سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): کمبود ترجمه‌های معکوس از آثار ادبی تألیفی داخلی را می‌توان از بعدهای مختلف همچون سطح کیفی مترجمان و آشنایی آنها با ادبیات و متون ادبی، شناخت صحیح از بازارهای جهانی و درنهایت چگونگی عرضه آثار به مخاطبان مورد بررسی قرار داد.

لیلا رعیت، نویسنده و مترجم، معتقد است، مترجمی مستلزم اشراف داشتن به زبان مبداء انگلیسی، آلمانی، فرانسه یا غیره در زمینه‌‏ای خاص، و زبان مبداء خودمان فارسی است. مترجمانی که دستی بر نویسندگی دارند به دلیل تسلطشان بر ادبیات فارسی به مراتب موفق‏‌ترند. این داستان در مورد ترجمه معکوس کاملاً متفاوت است. در اینجا زبان مبدا، فارسی است و مقصد انگلیسی یا زبانی دیگر. قطعاً مترجمی که تنها لیسانس مترجمی دارد درحد تبدیل متن فارسی فاخر به زبان دیگر نیست. مترجمی می‏‌تواند این کار را انجام دهد که به ادبیات انگلیسی یا زبان دیگر تسلطی در سطح دکترا داشته باشد و از دایره واژگان و اصطلاحات بسیار گسترده‏ای برخوردار باشد و تعداد این نوع مترجمان بسیار کم است.

کتاب‌های «آذرخش»، «آله و آلاله»، «پاندورا»، «سیب خوشبختی»، «راهنمای عکاسی»، «آرایشگر ثروتمند» و «راهبی که فراری‌اش را فروخت» از جمله آثار رعیت در حوزه تالیف و ترجمه به شمار می‌آید. 

در شماره دوم از پرونده «بایدها و نبایدهای جهانی شدن ادبیات ایران» با لیلا رعیت گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:

با وجود آثار متعددی که هرساله در حوزه ادبیات تألیفی وارد چرخه بازار کتاب ایران می‌‏شود نویسندگان و آثار انگشت‏‌شماری به اقبال فروش جهانی دست یافته‏‌اند. به نظر شما چرا این مسئله تا این اندازه دور از دسترس به نظر می‏‌آید؟
معمولاً درمقابل این سوال دو جواب می‌‏شنویم. عده‌‏ای کیفیت کار نویسندگان ایرانی را در حد بین‏‌المللی شدن نمی‌‏دانند و عده‌‏ای دیگر هم انگشت اتهامشان به سوی فقدان مترجمان حرفه‌‏ای است و من با نظر دوم موافقم. درست است که بسیاری از آثار تألیفی چاپ شده از کیفیت قابل قبولی برخوردار نیستند، اما ما هرساله تعداد زیادی اثر ارزشمند داریم که توسط اساتید بزرگ و نامدار فعال در صحنه نوشته می‌شوند، اساتیدی که در جایگاه سردبیر نشریات ادبی حرفه‎‌‌ای و یا داوران مسابقات ادبی مشغول به کارند و طی این سال‏‎‌ها هرگز در کارشان وقفه نیفتاده است.  بین آثار این اساتید مواردی هست که می‏‌تواند در عرصه بین‌‏المللی بهترین رتبه‏‌ها را از آن خود کند؛ اما فقدان مترجمانی که کیفیت ترجمه‌‏ای در حد قلم همان اساتید داشته باشند به این بخش آسیب واردکرده است. من در حوزه ترجمه فعالیت فراوان داشته‏‌ام و می‌‏دانم مترجمی می‏‌تواند اثر ادبی مانند نوشته‏‌های محمود دولت‏‌آبادی را به انگلیسی یا زبانی دیگر برگرداند که تسلطش به زبان مقصد در سطح تسلط  دولت‌‏آبادی به فارسی باشد. تعداد این نوع مترجم در ایران بسیارکم است و ما از نهادهای دولتی درخواست داریم چنین مترجمانی را شناسایی کنند و برای ترجمه آثار فاخر معاصر به کار بگیرند. شکی نیست که با حل مشکل ترجمه، نویسندگان برتر ایرانی امکان ابراز وجود در تمامی مسابقات و جشنواره‌‏های خارجی را پیدا می‏‌کنند و ادبیات غنی ایران توجه همگان را به خود جلب می‌‏کند.
 
تاکنون بیش از 20 عنوان اثر ترجمه‌‏ای و چهار عنوان تألیفی از شما به چاپ رسیده است. با توجه به فعالیت‌‏هایتان در این حوزه، چرا ترجمه معکوس اغلب از سوی مترجمان ما مورد استقبال قرار نمی‌‏گیرد؟
برای ترجمه کتاب دو زبان به چالش کشیده می‌‏شود. نخست زبان مبدا که برای من انگلیسی است و بعد زبان مقصد که فارسی است. هریک از ما در مقام مترجم در یک یا چند زمینه خاص مطالعه و تحقیق بیشتری داریم و در آن حوزه به اصطلاحات فنی و نکات حرفه‌‏ای تسلط بهتری پیدا کرده‌‏ایم. به زبان فارسی خودمان هم اشراف داریم. به همین دلیل است که مترجمان موفق و نام‏‌آور در زمینه‏‌هایی محدود ترجمه می‏‌کنند، چون به دایره لغات و اصطلاحات آن زمینه مسلط شده‏‌اند. غیرممکن است که مترجمی بتواند همزمان به ده‏‌ها زمینه خاص ترجمه کند. مترجمی مستلزم اشراف داشتن به زبان مبدا انگلیسی، آلمانی، فرانسه یا غیره در زمینه‌‏ای خاص و زبان مبدا خودمان فارسی است. مترجمانی که دستی بر نویسندگی دارند به دلیل تسلطشان بر ادبیات فارسی به مراتب موفق‏‌ترند. این داستان در مورد ترجمه معکوس کاملا متفاوت است. در اینجا زبان مبدا فارسی است و مقصد انگلیسی یا زبانی دیگر. قطعاً مترجمی که تنها لیسانس مترجمی دارد درحد تبدیل متن فارسی فاخر به زبان دیگر نیست. مترجمی می‏‌تواند این کار را انجام دهد که به ادبیات انگلیسی یا زبان دیگر تسلطی درحد دکترا داشته باشد و از دایره واژگان و اصطلاحات بسیار گسترده‏‌ای برخوردار باشد. تعداد این نوع مترجم بسیار کم است. به همین دلیل ما در مقام نویسنده از مسئولین درخواست شناسایی این نوع مترجمین و به کارگیری آنها برای ترجمه آثار ارزشمند ایرانی به دیگر زبان‏‌ها را داریم.
 
ترجمه آثار تألیفی داخلی به زبان‌‏های دیگر چه چالش‏‌هایی برای مترجم به همراه دارد؟
مترجم یک کتاب باید به زبان مقصد به همان اندازه تسلط داشته باشد که نویسنده همان کتاب به زبان مبدأ داشته است. نویسنده یک کتاب ارزشمند ادبی تا چه اندازه به ادبیات غنی فارسی مسلط است؟ مترجم آن کتاب باید به همان میزان به انگلیسی یا زبان مقصد دیگر موردنظر تسلط داشته باشد. این کار بسیار سخت و چالش‏‌برانگیز است. فارسی زبان مادری نویسنده بوده و او با مطالعه و تحقیق فراوان، حجم اطلاعات خود از زبان مادری را به چندین و چند پله بالاتر رسانده است. حال مترجم باید دانش خود از زبان مقصد را در مرحله اول به اندازه زبان مادری کند و بعد مانند آن نویسنده به چندین مرحله بالاتر برساند. قطعا دشوار و چالش‏‌برانگیز است و تعداد افراد دارای این قابلیت محدود هستند. اما کار ارزش بسیاری دارد و نام چنین مترجمی در کنار نویسنده در سطح جهانی خواهد درخشید.
 
کدامیک از آثار تألیفی معاصر ما قابلیت بیشتری برای ترجمه معکوس دارد؟
هر اثر تالیفی این قابلیت را دارد، اما آثار غیر ادبی مانند کتاب‌‏های انگیزشی و روانشناسی بومی راحت‌تر از  آثار ادبی ترجمه می‌شوند. رمان‏‌های حرفه‌‏ای که توسط اساتید گرانقدر به رشته تحریر درآمده‏‌اند و تاروپودشان با تشبیه استعاره و انواع صنایع ادبی شکل گرفته، بیش از سایر کتاب‌ها مترجم را به چالش می‌‏کشند.
 
با توجه به تجربیات شما در حوزه تألیف و ترجمه و روزنامه‏‌نگاری، آیا کتاب تألیفی وجود دارد که علاقه‌مند به ترجمه معکوس آن باشید؟
بله به کتاب‌‏های زمینه انگیزشی و خودشناسی علاقه زیادی دارم. در این زمینه نویسندگان ایرانی هم کارهای خوبی تحویل داده‎‌اند و ترجمه آنها به زبان انگلیسی یا زبان‏‌های دیگر برای مترجم سراپا لطف و لذت است. اکنون مشغول ترجمه کتاب تالیفی خودشناسی خودم «سیب سرخ خوشبختی» به زبان انگلیسی هستم و به‌زودی ترجمه آن را تحویل سایت آمازون خواهم داد.