به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)،  نشست علمی با عنوان «زبان، رسانه، سلامتی: تحليلی بر پيام‌های سلامت‌محور كرونا از منظر زبان‌شناسی رایانشی» با حضور مسعود قيومی، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، روز گذشته (22 آبان‌ماه) به همت اداره‌کل مطالعات رسانه و ارتباطات مرکز تحقیقات صداوسيما در سالن جلسات اين مركز برگزار شد.

در ابتدای جلسه، فاطمه عظیمی‌فرد، مدیر گروه زبان و رسانه مرکز، گفت: مساله سلامت و اثربخشی اطلاعات سلامت یکی‌ از چالش‌های بشر امروز در حوزه سلامت فردی و اجتماعی است به صورتی که از سواد پایین سلامت با عنوان «قاتل خاموش» یاد می‌شود. سلامت، موضوعی پیچیده و چندوجهی است و در گستره ارتباطات سلامت مطرح می‌شود.

عظیمی‌فرد با اشاره به اینکه ارتباطات سلامت،‌ حوزه‌ای بین‌رشته‌ای است که از علوم مختلف از جمله پزشکی، روان‌شناسی،‌ جامعه‌شناسی و علوم ارتباطات تشکیل می‌شود، افزود: تغییرات پرسرعت درعرصه ارتباطات و سلامت، فضای تولید و پخش پیام‌های سلامت را دگرگون کرده‌ و باتوجه‌ به دسترسی آحاد جامعه به وسایل ارتباط جمعی نیاز است از این پتانسیل فناوری برای افزایش دانش عمومی سلامت به‌خصوص در زمان همه‌گیری بیماری بهره کافی برد.

مدیر گروه زبان و رسانه مرکز تحقیقات صداوسیما ادامه داد: کرونا به‌عنوان یک بیماری همه‌گیر، اثرهای مختلفی را در جهان همراه داشته‌ است. بارزترین این اثرها در حوزه سلامت، بهداشت و درمان بوده‌ است.

عظیمی‌فرد با بیان اینکه یکی‌ از مهم‌ترین مسائلی که در این حوزه به‌هنگام مواجهه با همه‌گیری (پاندمی) باید به آن پرداخته می‌شد، اطلاع‌رسانی به افراد جامعه در قالب تولید پیام‌های سلامت‌محور بود و در این راستا تاکید کرد: ممکن است علاوه‌بر اطلاع‌رسانی، اخبار و اطلاعات دیگری درمورد بیماری منتشر شود که از جنبه‌های مختلف قابل بررسی است.

در ادامه قیومی، مدير گروه زبان و رايانه فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: مباحثی كه در اين نشست مطرح می‌شود برگرفته از پژوهشی است كه در گروه زبان و رسانه مركز تحقیقات انجام شده است. در این پژوهش در یک مطالعه موردی مربوط به بیماری کرونا به بررسی الگوهای زبانی مورد استفاده در پیام‌های سلامت‌محور مربوط به این بیماری و ارایه الگوهای مناسب برای طراحی پیام‌ها پرداخته  شد.

وی افزود: در چهارچوب زبان‌شناسی ساختگرای سوسوری، به‌طور کلی زبان از دو سطح صورت و معنا تشکیل شده‌ است که صورت در قالب امواج صوتی یا خط در ذهن گویشور تجلی می‌یابد. عناصر زبانی که واژه‌ها هستند، در محور همنشینی واحدهای بزرگ‌تر را که جمله‌ها هستند می‌سازند. در محور همنشینی نیز الگوهای صرفی-نحوی نهفته است تا معنا را که جنبه انتزاعی دارد شکل دهد. این الگوها که مبتنی ‌بر نظم در زبان است، از پیش‌ تعریف‌شده و محدود است. یافتن این الگوها از اهمیت بسزایی برخوردار است.

قیومی تصریح کرد: خط که دربرگیرنده توان زبانی است در حوزه رایانه به‌صورت الگوریتمی قابل بررسی است و می‌توان از آن برای استخراج الگوها بهره گرفت.

وی در ادامه ضمن تشریح مراحل داده‌کاوی گفت: در این پژوهش تلاش كرديم، الگوهای زبانی را که در تولید پیام سلامت در زمان شیوع بیماری کرونا کارایی دارد، به‌صورت الگوریتمی از پیکره زبانی حاصل از گونه زبانی رسمی در اخبار خبرگزاری‌ها و غیررسمی در نظرهای رسانه‌های اجتماعی اینستاگرام و توییتر استخراج و بررسی کنیم و ضمن مقایسه آنها با یکدیگر به معرفی الگوهای زبانی و موضوع‌هایی که کارایی بیشتری در حوزه پیام‌های سلامت‌محور دارد بپردازیم. از آنجا ‌که امروزه بسیاری از الگوهای زبانی از فضای مجازی به زبان رسمی منتقل می‌شود (ازجمله گرایش به هشتگ‌زنی که به فضای رسمی نیز سرایت کرده است)، ضروری بود زبان در فضای مجازی نیز بررسی شود تا تحلیل‌های دقیق‌تری ارایه شود.

وی با اشاره به اینکه امروزه در زبان‌شناسی نوین تلاش می‌شود نظریه زبانی ارایه‌ شده فقط یک نظریه صرف نباشد؛ بلکه با داده زبانی نیز سنجیده شود، افزود: بنابراین، ارایه یک نظریه زبانی قبل ‌از پذیرش، مشروط به این است که گستره آن نظر زبانی، خواه محدود خواه وسیع، بررسی شود. چنین رویکردی به‌عنوان یک روش تحلیل سبب می‌شود به اهمیت پیکره زبانی و همچنین تهیه آن به‌عنوان یک ابزار برای محک‌زدن نظریه زبانی پی برده شود. نکته قابل توجه این است که می‌توان مساله مورد نظر را به لحاظ کمی و آماری سنجید و با این بررسی آماری، پشتوانه‌ای برای آن نظر یا تحلیل ارایه کرد.

این عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ضمن توضیح چگونگی تولید پیکره پژوهش و تحلیل آن به کمک رایانه گفت: از نظر واژه، پیام‌های سلامت‌محور باید واژه‌های ساده، عامه فهم و مشخص داشته باشد و از تنوع نگارش آن پرهیز شود تا مخاطبان دچار تشویش ذهنی نشوند. از نظر الگوی نحوی، عباراتی با توالی اسم و حروف اضافه ساخته می‌شود. از نظر الگوی آوایی، ترجیح این است که از واژه‌ها یک تا سه‌هجایی استفاده شود و از کاربرد واژه‌های سه‌هجایی به بالا پرهیز شود و از الگوی هجایی CVCC استفاده نشود. از نظر محتوایی باید پیام سلامت‌محور به‌طور متوازن از نظر حجم در اسناد پوشش داده شود. بايد بين عمل و نتيجه در توليد پيام تفاوت قائل شد و به عمل اولويت داده شود. همچنین در این بررسی مشخص شد تنوع نگارشی بالا بوده است و از نظر دستوری توليد جملات امری بايد به‌گونه‌ای باشد كه فرد را در برگيرد.

وی با بیان اینکه اكثر اين موارد در توليد محتوای سلامت‌محور رعايت نشده است، افزود: خلق پیام‌های سلامت نیاز به ظرافت بسیار دارد و در تولید آنها باید ملاحظات زبان‌شناختی در کنار مباحث پزشکی، جامعه‌شناختی، روان‌شناختی و ارتباطی در نظر گرفته شود.

به باور قیومی، خط فارسی دچار چالش است و سازمان‌های متولی باید خط فارسی را استاندارد کنند تا از تنوع نگارشی واژه‌ها کاسته شود.

وی افزود: در انتشار اخبار باید از تنوع کاربرد اصطلاحات تخصصی راجع به یک پدیده پرهیز شود تا بتوان ضمن عامه‌فهم شدن اخبار، همسویی در اطلاعات را نیز به‌دست آورد. همچنین برای افزایش فهم عامه از واژه‌های تخصصی کمتر استفاده شود. برای نمونه، استفاده از «بیماری کرونا» به‌جای «ویروس کرونا» ترجیح داده شود. بهتر است در انتخاب واژه‌هایی که به بازخورد مخاطب نیاز دارد دقت شود تا اثرگذار باشد. به‌نظر می‌رسد عبارت «مبارزه با بیماری کرونا» حاوی پیام واضح‌تر، جدی‌تر و اثربخش‌تر نسبت‌ به عبارت «مقابله با ویروس کرونا» است.

قیومی در پایان گفت: همچنین در تولید هشتگ‌ها بهتر است با پرهیز به انجام کاری به ‌صورت دستوری و تحکم‌آمیز، از جملات امری استفاده شود که خود فرد را درگیر اجرای آن کند. همچنین برای اثرگذاری هشتگ، باید بین عمل و نتیجه تفاوت قائل شد و عمل را مقدم بر نتیجه دانست. تولید هشتگ‌هایی مانند «کرونا را شکست دهیم» نتیجه عمل است و نه خود عمل و بهتر است عواملی مانند «ماسک زدن»، «شستن دست» و «فاصله‌گذاری اجتماعی» ترویج داده تا نتیجه حاصل شود. همچنین عبارت «کرونا را شکست دهیم» از جدیت برخوردار نیست. عبارتی مانند «همه با هم علیه کرونا» به‌طور ضمنی شکست کرونا را دارد و از جدیت بیشتری برای مبارزه با این بیماری برخوردار است.