سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): سید علی حسینی، پژوهشگر فرهنگ عامه، کُنشگر حوزه کتاب، مدیر کتابفروشی «آرموس» تنها مرکز پخش تخصصی کتاب‌های مولفان بومی هرمزگان در بندرعباس، نقش نخست نمایش خلق آثار مولفان پیشکسوت هرمزگانی را برعهده داشته و دارد.
وی در روز عید نوروز سال ۱۳۴۲ خورشیدی در روستای کوچک و کم برخوردار «لایگزان» از دهستان تارُم زمین، در شهرستان حاجی‌آباد در شمال هرمزگان، به عنوان فرزند چهارم یک خانواده اهل کتاب، فرهنگی و مذهبی دیده به جهان گشود. او مشهور به سید است و بازنشسته واحد حسابداری هتل هما است.
- ابتدا از خودتان بگوئید، این همه علاقه مندی و اشتیاق به حوزه کتاب از کجا در شما پدید آمده است؟
کتاب در زندگی من نقش بزرگی را ایفا کرده و می‌کند. والدینم مخصوصا پدر که از واعظان شهیر تارم زمین بود کتابخانه‌ای پر از آثار مذهبی، دیوان حافظ، بوستان و گلستان سعدی، دیوان شمس تبریزی و ... داشت. اصولا کتابت و کتاب، در خانواده رایج بود، زیرا به دلیل سواد سنتی پدر، محل مراجعه اطرافیان از دور و نزدیک به منظور کارهای عریضه نویسی و هر نوع کتابتی بود.
البته ناگفته نماند که اهمیت والدین به مطالعه و تحصیل در نوع خود بی‌نظیر بود. در روستای زادگاهم به موجب نبود مدرسه، والدین را مجبور به مهاجرت به روستای بزرگتری به نام «پَتکوییه» و سپس «مزرعه عباسی» کرد. سال ۱۳۴۸ که برادر بزرگترم به کلاس هفتم رفت، ناگزیر برای ادامه تحصیل فرزندان در بندرعباس منزلی ابتیاع کرد تا ما از کتاب و درس و مدرسه باز نمانیم و این نمونه نادری است که در زمانی که تحصیلات فراگیر نبود و اهمیت چندانی به آن قائل نبودند اما خانواده برای ما سنگ تمام گذاشتند و با هزار مشقت، غربت و سختی را متحمل شدند تا ما با کتاب اُنس بگیریم.
- واقعا جای تحسین دارد، حالا نمود این سرمایه گذاری معنوی در زندگی شخصی شما چه بوده است؟
تاثیرات کتاب باعث شده که پیوند ناگسستنی ما به مطالعه و تحصیل تقویت شود و رواج خانوادگی پیدا کند. خودم هم پس از بازنشستگی در سال ۱۳۸۸، به شغل کتابفروشی مشغول شدم که جز ایده‌آل‌ها و رویاهای دوران کودکی‌ام بود. وبلاگ آرموس هم با هدف ثبت و ضبط تاریخ، فرهنگ و ادبیات بندرعباس با ارائه مستندات را راه اندازی کردم و همچنان هم به روز رسانی می‌شود.
- می دانم که حرف‌های ناگفته در حوزه کتاب از خودت خیلی زیاد است اما اجازه می‌خواهم در این بخش به اولین کتاب چاپ شده در بندرعباس و هرمزگان بپردازیم. طبق مستندات، نخستین کتاب هرمزگان «زیچ شستکه» در خصوص صور فلکی، نوشته میرزا حسین ابن موسی حاسب هرمزی مربوط به قرن چهارم و پنجم قمری به زبان عربی است که ظاهرا نسخه خطی آن در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. پس از آن چه کتاب‌هایی نوشته شده است؟
بعد از آن طبق مستندات پیترودلاواله(گردشگر ايتاليايي) در سفر سال ۱۶۲۱ میلادی به ایران و بندرعباس، چند عنوان کتاب نویسندگان بندرعباسی، منجمله دو کتاب شعر و یک کتاب پژوهشی به نام ماهی‌های گامبرون، از نویسندگان بندرعباسی خریداری کرده که اخیرا به همت نجف جوکار و دکتر محمدباقر وثوقی، میکرو فیلمی از این کتاب‌ها از کتابخانه ملی «ژنو سوئیس» بدست آمده و تحت عنوان «جنگ نامه کِشم»(سروده قَدری) و مثنوی فرهاد و شیرین نوشته «سلیمی جرونی» به چاپ رسانده‌اند که آثاری مربوط به ۴۰۰ سال پیش است.
- خیلی جالب شد، بعضی‌ها فکر می‌کنند تاریخ کتاب در بندرعباس به سرتیپ احمد خان کبابی، پدر سدیدالسلطنه کبابی یا کمی قبل‌تر برمی‌گردد. نه، سرتیپ احمد خان کبابی، نماینده دولت عمان در بندرعباس، زمانی که بندرعباس اجاره امامان مسقط بوده است به حدود ۱۵۰ سال پیش برمی‌گردد. حتی بعد از فتح بندرعباس با توافق دولت مرکزی به عنوان حاکم بندرعباس ادامه فعالیت می‌دهد. احمد خان کبابی، اصالتا اهل کجا بود؟
اصالت از طوایف «بَنی کَنده» بندرتاریخی کُنگ در غرب هرمزگان هستند که نیای وی به عنوان فرمانده نیروی دریایی نادرشاه عمان را فتح می‌کند و ساکن آنجا می‌شود و فرزندان او در مرتبت دیوانی عمان خدمت می‌کردند.
- از آثار سرتیپ احمد خان کبابی هم برایمان می‌گوئید؟
آثار پر تعدادی مانند دیوان سرتیپ، سفر نامه حاج احمد خان به بوشهر و بنادر شمالی خلیج فارس، الحجار و معدنیات در واقع کانی شناسی است، انساب عرب، اشعار پراکنده شعرای عرب که محصول پژوهش، سفر و تجربیات او است.
- نویسنده بعد از او قطعا فرزندش سدید السلطنه کبابی بوده، درست است؟
بله، دقیقا. سدید السلطنه کبابی(کارگزار- معاون حاکم بندرعباس و نماینده کنسول روسیه) بود. سال ۱۳۰۴ رضا خان کودتا و اعلام تاجگذاری کرد و سدید السلطنه را دستگیر می‌کند. اولین مکتوبات او مربوط به ۱۲۰ سال پیش به این طرف بوده است. وی با کتابت بندرعباس و خلیج فارس در ۷۸۰ صفحه، هدف از کتابت این اثر را یادآوری به حکام مرکزی می‌داند تا یادشان باشد که بندرعباس جزئی از ایران است. نسخه دست نویس این اثر سال های ۱۳۰۴ به کتابخانه مرکزی اهدا شده بود و جالب است سال ۱۳۴۲ به همت زنده یاد احمدخان اقتداری چاپ شد. آن زمان اقتداری به عنوان دانشجو در تهران، در یک گروه کوهنوردی، با ایرج افشار(پدر کتاب ایران) و دکتر باستانی پاریزی آشنا می‌شود و منجر به اتفاقات خاص و چاپ کتاب‌های ارزشمندی شد و سرانجام وی به عنوان «پدر مطالعات خلیج فارس» مشهور شد.
-آثار مکتوبی از زمان حضور هندی‌ها در بندرعباس چاپ شده است؟
پیشینه حضور هندی‌ها در بندرعباس مربوط به ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال پیش است. هیچ مکتوباتی از آن دوران نمانده است علی‌رغم اینکه مرحوم محمد علی ناصری حیدرآبادی از شیعیان هندی بود که شهبندر( رئیس گمرک و بازار) بود و از موقوفات آن‌ها مسجدناصری(این مسجد در سال ۱۳۰۴ شمسی توسط محمد علی ناصری حیدرآبادی بنا شده‌است).
سبک بنای مسجد از معماری سنتی جنوب ایران بهره جسته و سقف آن از چوب مخصوصی به نام صندل یا (چندل) که از هندوستان آورده می‌شد، ساخته شده‌است. این مسجد دارای تزیینات گچبری ارزنده‌ای است و قدمت آن به دوره قاجاریه می‌رسد)، منبر گپ(قدیمی‌ترین منبر بندرعباس، حسینیه دوازده امام به‌عنوان نخستین منبری بوده که توسط مومنان شیعه و مهاجر حیدرآباد هندوستان که در واقع ایرانی الاصل بوده در قلب شهر بندرعباس در محل میدان بلوکی سابق ساخته شده است)، مجتمع تجاری موقوفه ناصری در ۴۱ هزار مترمربع و ... است. معبد هندوها یا پرستشگاه بت گوران هم یکی از آثار تاریخی مربوط به ۳۵۰ سال پیش است که ابتدا در اندازه کوچکی در زیر درختان لور یان بانیان بود احداث و در سال ۱۳۱۰ قمری، در زمان حکومت محمد حسن‌خان سعدالملک حاکم وقت بندرعباس، توسط پیروان آئین هندو به منظور پرستشگاه هندوها به شکل امروزی احداث شده است. تا اینکه در سال ۱۳۴۴ هندی ها ایران را ترک کردند. ژان باتیست تاورنیه، جهانگرد و بازرگان فرانسوی در عصر صفوی در سفرنامه اش به بندرعباس نوشته است: معبد هندوها، در شمال بندرعباس واقع بود، که هندوان به عبادت می‌پرداختند، درختان لور بزرگ و جنگل بود و مردم برای تفریح و شکار خرگوش به آنجا می‌رفتند.
- پس بعد از سدید چه آثار مکتوبی در هرمزگان چاپ شده است؟
در همان زمان تاریخ جهانگیریه به قلم زنده یاد محمد اعظم بنی عباسیان در بستک کتابت شده است. تاریخ پایان نگارش این کتاب تاریخی و اجتماعی که به زبان فارسی نوشته شده، سال ۱۳۸۰ هـ ق. است اما برای اولین بار در دی ماه سال ۱۳۳۹ خورشیدی در تهران به چاپ رسیده‌است.این کتاب به زبان عربی ترجمه و در کویت چاپ شده‌است. کتاب «تاریخ جهانگیریه» شامل نکات ارزشمندی دربارهٔ تاریخ بستک در دوران مختلف است. اما قسمتی از کتاب بشرح زندگی و جنگ‌های پادشاهان ایران اختصاص داده شده‌است.
- درباره بندرعباس کتابی چاپ نشده است؟
دهه ۲۰، سفرنامه محمود دانشور ایرانگرد، گزارشی مغرضانه از بندرعباس دارد که بین سال های ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۷ منتشر کرده است و نوشته است.
کتاب بندرلنگه در ساحل خلیج فارس در سال ۱۳۵۸ و کتاب بندرکنگ شهر دريانوردان و کشتی سازان از آثار حسین نوربخش، مربوط به سال ۱۳۵۹ که در چاپخانه ابن سینای بندرعباس به چاپ رسیده است. کتاب چگونگی صید مروارید در خلیج فارس و کتاب قشم اثر همین نویسنده پرکار مربوط به دهه ۵۰ است. آثار مکتوب احمد اقتداری شامل: کِشته خویش(مجموع پنجاه مقاله) مربوط به دهه ۵۰؛ کتاب یکصد سال کشمکش، پس از پنج هزار سال جنگ و ستیز در گاهواره تمدن، خلیج فارس از دیرباز تا کنون(خلیج فارس، دریای پر ماجرای ایرانی) و شهرهای باستانی خلیج فارس مربوط به (دهه ۴۰ و ۵۰) است. البته دردهه ۳۰ و چهل چاپخانه گامبرون تالیفاتی جسته گریخته به مانند کتاب مروارید ساحل- مجموعه اشعار ابراهیم منصفی در سال ۱۳۴۲ و خواص روزه اثر عبدالرحیم خطیب را در کارنامه دارد .در خصوص نشریات هم بگویم که نخستین نشریه فرهنگی جامع مطالب در سال ۱۳۳۸ حاوی مطالب تاریخی، فرهنگی و آماری در خصوص آموزش و پروش و سایر موارد شهری بندرعباس، چاپ شده است.
-بعد از دهه پنجاه چه آثار شاخصی در بندرعباس چاپ و منتشر شده است؟
در حوزه آثار پژوهشی، زبانی و فرهنگ عامه، کتاب‌های احمد سایبانی، غلام وکیلی، دکتر منصور جلالی، زنده یاد منصور نعیمی، زنده یاد حسام‌الدین نقوی و در حوزه ادبیات، آثار ابراهیم منصفی، حسن کرمی و صالح سنگبر، جزو آثار شاخص بندرعباس هستند.
-از رفاقت دیرینه یتان با مولفان هرمزگانی و نقش تان در گردآوری و چاپ آثار آن‌ها برایمان بگوئید؟
نخستین کتاب زنده یاد ابراهیم منصفی به نام رنجترانه که در زمان حیات وی به همت زنده یاد حسن کرمی چاپ شد، یک‌سری از مستندات دفتر دست نویس من از اشعار ابراهیم منصفی(رامی) بود. بعد از فوت حسن کرمی، به اتفاق مرحوم حسام الدین نقوی، ناصر منتظری، احمد کرمی فرزند حسن کرمی و روانشاد منصور نعیمی، یک تیم شدیم و آثار ترانه‌های رامی، شناخت نامه رامی و شناخت نامه حسن کرمی را چاپ کردیم. در برخی از آثار غلام وکیلی، علی کمالی، صالح سنگبر، یعقوب باوقار زعیمی و زنده یاد منصور نعیمی، نقش مختصری ایفا کرده‌ام. از وقتی که مجموعه آرموس را راه اندازی کرده‌ام اغلب کسانی که تحقیقی راجع به هرمزگان داشته باشند یا آثار اختصاصی در خصوص بندرعباس بخواهند پایشان به اینجا باز می‌شود.
- مهمترین دغدغه شما به عنوان یک پژوهشگر بندرعباسی چیست؟
دغدغه من یافتن مکتوبات و اسناد نایافته هرمزگان و همچنین همراهی دوستان در بازپس‌گیری و احیاء ساختمان کلاه فرنگی بندرعباس است. عمارت کلاه‌فرنگی قدیمی‌ترین بنای تاریخی شهر بندرعباس در استان هرمزگان است. این عمارت که بیش از سه قرن قدمت دارد و در مجاورت پرترددترین بندرمسافربری ایران، رو به دریا، در بلوار طالقانی قرار گرفته و در سال ۱۳۸۴با شماره ۱۳۸۳۵در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌است. این عمارت در گذشته، تجارتخانه داخلی و خارجی بوده است و قدمت این بنا به دوران صفویان باز می‌گردد. پس از اینکه هلندی‌ها در قرن ۱۸ بندرعباس را ترک کردند، دارالحکومه شد. از ابتدای قرن جاری، گمرک شد و از دهه ۶۰ در تملک حوزه است. شوربختانه بلااستفاده مانده و با بی مهری در حال تخریب است.
پنجشنبه ۱۳ مهر ۱۴۰۲ - ۰۹:۵۵
هرمزگان- پژوهشگر و مورخ هرمزگانی معتقد است که تاریخچه کتاب در بندرعباس به ۱۰ قرن پیش باز می‌گردد.
نظر شما