به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، از نظر محمد‌ عابد الجابری قرآن به‌مثابه وحی الهی محصول یک فرایند است؛ فرایندی که مراحل و فراز و نشیب‌های دعوت محمدی در دوره‌های مکه و مدینه آن را شکل داده است. درنتیجه، هرگونه فهمی از قرآن باید بر اساس همین واقعیت انجام پذیرد. او در کتاب رهیافتی به قرآن کریم با ارائه‌ چنین تعریفی از قرآن، روش پیشنهادی خود برای فهم این کتاب را به دست می‌دهد.

به باور او، برای فهم قرآن تنها توجه به روایات اسباب نزول به‌مثابه گزارش‌های تاریخی از سبب نزول این آیه یا آن سوره کفایت نمی‌کند، بلکه باید قرآن در متن جریان دعوت نبوی در طول بیست‌وسه سال با همه‌ فراز و نشیب‌ها و چالش‌هایی که دعوت محمدی با آن روبه‌رو بوده فهم شود. فهم قرآن حکیم در واقع نمونه‌ عملی کاربست این روش در فهم معانی قرآن است. او همه‌جا به اصل معناکردن قرآن «معاصر با خود» و فهم قرآن «معاصر با ما» پایبند است و از میان این دو، بر بخش نخست تأکید ویژه دارد.

به این ترتیب، فهم قرآن حکیم یک تجربه‌ نوین در تفسیر قرآن کریم است که افق جدید را در حوزه‌ تفسیر به روی قرآن‌پژوهان می‌گشاید و آنان را به نگرش به قرآن از منظری متفاوت فرا می‌خواند که در پرتو آن پاره‌ای از معانی و دقایق ناپیدای قرآن ظاهر و یا دست‌کم دست‌یافتنی‌تر و شفاف‌تر می‌شوند. او کتاب خود را کاری موفق در «قرائت قرآن از طریق سیره، و قرائت سیره از طریق قرآن» می‌داند و از آن احساس رضایت می‌کند. اگر مقصود از «کاری موفق» اولین گام و البته گامی بلند در این مسیر باشد، باید در این احساس با او همراه بود.

کتاب فهم القرآن، که اینک ترجمه جلد اول آن با عنوان فهم قرآن حکیم ارائه شده، ادامه کتاب مدخل الی القرآن الکریم اثر فیلسوف و متفکر نواندیش مغربی محمد عابد الجابری است که پیش از این ترجمه آن با نام رهیافتی به قرآن کریم از این مترجم منتشر شده است. چنان که نویسنده در مقدمه اشاره کرده است، ابتدا قصد او آن بود که جلد دومی بر کتاب مدخل بنگارد، اما سیر بحث و تحقیق او را به تألیف فهم القرآن هدایت کرده است. فهم القرآن یک تفسیر به معنای مصطلح کلمه نیست. بیشتر آن را باید نمونه‌ای موفق از تلاش برای «فهم قرآن» براساس مبانی و اصولی دانست که جابری در کتاب رهیافتی به قرآن کریم به شرح و توضیح آن پرداخته است.

در «پیشگفتار» این کتاب آمده است: «قبل از هر چیز باید یادآور شویم در پیشگفتار حاضر به ذکر مطالبی خواهیم پرداخت که پیش از این در کتاب دیگر ما يعنی العقل السياسی العربی منتشر شده است. در آن کتاب، مستند ما کتاب‌های تفسیر و سیره و آثار مورخان بود، ضمن آنکه به‌طور کلی به ترتیب نزول سوره‌های قرآن و جریان سیره نبوی نیز توجه داشتیم. با این حال، مطالعه این مطالب در کتاب مذکور خواننده را از خواندن آن در اینجا بی‌نیاز نمی‌کند؛ نه فقط به این دلیل که در اینجا بعضی نکات و توضیح‌هایی بر آن افزوده‌ایم، بلکه همچنین به این دلیل که یادآوری آن مطالب برای پیگیری کاربست روشی که در دو جلد گذشته مبنای کار ما بوده است، ضروری است. مقصودم از روش در نظر داشتن هماهنگی و مطابقت جریان تزول وحی با سیر دعوت است. کاربست این روش در سوره‌های قرآن مدنی بدون ذکر مقدمه‌ای عام درباره هماهنگی و همراهی میان این دو جریان ممکن نخواهد بود.

در قرآن مکی روی سخن یا به سوی پیامبر (ص) بود و یا متوجه مشرکان - به‌مثابه دو طرف اصلی - و یا متوجه مسلمانان اعم از مسلمانان اولیه و جدید و همان‌گونه که دیدیم، تفکیک قرآن مکی به شش دوره امری کاملا ممکن بود، اما قرآن مدنی چه در سطح جريان نزول وحی و چه در سطح مسیر دعوت همپای آن، که همراه فرایند برپایی دولت است، یک مرحله را تشکیل می‌دهد که در دل آن مراحل و مقاطع مختلف با یکدیگر در آمیخته‌اند. تعداد مخاطبان قرآن مدنی اما افزون‌تر است. بدین معنا که در قرآن مدنی علاوه بر گفتار خطاب به پیغمبر (ص)، با گفتارهای دیگری مواجه هستیم که مشرکان، یهود و مسیحیان، گروه جدیدی که قرآن از آنها با عنوان منافقین یاد می‌کند، اعراب بیابانگرد، و مؤمنان راستین را مخاطب قرار می‌دهد.»

از مفاهیم مطرح شده در مجلد نخست می‌توان به بحث پیامبری و بعثت، ربوبیت و مقام الهی، باطل بودن شرک و بت پرستی و معاد و رستاخیز اشاره کرد. در مجلد دوم نیز ضرورت پایداری در اجرای احکام و ارتباط با قبایل، حصر پیامبر در شعب ابی‌طالب و هجرت به حبشه و جریانات پس از محاصره و آماده‌سازی مسلمانان برای هجرت به مدینه مطرح شده است. مجموع تفاسیر ارائه شده در این دو جلد شامل نود سوره است که از سوره علق تا حج را شامل می‌شود و بیست و هشت سوره باقیمانده به زودی در جلد سوم این کتاب منتشر خواهد شد.

کتاب «فهم قرآن حکیم-جلد اول» نوشته محمد عابد الجابری و ترجمه محسن آرمین با قیمت 360000 تومان در 674 صفحه از سوی نشر نی منتشر شده است.