به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، اگر می‌خواهید در جامعه‌ای صلح برقرار کنید، باید دین را از عرصه سیاست کنار بگذارید. این ایده رایجی میان طرفداران سکولاریسم است. آنها می‌گویند دین پدیده‌ای فرافرهنگی و فراتاریخی است و ماهیتا گرایش به خشونت دارد. زیرا ذاتا مطلق‌گرا، تفرقه افکن و غیر عقلانی است. ویلیام تی کاوانا پژوهشگر الهیات سیاسی و استاد دانشگاه معتقد است این ایده چنان فراگیر و پرنفوذ بوده است که دیگر هیچ کس آن را نمی‌‌آزماید. بنابراین باید آن را نوعی اسطوره دانست. او می‌گوید بر مبنای این اسطوره خشونت دو نوع خواهد داشت، خشونت مذهبی که گرایش به جنگ افروزی دارد و خشونت عرفی عقلانی که در خدمت صلح است. کاوانا در این کتاب با بررسی مفصل شواهد تاریخی و تبارشناسی مفهوم دین در غرب مدرن می‌گوید تقسیم خشونت به دینی و عرفی ناموجه است. زیرا این دوگانه بیش از آنکه واقعیتی عینی باشد، جعلی تاریخی فرهنگی است.
این ایده که در دین گرایشی به تشویق خشونت وجود دارد بخشی از خرد متعارف جوامع غربی و مبنای بسیاری از نهادها و سیاست‌های غرب است. از محدودیت‌ها برای نقش آفريني عمومی کلیسا گرفته تا تلاش‌ها برای ترویج و تشويق لیبرال دمکراسی در خاورمیانه. آنچه «اسطورة خشونت مذهبی، مینامیم متضمن این ایده است که دین مشخصه‌ای فراتاریخی و فرافرهنگی از حیات انسانی است و ذاتا متمایز از مشخصه‌های عرفی چون اقتصاد و سیاست است و تمایل عجیب و خطرناکی به ترغیب خشونت دارد. از این رو، باید دین را با محدودساختن دسترسی آن به قدرت عمومی مهار کرد. آن وقت، با نظر به حقیقت عام و همیشگی مربوط به خطرات ذاتی دین، دولت-ملت عرفی به عنوان امری طبیعی ظاهر می‌شود.
در این کتاب، مولف پاره‌ای از خرد متعارف را به چالش می‌کشد، نه صرفا با بحث از اینکه ایدئولوژی‌ها و نهادهایی با برچسب «عرفی» می‌توانند همان اندازه خشن باشند که همسانان آنها با برچسب دینی، بلکه با بررسی اینکه مقولات دوگانه دینی و عرفی در نخستین گام چگونه برساخته شده‌اند.
تی کاوانا معتقد است دین در غرب مدرن در پس زمینه فعالیت‌های استعماری و مطابق با پیکربندی خاص قدرت سیاسی ابداع شد. در این کتاب، به این فضای تحقیقی نزدیک می‌شود تا بررسی کند که چگونه دو مقوله همیشگی و فرافرهنگی مذهب و امر عرفی در استدلال‌های مربوط به اینکه دین منجر به خشونت می‌شود مورد استفاده قرار می‌گیرند.
او توضیح می‌دهد که دین هیچگونه ذات فراتاریخی و فرافرهنگی ندارد و تلاش‌های ذات‌گرایانه برای متمایز کردن خشونت مذهبی از خشونت عرفی متناقض و نامنسجم هستند. آنچه، در هر زمینه معین، مذهبی یا عرفی شمرده می‌شود کارکردی از پیکربندی‌های متفاوت قدرت است. پس این پرسش پدید می‌آید که این قبیل برساخت‌های ذات‌گرایانه از چه رو تا این حد رایج‌اند. همچنین توضیح خواهد داد که در آن جوامعی که «غربی» مینامیم، تلاش برای خلق مفهومی فراتاریخی و فرافرهنگی از دین که ذاتا مستعد خشونت است یکی از اصول و اسطوره‌های بنیادینی است که به دولت-ملت لیبرال مشروعیت می‌بخشد.
اسطوره خشونت مذهبی کمک میکند نوعی دیگری دینی برساخته و به حاشیه رانده شود، این «دیگری» متمایل به تعصب است و با سوژه عرفی و عقلانی و پدید آورنده صلح در تقابل قرار دارد. در سیاست داخلی، می‌توان از این اسطوره برای مشروعیت بخشیدن به فرایند حاشیه‌ای سازی انواع خاصی از کردارها و گروه‌هایی با برچسب مذهبی استفاده کرد و درواقع نیز چنین استفاده‌ای می‌شود، حال آنکه تسلط انحصاری دولت-ملت بر تمایل شهروندان در جهت قربانی شدن و قربانی کردن (قتل) را مورد تأیید قرار می‌دهد. در سیاست خارجی، اسطوره خشونت مذهبی به نظم‌های اجتماعی غیر عرفی، خصوصا جوامع اسلامی، نقش شریر و تبهکار می‌دهد. آنان (مسلمانان کسانی هستند که هنوز نیاموخته اند تأثیر خطرناک دین را از زندگی سیاسی محو کنند. بنابراین، خشونت آنان غیرعقلانی و تعصب آمیز است، خشونت ما، به سبب عرفی بودن، عقلانی و صلح آفرین و گاهی برای جلوگیری از خشونت آنان به نحوی تأسف برانگیز ناگزیر است. ما خود را مأمور و متعهد یافته‌ایم که آنان را با بمباران به لیبرال دمکراسی رهنمون سازیم. خصوصا پس از ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱، با تکثیر و ازدیاد آثار محققانه‌ای از تاریخ‌نگاران، جامعه‌شناسان، دانشمندان علوم سیاسی، استادان مطالعات مذهبی و دیگران رو به رو هستیم.
این کتاب مشتمل بر چهار فصل است. در فصل نخست، به بررسی استدلال‌های نه نفر از برجسته‌ترین طرفداران آکادمیک این اندیشه که دین به طور ویژه‌ای متمایل به
خشونت است می‌پردازد. موارد مذکور از شاخه‌ها و رشته‌های علمی متفاوتی برگزیده شده‌اند و تبیین‌های متفاوتی از اینکه چرا دین به خشونت متمایل است ارائه می‌دهند: دین مطلق‌گراست، دین تفرقه‌انداز است، دین غیرعقلانی است. همه آنها دچار نقصان واحدی هستند: ناتوانی در یافتن راهی متقاعدکننده برای تفکیک خشونت مذهبی از خشونت عرفی.
در فصل سوم، به بررسی یکی از مورد استنادترین نمونه‌های خشونت مذهبی می‌پردازد. «جنگهای مذهبی». قرن‌های شانزدهم و هفدهم میلادی در اروپا. داستان این جنگ‌ها به مثابه نوعی اسطوره آفرینش برای دولت مدرن عمل میکند. بر اساس این اسطوره، پروتستان‌ها و کاتولیک‌ها یکدیگر را به خاطر تفاوت‌های عقیدتی می‌کشتند، بنابراین ستیزه جویی و خشونت ذاتی موجود در عدم توافق‌های مذهبی آشکار می‌شود. دولت مدرن، که در این فرایند به مثابه یک صلح اور متولد گردیده، دین را به زندگی خصوصی احاله داده و مردمانی از ادیان و مذاهب گوناگون را حول وفاداری به دولت واجد حاکمیت متحد ساخته است.
در فصل چهارم و پایانی کتاب، این پرسش طرح می‌شود: این ایده که دین موجب خشونت می‌شود برای مصرف کنندگانش در غرب معاصر چه مقصودی را برآورده می‌سازد؟ مولف در پاسخ به این پرسشدر این کتاب نشان می‌دهد این اسطوره در ایالات متحده چگونه برای اقتدار بخشی به گونه‌های معینی از قدرت در سیاست داخلی و خارجی مفید بوده است. در سیاست داخلی، این اسطوره کمک کرده اعمال معینی به حاشیه رانده شود، اعمالی از قبیل عبادت در مدارس عمومی و کمک به مدارس وابسته به کلیسا، به موازات این، این اسطوره یاری رسانده است به تقویت احساس تعلق میهن پرستانه به دولت-ملت به مثابه چیزی که ما را از خطر دیگر هویت‌های تفرقه اندازمان نجات می‌دهد.
این کتاب سلبی است: ایفای نقش در جهت از دور خارج کردن اسطوره خشونت مذهبی از دور خارج کردن این اسطوره مزایای متعددی دارد که در نتیجه گیری آخرین فصل به طور خلاصه بیان شده است. این امر تحقیقات تجربی درباره خشونت را از مقولات گمراه کننده دینی و عرفی نجات می‌دهد. به ما یاری میکند تا ببینیم که امکان‌های بنیادین برای نظم اجتماعی، در جهان اسلام و غرب، محدود به انتخابی سرراست و بی انعطافی میان تئوکراسی و سکولاریسم نیست. به ما کمک میکند تا به دام کلیشه تلقی دیگران غیرعرفی به عنوان افراد متعصب نیفتیم و این یکی از توجيهات برای جنگیدن علیه آن دیگران را مورد تردید قرار می‌دهد.
کتاب «اسطوره خشونت مذهبی» اثر ویلیام تی کاوانا به ترجمه سجاد صفار هرندی در 424 صفحه و از سوی انتشارات ترجمان و با قیمت 135000 تومان منتشر شده است.
شنبه ۶ فروردین ۱۴۰۱ - ۰۹:۲۲
نظر شما