، الشعر والفنونالجملية، الاضداد، التسهيل في علومالتنزيل، وفياتالاعيان، العمدة فيالشعر، ادبالكاتب، عيون الاخبار، تاويل مختلفالحديث، الميسر والقداح، مشكلالقرآن، البديع، القرطين، الفهرست، النوادر، مجازالقرآن، فجرالاسلام، ضحيالاسلام، معانيالشعر، فنالقول، تاريخ بغداد، الفرق بينالفرق، اعجازالقرآن، مجالس ثعلب، البيان والتبيين، الحيوان، البخلاء، دلائلالاعجاز، دراسات في علمالنفسالادبي، كشفالظنون، بيان اعجازالقرآن، تذكرةالحفاظ، الامالي، الملل والنحل، اسرارالتنزيل، مفتاحالسعادة، معانيالقرآن، المأثور، المطر، و چند كتاب لاتين از منابع مورد استناد نويسنده در تدوين كتاب حاضرند.
در انتهاي اين اثر، نمايهاي از آيات و اعلام نيز درج شده است.
چاپ اول كتاب «نقش قرآن در تكامل نقد ادبي» در شمارگان 1200 نسخه، 512 صفحه و بهاي 125000 ريال راهي بازار نشر شد.
یکشنبه ۵ مهر ۱۳۸۸ - ۱۰:۱۸
نظر شما